9 علت نفخ شکم که نمی‌دانستید!

تجمع گاز در دستگاه گوارش، هضم ناقص غذا یا رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده، علت نفخ شکم هستند. اختلالات گوارشی، بلع هوا، رژیم غذایی نامناسب و استرس و اضطراب، را می‌توان از جمله دلایل بروز این اتفاق دانست. البته تاثیر غذاهای نفاخ، بلع هوا، یبوست یا عدم تحمل برخی مواد غذایی مانند لاکتوز را نمی‌توان بی‌تاثیر دانست.

در ادامه این مطلب از مجله یلامت و پزشکی دکتردکتر، به بررسی علل مختلف نفخ شکم می‌پردازیم و هر آنچه که لازم است درباره آن بدانید را بررسی خواهیم کرد.

در انتها، اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن‌ پاسخ خواهد داد.

علت نفخ شکم چیست؟

به احساس پُر بودن، هضم ناقص، تورم و فشار زیاد در ناحیه شکم، نفخ شکم می‌گویند. نفخ، یک مشکل شایع گوارشی‌ست که به دلیل تجمع گاز در دستگاه گوارش ایجاد می‌شود و با افزایش گاز (نفخ)، آروغ زدن یا صدای غرغر شکم همراه است.

نفخ شکم ممکن است ناشی از مصرف غذاهای پر فیبر، حساسیت به غذاها یا اختلالات گوارشی مانند بیماری سلیاک باشد. در ادامه، تمامی دلایل ایجاد این عارضه را بررسی خواهیم کرد. اما قبل از آن در جدول زیر، خلاصه‌ای از آن را در اختیارتان خواهیم گذاشت:

تولید گاز در روده

مصرف غذاهایی مانند حبوبات، کلم بروکلی و نوشیدنی‌های گازدار می‌تواند تولید گاز در روده‌ها را افزایش دهد و منجر به نفخ، سنگینی و گاهی درد شکمی شود. این گازها توسط باکتری‌های روده در حین هضم غذاها تولید می‌شوند.

برای کاهش تولید گاز، غذا خوردن آهسته و جویدن کامل غذا مفید است. همچنین، مصرف مکمل‌های آنزیمی می‌تواند به هضم بهتر این غذاها کمک کند.

عدم تحمل لاکتوز

بدن به دلیل کمبود آنزیم لاکتاز در روده کوچک، نمی‌تواند به خوبی لاکتوز موجود در محصولات لبنی را هضم کند. افرادی که با این مشکل مواجه هستند، پس از مصرف لبنیات دچار نفخ، درد شکم و اسهال می‌شوند. برای مدیریت این مشکل، استفاده از محصولات لبنی بدون لاکتوز یا مکمل‌های لاکتاز توصیه می‌شود.

اختلالات گوارشی

اختلالات گوارشی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری سلیاک و عدم تحمل غذاها می‌توانند منجر به نفخ و مشکلات گوارشی شوند. سندرم روده تحریک‌پذیر با درد شکم، تغییرات در حرکات روده و نفخ همراه است. اگرچه درمان روده تحریک پذیر راه‌حلی قطعی ندارد، ولی با تغییرات سبک زندگی، پروبیوتیک‌ها و داروها می‌توان علائم را کنترل کرد.

بیماری سلیاک به دلیل واکنش ایمنی به گلوتن ایجاد می‌شود و باعث التهاب و نفخ می‌شود. عدم تحمل برخی مواد غذایی نیز علائمی مشابه دارد که نیاز به تشخیص و مدیریت دقیق توسط دکتر نفخ معده دارد.

بلعیدن هوا

بلعیدن هوای اضافی هنگام غذا خوردن یا نوشیدن می‌تواند باعث نفخ و احساس پر بودن شود. مصرف نوشیدنی‌های گازدار، جویدن آدامس یا صحبت کردن حین غذا خوردن این مشکل را تشدید می‌کند.

برای کاهش بلعیدن هوا، بهتر است آهسته غذا بخورید، از نوشیدنی‌های گازدار خودداری کنید و در هنگام غذا خوردن صحبت نکنید.

