کیست تخمدان و تمام نکات درباره علائم، تشخیص و درمان آن

بیماری خاصی در زنان وجود دارد که به آن کیست تخمدان می‌گویند. کیست تخمدان توده شایعی است که درون یا روی تخمدان ایجاد می‌شود و انواع مختلفی دارد. بیشتر این کیست‌ها علامت خاصی ندارند و خودبه‌خود درمان می‌شوند. برای تشخیص کیست در تخمدان باید چکاپ‌های مرتب داشته باشید تا در صورت وجود این توده، سریع متوجه شوید و اقدامات لازم را انجام بدهید. نفخ شکم، تهوع یا درد در ناحیه تخمدان از علامت‌های این وضعیت‌اند و با دارو یا روش‌های جراحی مانند لاپاراسکوپی یا درمان‌های خانگی مانند گرمادرمانی یا نوشیدن برخی دمنوش‌ها از بین می‌روند.

در این مقاله، درباره علائم، علل، تشخیص، پیشگیری و درمان کیست‌های تخمدان گفته‌ایم. مطالعه مطلب به حدود ۵ دقیقه زمان نیاز دارد.

در انتهای همین صفحه و در بخش نظرات می‌توانید سؤالات خود را مطرح کنید تا پزشک پاسخ بدهد.

کیست تخمدان کیسه‌ای پر از مایع یا مواد نیمه‌جامد است که درون یا روی یک یا هر دو تخمدان تشکیل می‌شود. تخمدان‌ها اندام‌های کوچکی در لگن هستند که سلول‌های تخمک را نگه می‌دارند و هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون را می‌سازند. کیست‌های تخمدان انواع مختلفی دارند که بیشترشان بدون درد و بی‌ضرر (کیست تخمدان خوش‌خیم) هستند. معمولا کیست تخمدان علائمی ایجاد نمی‌کند و احتمالا متوجه  وجودشان در بدن نخواهید شد؛ مگراینکه متخصص در طول معاینه معمول لگن یا به‌کمک روش تصویربرداری، آن را پیدا کند. به‌ندرت، کیست تخمدان عوارضی ایجاد می‌کند. برنامه‌ریزی منظم برای معاینات لگنی و صحبت با دکتر کیست تخمدان درباره علائمی که ممکن است تجربه کنید هم می‌تواند به جلوگیری از هرگونه مشکل کمک کند.

علائم کیست تخمدان

برخی از کیست‌های تخمدان کوچک هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند. در این موارد ممکن است حتی ندانید که کیست دارید. کیست‌های بزرگتر می‌توانند باعث بروز نشانه‌های زیر شوند. علائم کیست تخمدان راست و چپ شامل موارد زیر است:

• پریودهای دردناک
• درد لگن یا درد مبهم در کمر
• درد هنگام مقاربت (دیسپارونی)
• احساس پری (نفخ) واقع در قسمت پایین شکم که ممکن است در یک طرف بدن بارزتر باشد.
• گاهی علائم نشان‌دهنده وضعیتی به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) هستند. کیست تخمدان سندرم پلی‌کیستیک وضعیتی است که باعث پریودهای نامنظم و سایر مشکلات مرتبط با هورمون از جمله چاقی و ناباروری می‌شود. سایر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارتند از هیرسوتیسم (افزایش رشد موهای بدن) و مشکل در کاهش وزن.

علت کیست تخمدان

تخمک‌گذاری علت اصلی کیست تخمدان سمت راست یا چپ است. علل دیگر عبارت‌اند از:

• کیست تخمدان اندومتریوز؛ این کیست‌ها اغلب در مراحل پیشرفته آندومتریوز روی تخمدان ایجاد می‌شوند.
• تولیدمثل غیرطبیعی سلولی؛ تولید مثل سلول‌های غیر معمول می‌تواند باعث ایجاد کیست‌هایی مانند درموئید و سیستادنوما شود.
• بیماری التهابی لگن (PID)؛ عفونت‌های شدید لگن می‌توانند به تخمدان‌ها سرایت کنند و باعث ایجاد کیست شوند.

انواع کیست تخمدان

بیشتر کیست‌های تخمدان از نوع عملکردی هستند و در پاسخ به تغییرات بدن در طول چرخه قاعدگی شکل می‌گیرند. به‌ندرت، کیست تخمدان به دلایل غیرمرتبط با قاعدگی ایجاد می‌شود.

