آزمایش ویتامین D یک تست خون ساده اما بسیار مهم است که برای سنجش سطح این ویتامین حیاتی در بدن انجام میشود. کمبود ویتامین D در مردان و زنان بسیار شایع است و در صورت نادیده‌گرفته‌شدن، بر سلامت جسمی و وضعیت روانی فرد اثر می‌گذارد. کمبود این ویتامین در کوتاه‌مدت باعث خستگی و تغییرات خلق‌وخو و در بلندمدت منجر به نرمی استخوان در کودکان (راشیتیسم) یا پوکی استخوان در بزرگسالان میشود.
در این مطلب از مجله دکتردکتر، درباره این آزمایش، تفسیرش و هر آنچه که درباره آن وجود دارد، گفته‌ایم.
اگر در انتها اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
آزمایش ویتامین D چیست؟
آزمایش ویتامین دی دقیق‌ترین روش برای تشخیص میزان این ویتامین در بدن است. در این آزمایش، مقدار ماده‌ای به نام ۲۵-هیدروکسی ویتامین دی (25 hydroxyvitamin) اندازه‌گیری میشود که شکل ذخیره‌ای ویتامین D در خون است.
این ماده به اختصار با عبارت 25(OH)D نشان داده میشود. در آزمایش‌های دقیق‌تر میتوان فرم فعال ویتامین D (یا کلسیتریول) را تعیین کرد. به‌طور کلی، اگر مشکوک به کمبود یا عدم تعادل ویتامین D باشید، این آزمایش، اولین و مطمئن‌ترین قدم برای تشخیص و درمان است.
چرا آزمایش ویتامین D را انجام دهیم؟
ویتامین D یکی از ویتامین های مورد نیاز بدن است که درصورت وجود کمبود، عملکرد شخص را مختل میکند. این مسئله با علائمی مانند خستگی، تغییرات خلقی یا افسردگی ظاهر شود. پزشکان معمولا این تست را برای بررسی علت درد و خستگی مزمن، شکستگی‌های مکرر، کاهش تراکم استخوان تجویز می‌کنند. همچنین، سطح ویتامین D باید در گروههای حساس (مانند سالمندان، زنان باردار یا افراد مبتلا به بیماریهای مزمن) به صورت مرتب بررسی شود.
تفاوت ویتامین D2 و D3 در آزمایش خون چیست؟
ویتامین D دو شکل اصلی D2 و D3 دارد که هر دو در کبد به فرم قابل اندازه‌گیری یعنی ۲۵-هیدروکسی تبدیل می‌شوند. آزمایش ویتامین D معمولا سطح ترکیبی D2 و D3 را با هم می‌سنجد و آن را به‌صورت «25(OH)D» گزارش میدهد. این ویتامین‌ها از منابع زیر تامین می‌شوند:
- ویتامین D2؛ از منابع گیاهی و غذاهای غنی‌شده تامین میشود.
- ویتامین D3؛ از طریق نور خورشید و منابع حیوانی یا مکمل‌ها تامین میشود.
بررسی جمع این دو نوع برای تفسیر کمبود یا کافی بودن ویتامین D در بسیاری از شرایط بهتنهایی کفایت میکند. البته درصورتی که نیاز به بررسی تفکیکی باشد، پزشک میتواند اندازه‌گیری جداگانه سطح 25(OH)D2 و 25(OH)D3 را تجویز کند.
آزمایش ویتامین D چگونه انجام میشود؟
برای انجام آزمایش ویتامین دی، کافی‌ست یک نمونه خون از رگ‌ها گرفته شود. نمونه‌گیری معمولا در کمتر از ۵ دقیقه انجام میشود و به بی‌حسی یا آماده‌سازی خاصی نیاز ندارد. معمولا همزمان با انجام این آزمایش، فاکتورهای دیگر نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند، بنابراین نتیجه آزمایش با توجه به تعداد فاکتورهای تجویز شده تغییر میکند. در اکثر موارد نتیجه آزمایش ویتامین D (بهتنهایی) در همان روز یا روز بعد آماده میشود.
چطور برای انجام این آزمایش آماده شویم؟
برای انجام آزمایش ویتامین دی نیازی به آمادگی خاص و ناشتا بودن نیست. برای انجام این آزمایش میتوانید طبق روال عادی غذا بخورید یا داروهای خود را مصرف کنید. البته درصورتی که پزشک همراه این تست، آزمایش‌های دیگری نیز درخواست کرده باشد، باید شرایط انجام آزمایش را از پزشک یا آزمایشگاه مورد نظر بپرسید.
نکته! اگر مکمل ویتامین D مصرف می‌کنید، حتماً پزشک یا مسئول آزمایشگاه را در جریان قرار دهید، چون ممکن است بر تفسیر نتایج اثر داشته باشد.
چه کسانی باید آزمایش ویتامین دی انجام دهند؟
آزمایش ویتامین D تا زمان بروز علائم کمبود، برای همه افراد ضروری نیست، اما بررسی آن در چکاپ‌های سالانه و گروههای حساس بسیار مهم است. پزشکان معمولا این آزمایش را برای افرادی با شرایط زیر تجویز می‌کنند:
- افراد بالای ۶۵ سال
- کسانی که در معرض نور خورشید قرار ندارند.
