اختلال گوارشی رایج و آزاردهنده ورم شکم، برای بسیاری از افراد رخ می‌دهد. از یک نفخ ساده گرفته تا بیماری‌های جدی‌تر مانند بیماری‌های کبدی، هر کدام باعث تورم شکم می‌شوند. انواع ورم شکم دلایل مختلفی مانند نقص در عملکرد دستگاه گوارش دارد. شدت ورم شکم هم در تعیین میزان جدیت بیماری، موثر است.
علائم همراه با ورم شکم گسترده هستند و می‌توانند شامل درد شکمی، نفخ، یبوست، اسهال، بادکردن شکم و… باشند. این علائم اغلب به دلیل بیماری‌های دستگاه گوارش بروز می‌کنند.
در این میان نقش کبد در بدن به‌عنوان یک عضو حیاتی بسیار مهم است. کبد وظایفی از جمله هضم و جذب مواد غذایی، سم‌زدایی، تولید پروتئین‌ها و… را برعهده دارد. یکی از علائم بیماری‌های کبدی، تورم شکم است. مشکلات گوارشی عملکرد این عضو را مختل کرده و در تجمع مایعات و بزرگ کردن شکم نقش دارند.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 5 دقیقه زمان نیاز دارد، با انواع علت ورم و بزرگ شدن شکم آشنا شوید.
در انتها، اگر سوالی درباره ورم شکم و عوامل ایجادکننده آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به آن پاسخ خواهد داد.
ورم شکم چیست؟
به بزرگ شدن بیش از حد و غیرطبیعی شکم، ورم شکم یا نفخ گفته می‌شود. بادکردن شکم معمولا به‌خاطر اختلالات گوارشی رخ می‌دهد؛ اما گاهی دلایل دیگری هم باعث بروز آن می‌شوند. ورم شکم و معده در برخی افراد به طور ناگهانی (حاد) و در برخی دیگر به‌صورت یک مشکل همیشگی (مزمن) وجود دارد. تورم شکم در اغلب مواقع به‌راحتی با درمان‌های ساده رفع خواهد شد؛ اما گاهی نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر خواهد بود. در این شرایط، مراجعه به دکتر گوارش برای انجام ارزیابی‌های بیشتر و شناسایی علت ورم شکم ضروری است.
چه علائمی با ورم شکم همراه هستند؟
اغلب اوقات، بادکردن شکم با احساس نفخ آغاز می‌شود. افراد در ابتدای روز علائم خاصی ندارند؛ اما به‌مرور با گذشت چند ساعت و صرف وعده‌های غذایی دچار تورم می‌شوند. اصلی‌ترین علائمی که همراه با ورم شکم رخ می‌دهد، شامل موارد زیر هستند:
- درد شکمی؛ در قسمت‌های مختلف شکم با شدت متفاوت
- نفخ؛ احساس پری و بادکردگی در شکم
- احساس سیری زودرس؛ با خوردن مقدار کمی غذا
- یبوست یا اسهال؛ اختلال در عملکرد روده و تغییر در عادات دفع
- تهوع و استفراغ؛ احساس حالت تهوع و استفراغ، به‌ویژه بعد از غذا خوردن
- سوزش سر دل؛ احساس سوزش در ناحیه قفسه سینه به سمت گلو
- آروغ زدن؛ افزایش دفعات آروغ زدن
برخی علائم جدی‌تر شامل درد شدید، تب، استفراغ مداوم، مشاهده خون در مدفوع و زردی پوست می‌شوند. در صورت مشاهده هریک از این علائم باید هرچه سریع‌تر به متخصص گوارش مراجعه کنید. برای درک بیشتر اهمیت مراجعه به‌موقع در این شرایط به این متخصص، مطلب تخصص گوارش چیست را مطالعه کنید.
علت ورم شکم چیست؟
ورم شکم به دلیل بارداری یا احتباس گاز، مدفوع، مایعات و چربی در شکم رخ می‌دهد. احتباس این مواد در دستگاه گوارش دلایل متعددی دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- تغذیه؛ مانند مصرف غذاهای نفاخ، عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به گلوتن
- اختلالات گوارشی؛ مانند سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، زخم معده، زخم دوازدهه، فلج جزئی معده (گاستروپازیس) و یبوست
- اختلالات مربوط به بانوان؛ مانند بارداری و تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی
گفتنی است اسپاسم معده می‌تواند نشانه‌ای از ورم معده باشد که در آن التهاب دیواره معده باعث درد، گرفتگی و ناراحتی در ناحیه شکم می‌شود. دلایل دیگری مانند مصرف برخی داروها، وجود تومور، عفونت، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های قلبی و استرس هم ممکن است باعث بادکردن شکم شوند.