کیست‌های عملکردی

کیست‌های عملکردی شایع‌ترین نوع کیست تخمدان هستند و بیماری یا وضعیت خاصی باعث بروزشان نشده است. آن‌ها در نتیجه تخمک‌گذاری (آزادشدن تخمک از تخمدان) ایجاد می‌شوند.

این کیست‌ها می‌توانند نشانه‌ای از عملکرد تخمدان‌ها باشند. کیست‌های عملکردی معمولا در طول زمان، در عرض ۶۰ روز، بدون درمان خاصی کوچک می‌شوند.

• کیست‌های فولیکولی؛ این کیست تخمدان نوعی کیست عملکردی است. کیسه کوچکی در تخمدان، به نام فولیکول، هر ماه یک تخمک را به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی آزاد می‌کند. کیست فولیکولار زمانی تشکیل می‌شود که فولیکول تخمک را آزاد نکند. در عوض، فولیکول با مایع پر و بزرگتر می‌شود.
• کیست جسم زرد؛ پس از اینکه فولیکول تخمک را آزاد می‌کند، گروهی از سلول‌های تولیدکننده هورمون به نام جسم زرد را تشکیل می‌دهد. کیست زمانی تشکیل می‌شود که مایع در جسم زرد جمع و باعث رشد آن می‌شود.

سایر کیست‌ها

انواع کیست تخمدان سمت چپ یا راست در پاسخ به چرخه قاعدگی ایجاد نمی‌شوند و همیشه نشانه بیماری نیستند، اما باید تحت نظر باشند تا اطمینان حاصل شود که مشکلی به‌وجود نمی‌آورند. این کیست‌ها عبارت‌اند از:

• سیستادنوما(Cystadenomas)؛ این کیست‌ها روی سطح تخمدان تشکیل می‌شوند و مایعی رقیق و آبکی یا غلیظ‌تر و مخاطی درونشان وجود دارد.
• کیست‌های درموئید (Dermoid cysts)؛ کیست‌های درموئید از سلول‌هایی تشکیل شده‌اند که انواع بافت‌های بدن انسان از پوست، مو، دندان و حتی بافت مغز را تشکیل می‌دهند.
• آندومتریوم(Endometriomas)؛ این کیست‌ها با بافت آندومتر پر می‌شوند، همان بافتی که هر ماه در طول قاعدگی خونریزی می‌کند.
• سرطان تخمدان(Ovarian cancer)؛ برخلاف شرایط فوق، کیست‌های سرطانی تخمدان (تومورها) توده‌های جامد سلول‌های سرطانی هستند.

پیشگیری از کیست تخمدان

مصرف داروهای حاوی هورمون (مانند قرص‌های ضدبارداری) تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند. برخی مطالعات نشان می‌دهد که این قرص بازگشت کیست‌های خاص را کاهش می‌دهد. همیشه، علائمی را که می‌توانند نشان‌دهنده کیست باشند، یادداشت کنید و با پزشک متخصص زنان درمیان بگذارید. معاینات منظم لگن را برنامه ریزی کنید تا پزشک بتواند کیست‌های نیازمند به درمان را سریع و به‌موقع شناسایی کند.

تشخیص کیست تخمدان

پزشکان در ابتدا، مقوله بارداربودن یا نبودن را بررسی می‌کنند و سپس، ممکن است از آزمایش‌های زیر برای تشخیص کیست تخمدان استفاده کنند:

به‌طور کلی، آزمایش خون برای کیست تخمدان کاربرد ندارد. ممکن است که انواع خاصی از آنها (به عنوان مثال، کیست‌های بدخیم یا سرطانی) نیاز به آزمایش خون داشته باشند. اگر پزشک شما مشکوک باشد که کیست نشان‌دهنده سرطان تخمدان است، شاید آزمایشی را برای اندازه‌گیری سطح آنتی ژن سرطانی 125 (CA-125) در خون تجویز کند.