عدم تعادل باکتری‌های روده

اختلال در تعادل باکتری‌های مفید و مضر روده‌ها، که به میکروبیوم روده معروف است، می‌تواند باعث نفخ و مشکلات گوارشی شود. عواملی مانند مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، رژیم غذایی نامناسب و استرس این تعادل را به‌هم می‌زنند. مصرف پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها می‌تواند به بازگرداندن تعادل میکروبیوم روده و کاهش نفخ کمک کند.

مصرف بیش از حد غذا یا نوشیدنی

خوردن یا نوشیدن بیش از حد، به‌ویژه غذاهای چرب و سنگین، باعث نفخ و ناراحتی معده می‌شود. معده برای هضم مقدار زیاد غذا نیاز به زمان و انرژی بیشتری دارد که ممکن است منجر به تولید گاز و نفخ شود.

برای جلوگیری از این مشکل، بهتر است وعده‌های غذایی کوچک‌تر و بیشتر بخورید، از غذاهای چرب و سنگین پرهیز کنید و آهسته غذا بخورید و خوب جویده شود.

استرس و اضطراب

استرس می‌تواند عملکرد طبیعی دستگاه گوارش را مختل کرده و منجر به نفخ شود. با تأثیر بر سیستم عصبی خودمختار، استرس و اضطراب می‌توانند حرکات روده‌ای را تغییر دهند و تولید گاز را افزایش دهند. برای مدیریت این مشکلات، تمرین تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند یوگا، مدیتیشن و تمرینات تنفسی مفید است. همچنین، فعالیت بدنی منظم و خواب کافی می‌توانند اثرات منفی استرس بر دستگاه گوارش را کاهش دهند.

مصرف داروهای مختلف

مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، مکمل‌های آهن و برخی داروهای ضد افسردگی می‌تواند باعث نفخ شود. آنتی‌بیوتیک‌ها تعادل باکتری‌های روده را مختل کرده و نفخ ایجاد می‌کنند، مکمل‌های آهن با تحریک معده و روده، تولید گاز را افزایش می‌دهند و داروهای ضدافسردگی نیز می‌توانند عملکرد گوارش را تحت تأثیر قرار دهند. اگر دارویی باعث نفخ می‌شود، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا درمان جایگزین یا راه‌حلی برای کاهش عوارض آن پیدا کنید.

یبوست

علت نفخ زیاد چیست؟

علت باد شکم زیاد در زنان چیست؟

علت باد شکم زیاد در مردان چیست؟

علت نفخ دائمی شکم چیست؟

علت نفخ بعد از غذا

نفخ بعد از غذا، به دلایل متعددی ایجاد می‌شود. در ادامه، به شایع‌ترین علت نفخ بعد از غذا پرداخته‌ایم:

• تجمع گاز در معده و روده در اثر بلعیدن هوا هنگام خوردن یا نوشیدن
• مصرف غذاهای پرفیبر یا نفاخ مانند لوبیا، کلم و نوشیدنی‌های گازدار
• ایجاد نفخ در برخی افراد ناشی از عدم تحمل برخی مواد غذایی مثل لاکتوز یا گلوتن
• وقوع نفخ در اثر هضم ناکافی غذاها و حرکت آهسته دستگاه گوارش
• خوردن سریع غذا

کدام غذاها باعث نفخ شکم می‌شوند؟

برخی غذاها به دلیل تاثیرات بر سیستم گوارش، می‌توانند باعث نفخ شکم شوند. این غذاها شامل:

• حبوبات؛ لوبیا، عدس، نخود
• سبزیجات خانواده کلم؛ کلم، بروکلی، گل‌کلم
• نوشیدنی‌های گازدار؛ نوشابه، آب‌میوه‌های گازدار
• غذاهای چرب و سنگین
• محصولات لبنی
• آدامس‌های بدون قند
• غذاهای سرشار از فیبر غیرمحلول؛ سبوس گندم، دانه‌های کامل

این غذاها ممکن است باعث تولید گاز در روده‌ها و احساس نفخ شوند.