علت ورم زیر شکم
اگر بخواهید بدانید ورم زیر شکم نشانه چیست؟ باید بگوییم که این عارضه اغلب برای بانوان رخ می‌دهد؛ اما ممکن است در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری‌های التهابی روده و یبوست هم دیده شود. ورم زیر شکم در بانوان بیشتر به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- کیست تخمدان؛ رایج‌ترین دلایل ورم زیر شکم
- بارداری؛ به‌ویژه در ماه‌های اولیه بارداری
- اندومتریوز؛ رشد بافت داخلی رحم در خارج از آن
- پریود یا قاعدگی؛ به دلیل تغییرات هورمونی
علاوه‌بر این، مشکلات ادراری و فتق روده هم باعث ایجاد برآمدگی در زیر شکم می‌شود.
ارتباط تغذیه و ورم شکم
تغذیه نامناسب، یکی از دلایل اصلی ورم شکم و معده است. انتخاب‌های غذایی نادرست باعث تولید گاز، نفخ، التهاب و سایر مشکلات گوارشی می‌شوند. مواد غذایی مانند حبوبات، سبزی‌های خام و غلات اگرچه برای سلامتی مفید هستند؛ اما نفخ شکم ایجاد می‌کنند. نوشابه‌های گازدار، غذاهای چرب و سرخ شده به دلیل هضم طولانی‌تر و تحریک تولید اسید معده، تورم شکم را به همراه دارند. همچنین، افرادی که به لاکتوز، گلوتن یا ادویه‌های تند حساسیت دارند، با مصرف غذاهای حاوی این مواد دچار ورم شکم خواهند شد. رعایت رژیم غذایی سالم در افرادی که دچار ورم معده مزمن هستند ضروری است.
ورم شکم به دلیل سندرم روده تحریک‌پذیر
سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، از شایع‌ترین اختلالات گوارشی جهان بوده که روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این سندرم با علائمی مانند درد شکمی، نفخ و تغییر در الگوی دفع مدفوع همراه است. به‌طوری‌که، در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می‌کند.
به گزارش سازمان بین‌المللی سلامت آمریکا،
حدود 11 درصد مردم جهان به IBS مبتلا هستند که میزان ابتلا در زنان 67 درصد بیشتر از مردان است.
علت دقیق تورم شکم در سندرم روده تحریک‌پذیر هنوز مشخص نیست؛ اما افراد مبتلا به این سندرم، نسبت به محرک‌ها، روده حساس‌تری دارند. اختلال حرکت روده در افراد مبتلا به IBS یا سندرم روده تحریک‌پذیر، دلیل ورم شکم در آن‌ها است. اگر در مورد این بیماری گوارشی نیاز به اطلاعات بیشتر دارید ، پیشنهاد می‌کنیم مطلب سندروم روده تحریک پذیر (IBS) را در دکتردکتر بخوانید.
بادکردن شکم به دلیل بیماری کرون
بیماری کرون یکی از بیماری‌های التهابی روده است که باعث ایجاد التهاب در هر قسمتی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد می‌شود. یکی از علائم شایع این بیماری، ورم شکم است. این تورم و بزرگ شدن شکم در افراد مبتلا به کرون معمولا به دلیل تجمع گاز، احتباس مایعات، باریک شدن روده و تشکیل فیستول رخ می‌دهد. فیستول‌ها تونل‌هایی هستند که به‌طور غیرطبیعی بین روده و سایر اندام‌ها یا پوست ایجاد می‌شوند. این فیستول‌ها باعث عفونت و التهاب شده که نتیجه آن ورم شکم است.
ورم شکم به دلیل بیماری کولیت
کولیت نوعی بیماری التهابی روده است که باعث التهاب و زخم در پوشش داخلی روده بزرگ می‌شود. ورم و بادکردن شکم در افراد مبتلا به کولیت رایج است. کولیت روده هم مانند کرون باعث التهاب، تجمع گاز و باریک شدن روده می‌شود که از دلایل اصلی ورم شکم به شمار می‌آیند. اسهال مکرر یکی از علائم شایع کولیت است که بدن را دچار بی‌آبی می‌کند. دهیدراته شدن بدن و ازدست‌دادن الکترولیت‌ها در نتیجه اسهال، باعث تورم شکم خواهد شد.