کیست تخمدان بعد از یائسگی

مطالعات نشان می‌دهند که کیست تخمدان می‌تواند ۵ تا ۱۷درصد از افراد یائسه را تحت تاثیر قرار بدهد. بیشتر کیست‌های تخمدان در بیماران یائسه خوش‌خیم هستند، بااین‌حال، نیاز به پیگیری دارند. پزشک با طرح پرسش‌هایی در زمینه‌های زیر می‌تواند اوضاع بیمار را ارزیابی کند:

• علائم
• سابقه پزشکی
• سابقه خانوادگی

کیست تخمدان و بارداری

شایع‌ترین توده‌های تخمدان مرتبط با بارداری، کیست‌های عملکردی مانند جسم زرد بارداری و کیست‌های تکالوتئین (theca-lutein) هستند. بیشتر این کیست‌ها پس از ۱۴ تا ۱۶ هفته اول بارداری برطرف می‌شوند، اما برخی مانند کیست‌های تکالوتئین می‌توانند تا پس از زایمان باقی بمانند.

درمان کیست تخمدان چگونه است؟

دقت کنید که درمان کیست تخمدان به عواملی مانند سن، علائم و علت بروز کیست تخمدان وابسته است. روش‌های درمانی شامل موارد زیر می‌شوند:

• زیر نظرگرفتن وضعیت
• استفاده از دارو
• جراحی

برای تشخیص و درمان کیست تخمدان از پزشک متخصص زنان کمک بگیرید و برای آشنایی با این تخصص مقاله متخصص زنان کیست را در مجله دکتردکتر مطالعه کنید.

زیر نظرگرفتن وضعیت

کیست‌های عملکردی تخمدان معمولا بدون درمان از بین می‌روند. اگر کیست به احتمال زیاد عملکردی است، پزشکان تلاش می‌کنند که اوضاع را زیر نظر بگیرند. ممکن است، طی چند هفته یا ماه پس از تشخیص، به انجام سونوگرافی دیگری نیاز باشد تا مشخص شود که کیست به‌طور خودبه‌خود از بین رفته یا خیر. برای این که تحت نظر دکتر برداشتن تخمدان باشید، می‌توانید در هرکجای ایران که هستید، توسط بهترین متخصصان زنان ایران ویزیت شوید. مثلا اگر ساکن شهر تهران هستید، بیش از 628 متخصص فقط در زمینه دکتر زنان تهران فعال هستند که شما را حضوری یا غیرحضوری، معاینه می‌کنند.

داروهای کیست تخمدان

ممکن است که پزشک داروهای حاوی هورمون (مانند قرص‌های ضدبارداری) را برای توقف تخمک‌گذاری و جلوگیری از تشکیل کیست‌های آینده تجویز کند.

جراحی کیست تخمدان

اگر کیست تخمدان علائم ایجاد می‌کند و بزرگتر می‌شود، احتمال دارد که برای برداشتن آن نیاز به جراحی داشته باشید. نوع عمل جراحی تخمدان بستگی به اندازه کیست و نحوه ظاهر آن در سونوگرافی دارد. رویه‌های مختلف مورد استفاده عبارت‌اند از:

• لاپاراسکوپی: این روشی است که در آن پزشک یک دوربین کوچک را از طریق یک برش کوچک در شکم وارد می‌کند. با استفاده از دستگاه مذکور، امکان مشاهده اندام‌های تناسلی و حفره لگن به‌‌وجود می‌آید. کیست تخمدان را می‌توان از طریق برش‌های کوچک (سیستکتومی تخمدان) برداشت.
• لاپاراتومی: اگر کیست بسیار بزرگ باشد یا نگرانی‌های دیگری وجود داشته باشد، شاید متخصص این روش را انجام بدهد. اگر پزشک مشکوک به سرطان باشد، ممکن است با یک متخصص سرطان یا انکولوژیست زنان در مورد بهترین گزینه‌های درمانی مشورت کند.

برای اطلاعات بیشتر مقاله جراحی لاپاراتومی را مطالعه کنید.

درمان خانگی کیست تخمدان

در طول زمانی که پزشک، کیست را تحت‌نظر می‌گیرد تا اوضاع آن را چک کند، استفاده از برخی راه‌کارهای خانگی هم پیشنهاد می‌شود.

برخی از درمان های خانگی برای مدیریت علائم عبارت‌اند از:

• داروهای بدون نسخه
• ماساژ
• ورزش و کشش
• گرما
• تکنیک‌های آرامش

داروهای بدون نسخه

داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDS) درد کیست تخمدان و همچنین گرفتگی‌های پریود را درمان می‌کنند. افرادی که با مسکن‌های مذکور تسکین پیدا نمی‌کنند، باید با پزشک خود تماس بگیرند. در برخی موارد، ممکن است که پزشک داروهای ضددرد متفاوتی مانند کوکودامول (حاوی کدئین)، تجویز کند.