علت نفخ قبل از پریودی و در دوره پریودی

علت نفخ شکم نوزاد

علت نفخ شکم در نوزادان می‌تواند شامل طیف وسیعی از دلایل مختلف زیر باشد:

• بلع هوا؛ نوزادانی که به سرعت شیر می‌خورند یا موقعیت دهانشان درست با سینه مادر یا شیشه‌شیر همخوانی ندارد، ممکن است هوای زیادی بلعیده و دچار نفخ شوند.
• عدم تحمل لاکتوز؛ برخی نوزادان به لاکتوز موجود در شیر مادر یا شیر خشک حساسیت دارند که باعث ایجاد گاز و نفخ می‌شود.
• رژیم غذایی مادر؛ مصرف غذاهای نفاخ مانند کلم بروکلی، لوبیا یا نوشیدنی‌های گازدار توسط مادر می‌تواند نفخ را از طریق شیر به نوزاد منتقل کند.
• تغذیه سریع یا زیاد؛ تغذیه سریع یا بیش از حد نیاز به شیر نیز می‌تواند باعث نفخ در نوزاد شود.
• سوء‌جذب؛ مشکلات در هضم و جذب برخی مواد غذایی ممکن است موجب نفخ در نوزادان شود.
• عدم رشد دستگاه گوارش؛ سیستم گوارش نوزاد در حال تکامل است و ممکن است نتواند برخی مواد غذایی را به درستی هضم کرده و باعث نفخ شود.

روش‌هایی همچون گرفتن آروغ نوزاد، تغذیه نوزاد در موقعیت درست، استفاده از شیشه شیرهای ضدنفخ و ماساژ شکم نوزاد به کاهش نفخ نوزاد کمک خواهند کرد.

علت نفخ شکم کودکان

نفخ شکم در کودکان، به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. برخی از علل شایع نفخ شکم در این گروه سنی عبارت هستند از:

• غذاهای گازدار؛ مصرف نوشابه‌ها، آب‌میوه‌های گازدار و سبزیجاتی مانند کلم و گل کلم.
• بلع هوا؛ بلعیدن هوای زیاد هنگام خوردن یا حرف زدن.
• عدم تحمل لاکتوز؛ کمبود آنزیم هضم‌کننده لاکتوز در شیر و محصولات لبنی.
• یبوست؛ تجمع مدفوع در روده‌ها باعث نفخ می‌شود.
• آلرژی‌های غذایی؛ حساسیت به غذاهایی مانند گندم یا شیر.
• بیماری‌های گوارشی؛ مانند سندرم روده تحریک‌پذیر یا عفونت‌های روده‌ای.
• استرس و اضطراب؛ تاثیر منفی بر سیستم گوارش کودکان.

برای مدیریت و کاهش نفخ در کودکان، باید به رژیم غذایی آنها توجه کرده و در صورت لزوم با پزشک برای شناسایی علت دقیق نفخ و درمان مناسب مشورت شود.

علت نفخ شکم در بارداری

نفخ در دوران بارداری شایع است و دلایل مختلفی دارد:

• بزرگ شدن رحم؛ رشد جنین باعث فشار بر معده و روده‌ها می‌شود که منجر به نفخ می‌شود.
• تغییرات هورمونی (پروژسترون)؛ افزایش پروژسترون باعث شل شدن عضلات دستگاه گوارش و کاهش حرکت غذا در روده‌ها می‌شود.
• تغییرات رژیم غذایی؛ مصرف بیشتر غذاهایی مانند حبوبات و کلم ممکن است منجر به نفخ شود.

نفخ در طول بارداری در سه‌ماهه‌های مختلف شدت‌های متفاوتی دارد.

• سه‌ماهه اول؛ تغییرات هورمونی می‌تواند باعث نفخ از همان ابتدای بارداری شود.
• سه‌ماهه دوم؛ با رشد رحم، فشار بیشتری به روده‌ها وارد شده و نفخ افزایش می‌یابد.
• سه‌ماهه سوم؛ با رشد حداکثری جنین، فضای شکم کاهش می‌یابد و نفخ به شدت افزایش می‌کند.

علائم همراه با نفخ معده و شکم چیست؟

نفخ معده و شکم، علاوه‌بر احساس تورم و پُری، با علائم و مشکلات دیگری همراه خواهد بود. شایع‌ترین این علائم، درد شکم، ورم شکم، گاز معده و روده، آروغ زدن، یبوست، اسهال، تهوع، کاهش اشتها و تغییر در الگوی دفع مدفوع هستند.

عوامل مختلفی از جمله رژیم غذایی، عدم تحمل غذایی، بیماری‌های گوارشی، تغییرات هورمونی، استرس و مصرف داروها منجر به تشدید این وضعیت خواهد شد. برای مدیریت و کاهش علائم نفخ، رعایت رژیم غذایی مناسب، افزایش فعالیت بدنی، مدیریت استرس و مشاوره با پزشک در صورت نیاز توصیه می‌شود.