زخم معده و ورم شکم
زخم معده یک زخم باز است که در پوشش داخلی معده یا قسمت اول روده کوچک (دوازدهه) ایجاد می‌شود. این بیماری در اغلب موارد به دلیل عفونت باکتریایی با هلیکوباکترپیلوری رخ می‌دهد و یکی از عوارض رایج آن، ورم معده است. التهاب معده، تولید گاز و اسپاسم عضلانی از دلایل بزرگ شدن شکم در افراد مبتلا به زخم معده هستند. علاوه بر این، سوزش سر دل یکی از علائم رایج زخم معده است که باعث احساس پری و ورم در ناحیه شکم خواهد شد.
فلج معده (گاستروپازیس) و بادکردن شکم
گاستروپازیس یا فلج معده، وضعیتی است که در آن معده، غذا را به‌کندی یا به‌طور ناقص هضم می‌کند. این وضعیت، به دلایل مختلفی از جمله دیابت، جراحی‌های قبلی، عفونت‌ها و برخی داروها رخ می‌دهد. وقتی معده به‌درستی کار نکند، غذا به مدت طولانی‌تری در آن باقی می‌ماند. این امر باعث می‌شود که باکتری‌های موجود در روده بزرگ شروع به تخمیر غذا کنند. فرایند تخمیر باعث تولید گاز می‌شود. تجمع این گازها در روده، منجر به نفخ و ورم شکم خواهند شد.
ورم شکم در سرطان کبد
ورم شکم و کبد ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. ورم شکم یا آسیت یکی از اصلی‌ترین عوارض قابل‌مشاهده در مراحل پیشرفته سرطان کبد است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که مایعات اضافی در حفره شکمی تجمع کنند. تورم شکم در سرطان کبد، باعث فشار تومور روی سیاهرگ باب می‌شود که از جریان خون به کبد جلوگیری می‌کند. این افزایش فشار، از دلایل نشت مایعات به داخل حفره شکمی است. سیروز کبدی و کاهش آلبومین خون از دیگر دلایل تجمع این مایعات و درنتیجه، بزرگ شدن شکم هستند.
علت ورم شکم نوزاد و کودکان
ورم شکم در نوزادان و کودکان، برای والدین نگران‌کننده است؛ اما اغلب دلایل جدی ندارند. بلعیدن هوا هنگام خوردن شیر، اختلال در هضم لاکتوز یا رشد باکتری‌های خاص در روده از دلایل اصلی نفخ به‌ویژه در نوزادان به‌شمار می‌آیند. آلرژی‌های غذایی و یبوست از دیگر دلایل رایج بزرگ شدن شکم در کودکان محسوب می‌شوند. تا زمانی که بادکردن شکم با تب بالا، استفراغ شدید یا دیده شدن خون در مدفوع همراه نباشد، نگرانی خاصی وجود ندارد. در صورت مشاهده علائم جدی به‌ویژه در نوزادان، بهتر است هرچه سریع‌تر به یک متخصص مراجعه کنید.
علت ورم شکم در زنان
گاهی علت ورم ناگهانی شکم در زنان، به‌غیر از اختلالات گوارشی رایج، مواردی مانند سندرم پیش از قاعدگی یا تغییرات هورمونی است. یکی از علائم شایع سندرم پیش از قاعدگی یا PMS که معمولا بین 5 تا 7 روز پیش از شروع پریود بروز می‌کند، بزرگ شدن شکم است. ورم شکم قبل از پریودی، تا زمانی که همراه با خون‌ریزی‌های غیرطبیعی و دردهای شدید نباشد، کاملا طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
در صورت مشاهده خون‌ریزی غیرطبیعی واژن، لکه بینی، درد در تخمدان، دردهای شدید در ناحیه کمر و شکم حتما به پزشک متخصص مراجع کنید. این علائم ممکن است نشان‌دهنده اندومتریوز یا کیست‌های رحم و تخمدان باشند.
علت ورم شکم در پریودی
در طول فرایند پریود یا قاعدگی که شامل تخریب دیواره رحم و بازسازی آن برای دوره جدید است، بدن زنان دستخوش تغییرات زیادی می‌شود. این تغییرات هورمونی به ویژه در سطح هورمون‌های پروژسترون و سروتونین باعث افزایش اشتها و تورم شکم خواهد شد. همچنین استرس و یبوست از دیگر دلایل بزرگ شدن شکم در پریودی هستند. برای کاهش تورم شکم در این دوران بهتر است از مصرف نمک، قند، کافئین و الکل پرهیز شود. علاوه‌براین، مدیریت استرس و استفاده از کیسه آب‌گرم هم موثر خواهد بود.