ماساژ

درد کیست تخمدان می‌تواند باعث کشش عضلات اطرافش شود و چنین وضعیتی خوشایند نیست. ماساژدادن کمر، ران‌ها، باسن و معده باعث شل‌شدن عضلات منقبض و کاهش درد تخمدان می‌شود.

ورزش و کشش

تغییرات سبک زندگی، مانند افزایش سطح فعالیت به بهبود سلامت کلی فرد کمک می‌کند و در مدیریت علائم کیست تخمدان نقش دارد. به‌عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ نشان داد که ورزش منظم در کنار مداخله غذایی تأثیر بیشتری بر کاهش علائم تخمدان پلی‌کیستیک نسبت به تغییرات رژیم غذایی به‌تنهایی دارد.

یوگا هم می‌تواند به کاهش تنش عضلانی و درد ناشی از کیست تخمدان کمک کند. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که تمرین یوگا به افراد در مدیریت علائم کیست تخمدان کمک می‌کند. یوگا خطر تشکیل کیست را هم کاهش می‌دهد.

گرما

گرما جریان خون را افزایش می‌دهد و به کاهش درد ناشی از درد عضلانی کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که گرمادرمانی مکرر می‌تواند التهاب و سایر نشانه‌های بیولوژیکی مشکلات تخمدان را کاهش بدهد.

تکنیک‌های آرامش

استرس و اضطراب می‌تواند درد را بدتر کند. تکنیک‌های تمدد اعصاب، مانند مدیتیشن، یوگا، و تنفس عمیق، در تسکین اضطراب و کاهش شدت درد نقش دارند. این تکنیک‌ها می‌توانند به فرد در مدیریت طولانی‌مدت درد و بهبود سلامت عمومی کمک کنند.

سوالات متداول کیست تخمدان

کیست تخمدان خطرناک است؟

معمولا، نه. بیشتر کیست‌های تخمدان بی‌ضرر هستند و بیشتر خود‌به‌خود از بین می‌روند. برخی از انواع کیست‌ها بیشتر احتمال سرطانی‌شدن یا ایجاد عوارض دارند اما چنین چیزی نادر است.

آیا کیست تخمدان باعث افزایش وزن می‌شود؟

بله، کیست‌ها باعث نفخ می‌شوند و وزن را بالا می‌برند. از طرف دیگر، برخی از کیست‌ها هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که می‌توانند باعث افزایش وزن شوند.

کیست تخمدان باعث ریزش مو می‌شود؟

کیست‌ تخمدان در دختران و زنان هورمون آندروژن اضافی تولید می‌کنند و علاوه بر نازک‌شدن مو، علائم متعدد دیگری مانندخونریزی قاعدگی نامنظم و رشد موهای زائد را به‌همراه دارند.

کیست تخمدان حالت تهوع دارد؟

کیست‌هایی که بزرگ می‌شوند، تخمدان را حرکت می‌دهند. این امر احتمال پیچ خوردگی دردناک تخمدان را افزایش می‌دهد. اگر این اتفاق بیافتد، ممکن است درد ناگهانی و شدید لگن و حالت تهوع و استفراغ داشته باشید. پیچ خوردگی تخمدان می‌تواند جریان خون به تخمدان را کاهش بدهد یا متوقف کند.

علامت پارگی کیست تخمدان چگونه است؟

علائمی که ممکن است در صورت پارگی کیست تخمدان تجربه کنید عبارتند از درد ناگهانی و شدید در قسمت پایین شکم یا کمر. لکه‌بینی یا خونریزی واژن و نفخ شکم.

از کجا بفهمیم کیست تخمدان داریم یا بارداریم؟

تشخیص حاملگی خارج رحمی تخمدان ممکن است دشوار باشد زیرا ظاهر آن در سونوگرافی می‌تواند شبیه کیست جسم لوتئال، اندومتریوما یا کیست تخمدان دیگری باشد. روش‌های لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی با ارزیابی هیستوپاتولوژیک بافت استاندارد طلایی برای تشخیص کاربرد دارند.

منابع:

medicalnewstoday.com

my.clevelandclinic.org