چگونه نفخ شکم  تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص نفخ شکم، براساس علائم بیمار و معاینات بالینی انجام می‌شود؛ اما متخصص گوارش، گاهی برای تشخیص علت دقیق‌تر نفخ در شرایط پیچیده، آزمایش‌های تکمیلی و تخصصی را توصیه می‌کند. در جدول زیر، به دقیق‌ترین روش‌های تشخیصی نفخ شکم اشاره کرده‌ایم:

این مجموعه از روش‌های تشخیصی، برای شناسایی علت دقیق نفخ شکم و ارائه درمان مناسب به متخصص گوارش کمک می‌کنند.

درمان نفخ شکم و معده

برای کاهش نفخ، روش‌های مختلفی وجود دارد:

• کاهش مصرف غذاهای نفاخ
• جویدن آرام غذا
• مصرف فیبر
• پرهیز از غذاهای حساسیت‌زا
• استفاده از داروهای ضدنفخ مانند سایمیتیکون و پروبیوتیک‌ها
• فعالیت بدنی منظم
• مدیریت استرس
• نوشیدن دم‌نوش‌های گیاهی
• نوشیدن سرکه سیب و آب لیمو
• ماست پروبیوتیک‌ها مکمل‌‌های رازیانه

روش‌های از بین بردن نفخ شکم فوری

پیاده‌روی پس از صرف غذا، یوگا یا هر نوع فعالیت بدنی ملایم، با تسهیل حرکت غذا در دستگاه گوارش، نفخ را کاهش می‌دهند. همچنین، ماساژ محوطه شکمی به آرامی و در جهت عقربه‌های ساعت، باعث تسکین عضلات روده و آزادش شدن گازهای تجمع‌یافته در روده می‌شود.

از دیگر روش‌های درمان فوری نفخ، می‌توان به دوش آب گرم اشاره کرد. استحمام با گرم عضلات را شل کرده و به هضم غذا کمک می‌کند. همچنین برخی، بوتاکس معده را روشی مناسب برای درمان این عارضه می‌دانند.

بهترین غذاها برای درمان نفخ

غذاهای حاوی فیبر محلول، زنجبیل تازه، موز، سبزیجات پخته‌شده و برنج سفید برای کاهش گاز شکم و نفخ مفید هستند.

چگونه می‌توان از نفخ شکم پیشگیری کرد؟

نفخ شکم می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد، اما با رعایت چند نکته می‌توان از آن پیشگیری کرد:

• جویدن غذا به‌خوبی؛ تاثیر هضم درست برای جلوگیری از بلع هوا.
• افزایش تدریجی فیبر؛ جلوگیری از مصرف زیاد فیبر به یک‌باره.
• نوشیدن مایعات کافی؛ جلوگیری از انباشت گاز در روده‌ها.
• مصرف غذاهای پروبیوتیک؛ مانند ماست برای تعادل باکتری‌ها.
• فعالیت بدنی منظم؛ برای بهبود حرکت گوارشی.
• پرهیز از غذاهای نفاخ؛ مانند لوبیا، کلم، نوشابه‌های گازدار.
• کاهش مصرف غذاهای چرب؛ برای جلوگیری از هضم کند.
• استفاده از داروهای ضد نفخ؛ پیش از صرف غذا.

رعایت این نکات، به‌طور مؤثر به درمان نفخ کمک و باعث کاهش باد شکم می‌شود.

برای درمان نفخ شکم و معده به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای درمان نفخ شکم باید به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید. این پزشک، در تشخیص و درمان مشکلات مرتبط با دستگاه گوارش همچون نفخ معده مهارت دارد.

در نهایت، اگر مبتلا به نفخ شکم هستید و درمان خانگی نفخ معده و شکم موثر نبود، حتما به دکتر گوارش مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از متخصص گوارش، از امکان نوبت‌دهی این متخصص در سایت دکتردکتر استفاده کنید. اگر هم نیاز به ویزیت فوری دارید، می‌توانید نوبت مشاوره آنلاین دکتر گوارش را از سامانه دکتردکتر بگیرید و متنی یا تلفنی با پزشک، مشورت کنید.

منابع:

health.harvard.edu

nhs.uk

سوالات متداول نفخ شکم