روش‌های تشخیص دلیل باد کردن شکم
بادکردن شکم یا نفخ، مشکل رایجی است که می‌تواند دلایل مختلفی از خوردن غذاهای نفاخ گرفته تا بیماری‌های جدی‌تر، داشته باشد. برای درمان این مشکل، تشخیص دقیق علت آن ضروری خواهد بود. پزشک برای تشخیص علت بادکردن شکم، ممکن است آزمایش‌های زیر را درخواست کند:
- آزمایش خون؛ برای بررسی وجود عفونت یا سایر مشکلات
- آزمایش مدفوع؛ برای بررسی وجود خون در مدفوع یا عفونت‌های روده‌ای
- سی‌تی‌اسکن، سونوگرافی و ام‌آرآی؛ برای بررسی دقیق‌تر اندام‌های داخلی و بافت نرم شکم
مهم است بدانید که این اطلاعات جایگزین توصیه‌های پزشک نیست. برای تشخیص و درمان دقیق هرگونه بیماری، همیشه به متخصص گوارش مراجعه کنید.
چگونه ورم شکم درمان می‌شود؟
درمان ورم شکم به علت آن بستگی دارد. اگر این تورم ناشی از غذاهای نفاخ یا حساسیت‌های غذایی باشد، برای کنترل آن باید اصلاحاتی در رژیم غذایی فرد صورت بگیرد. یکی دیگر از درمان‌های خانگی و ساده، تغییر سبک زندگی است. در بسیاری از موارد با ورزش منظم و مدیریت استرس می‌توان به‌راحتی ورم شکم و عوارض آن را رفع کرد. در موارد جدی‌تر شاید نیاز به درمان دارویی وجود داشته باشد که در صورت تشخیص پزشک، تجویز خواهد شد.
تغذیه برای کنترل ورم شکم
رعایت یک رژیم غذایی سالم و تغذیه مناسب نقش مهمی در کنترل و کاهش ورم شکم ایفا می‌کند. اصول کلی تغذیه برای کاهش ورم شکم و معده شامل موارد زیر می‌شود:
- مصرف فیبر کافی؛ باعث بهبود عملکرد روده و جلوگیری از یبوست می‌شود. غذاهای غنی از فیبر شامل میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل، حبوبات و آجیل هستند.
- مصرف پروبیوتیک‌ها؛ به بهبود هضم و کاهش نفخ کمک می‌کنند. ماست پروبیوتیک و کفیر منابع خوبی از پروبیوتیک‌ها هستند.
- نوشیدن آب به‌اندازه کافی؛ باعث هضم بهتر غذا و رفع یبوست می‌شود.
- مصرف غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان؛ به کاهش التهاب کمک می‌کنند. غذاهایی مانند میوه‌های توت‌فرنگی، بلوبری، زغال‌اخته، سبزی‌های دارای برگ سبز و آجیل سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند.
- جویدن کامل غذا؛ به هضم بهتر آن کمک کرده و از نفخ جلوگیری می‌کند.
توجه داشته باشید که اگر دلیل تورم، افزایش اسید معده باشد، نوشیدن آب و مایعات ممکن است باعث تشدید درد شود. به همین دلیل تشخیص دقیق توسط پزشک پیش از اقدام به درمان ضروری است.
درمان خانگی ورم شکم
درمان خانگی به‌ویژه در مواردی که ورم معده و شکم ناشی از رژیم غذایی نامناسب باشد، بسیار موثر است. برای درمان خانگی ورم شکم از گیاهان دارویی استفاده کنید. برخی از گیاهان دارویی که به‌طور سنتی برای تسکین درد معده و شکم استفاده می‌شوند، عبارت هستند از:
- زنجبیل؛ دارای خواص ضدالتهابی است و به بهبود هضم و کاهش گاز کمک می‌کند.
- نعناع؛ به آرامش عضلات روده کمک کرده و نفخ را کاهش می‌دهد؛ همچنین نعناع می‌تواند به تسکین سندرم روده تحریک‌پذیر کمک کند.
- رازیانه؛ به هضم غذا کمک کرده و گاز روده را کاهش می‌دهد.
- زیره سیاه؛ دارای خواص ضد نفخ و ضد اسپاسم است.
- بابونه؛ به آرامش سیستم گوارشی کمک کرده و نفخ را کاهش می‌دهد.
- عناب؛ در رفع یبوست موثر است.
ماساژدادن شکم با روغن‌های گیاهی هم می‌تواند به کاهش نفخ شکم کمک کند. توجه داشته باشید که پیش از اقدام به هرگونه درمان خانگی باید علت تورم توسط پزشک متخصص تشخیص داده شود.
درمان ورم شکم با دارو
در مواردی که ورم شکم و علائم آن بسیار شدید باشند و درمان خانگی موثر واقع نشده باشد؛ پزشک برای شما درمان دارویی تجویز می‌کند. در جدول زیر داروهای رایج در درمان ورم شکم و معده را از نظر مکانیسم اثر، موارد استفاده، مزایا و معایب آن‌ها بررسی کرده‌ایم:
| نوع دارو | مکانیسم اثر | موارد استفاده | مزایا | معایب |
| داروهای ضداسید (آلومینیوم هیدروکسید، منیزیم هیدروکسید) | خنثی‌کردن اسید معده | سوزش سر دل، رفلاکس اسید | اثر سریع، بدون نسخه | یبوست یا اسهال، تداخل با جذب برخی داروها |
| مهارکننده‌های پمپ پروتون (مانند امپرازول، پنتوپرازول) | کاهش تولید اسید معده | زخم معده، رفلاکس اسید شدید | اثر طولانی‌مدت، کاهش اسید معده | افزایش خطر عفونت، شکستگی استخوان، کم‌خونی |
| داروهای ضداسپاسم (مانند بوتاسپیروم، دی‌سی‌کلومین) | شل کردن عضلات روده | اسپاسم و درد شکمی | تسکین سریع درد | خواب‌آلودگی، خشکی دهان، تکرر ادرار |
| پروبیوتیک‌ها (مانند لاکتوباسیلوس، بیفیدوباکتریوم) | تعادل باکتری‌های روده | سندرم روده تحریک‌پذیر، عفونت‌های روده‌ای | بهبود هضم، تقویت سیستم ایمنی | احتمال ایجاد عوارض در افراد با سیستم ایمنی ضعیف |
| داروهای ضدنفخ (مانند سیمتیكون) | کاهش تشکیل حباب‌های گاز در روده | نفخ، گاز روده | اثر سریع، بدون نسخه | احتمال تاثیرگذار نبودن در موارد شدید |
هیچ دارویی بدون عارضه نیست. ضروری است از عوارض احتمالی و تداخلات دارویی آگاه باشید؛ بنابراین قبل از مصرف هر دارویی، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
برای درمان ورم شکم باید به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان ورم شکم به دکتر گوارش مراجعه کنید. متخصص گوارش تخصص کافی در زمینه بیماری‌های دستگاه گوارش از جمله معده، روده‌ها و کبد دارند. هنگام مراجعه به پزشک علائم همراه با ورم شکم را کاملا برای او شرح دهید. پزشک با بررسی دقیق علائم، انجام آزمایش‌های لازم و بررسی سابقه پزشکی، علت دقیق بادکردن شکم را تشخیص می‌دهد و درمان مناسب را تجویز می‌کند.
اگر شما هم به بزرگ شدن شکم و علائم همراه آن دچار هستید، باید با متخصص گوارش در میان بگذارید. برای دریافت نوبت از این متخصص، از امکان نوبت‌دهی آنلاین دکتر گوارش در سایت دکتردکتر استفاده کنید.
منابع:
gutscharity.org.uk
ncbi.nlm.nih.gov
سوالات متداول ورم شکم
اغلب اوقات تورم شکم بیشتر از این که دلیلی جدی داشته باشد، به دلیل پرخوری رخ می‌دهد.
در صورت بروز درد شدید، تب، استفراغ مداوم، کاهش وزن، وجود خون در مدفوع و احساس سیری زودرس باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
استرس، مصرف قهوه، استعمال دخانیات، مصرف غذاهای تند یا چرب می‌تواند ورم معده را تشدید کند.
اگر تورم و نفخ به دلیل غذا یا نوشیدنی رخ‌داده باشد، ظرف چند ساعت تا چند روز از بین خواهد رفت. اگر دچار یبوست هستید ممکن است رفع تورم مدت‌زمان بیشتری طول بکشد.
افرادی که تجربه این بیماری را داشته‌اند، اغلب آن را به‌عنوان احساس نفخ و دل‌پیچه توصیف می‌کنند. این درد گاهی ممکن است به‌صورت گرفتگی عضلانی یا احساس فشار روبه‌بالا و به سمت ریه‌ها بروز کند.