- افرادی با پوست تیره
- کسانی که رژیم غذایی‌شان کم‌ویتامین است.
- افراد مبتلا به چاقی یا کسانی که جراحی چاقی انجام داده‌اند.
- بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن
- زنان باردار یا شیرده
اگر شما در یکی از این گروه‌ها قرار دارید، انجام مرتب این تست را جدی بگیرید.
چرا آزمایش ویتامین D در بارداری ضروری است؟
در دوران بارداری، نیاز بدن به ویتامین D افزایش می‌یابد؛ چون این ویتامین نقش مهمی در رشد استخوان‌ها و سیستم ایمنی جنین دارد. همچنین کمبود آن میتواند باعث مشکلاتی مثل وزن پایین نوزاد هنگام تولد، پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری) یا ضعف استخوان در نوزاد شود. بنابراین، انجام تست ویتامین D در دوران بارداری بسیار مهم است.
تفسیر نتایج آزمایش ویتامین دی
نتیجه آزمایش Vit D3 معمولا به‌صورت سطح 25(OH)D در خون، به واحد نانوگرم بر میلیلیتر (ng/mL) گزارش میشود و محدوده‌های رایج آن به این صورت است:
| سطح ویتامین دی (ng/mL) | وضعیت ویتامین D | توضیحات |
| کمتر از 20 | کمبود شدید | نیاز فوری به درمان؛ خطر نرمی استخوان، ضعف عضلانی و افسردگی |
| 20 تا 30 | ناکافی | معمولا با مصرف مکمل یا نور خورشید اصلاح میشود. |
| 30 تا 50 | مناسب | سطح مطلوب برای اغلب افراد سالم |
| 50 تا 100 | بالا اما بی‌ضرر | در برخی افراد مانند بیماران خاص ممکن است هدف درمانی باشد |
| بالاتر از 100 | مسمومیت (هیپرویتامینوز D) | نیاز به توقف مکمل‌ها و بررسی عوارض احتمالی |
پزشک با درنظر گرفتن این مقدار و شرایط بالینی بیمار، نوع درمان مناسب را انتخاب میکند. در ادامه این مطلب با روش‌های درمان کمبود ویتامین D آشنا خواهید شد.
علائم کمبود ویتامین D چیست؟
کمبود ویتامین D میتواند بدون علامت شروع شود، اما با گذشت زمان، نشانه‌های مشخصی در بدن ظاهر می‌شوند. این علائم بسته به شدت کمبود، سن و وضعیت سلامت عمومی شما می‌توانند متفاوت باشند. شایع‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- خستگی مزمن و بی‌حالی
- درد مبهم استخوان‌ها، به‌ویژه در پشت و پاها
- ضعف یا گرفتگی عضلانی
- شکستگی سریع استخوان حتی در ضربه‌های خفیف
- تغییرات خلق‌وخو، افسردگی یا تحریک‌پذیری
- اختلال در تمرکز یا افت انرژی ذهنی
در کودکان، کمبود شدید ویتامین D ممکن است باعث نرمی استخوان (راشیتیسم) یا تعرق شدید در ناحیه سر شود؛ این مسئله با تغییر شکل پاها و کند شدن روند رشد همراه است.
عوارض بلند مدت کمبود ویتامین D
اگر کمبود ویتامین D درمان نشود، منجر به مشکلات جدی و ماندگار میشود. مهم‌ترین این عوارض عبارت‌اند از:
- پوکی استخوان (استئوپروز)؛ استخوان‌ها به‌تدریج تراکم خود را از دست میدهند و شکننده می‌شوند.
- نرمی استخوان؛ که عامل دردهای مزمن استخوانی و خمیدگی اندام‌هاست.
- اختلال در سیستم ایمنی؛ افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای عفونی یا مزمن.
- افزایش خطر بیماریهای مزمن؛ مانند بیماری قلبی، دیابت نوع ۲، و حتی برخی انواع سرطان‌ها.
- تشدید اختلالات خلقی؛ مانند افسردگی مزمن یا اضطراب، به‌ویژه در افراد مستعد.
خطرات ناشی از افزایش بیشازحد ویتامین D (هیپرویتامینوز دی)
مصرف بیشازحد و بدون نظارت پزشک، ویتامین D منجر به هیپرویتامینوز D میشود که وضعیتی نادر اما خطرناک است. این عارضه، منجر به افزایش سطح کلسیم (هیپرکلسمی) نیز میشود و نهایتا منجر به مشکلات زیر میشود:
- تهوع، استفراغ و کاهش اشتها
- ضعف عمومی و گیجی ذهنی
- تشنگی و ادرار زیاد
- سنگ کلیه و آسیب کلیوی
- ضربان غیرطبیعی قلب
- رسوب کلسیم در کلیه، ریه، قلب
در صورت مشاهده این علائم، مصرف مکمل را متوقف کنید و به پزشک عمومی یا متخصص داخلی مراجعه کنید.
درمان کمبود ویتامین D
اگر پایین بودن ویتامین D در آزمایش خون شدید باشد، استفاده از مکمل ویتامین D3 و افزایش مصرف غذاهایی مانند ماهی، زرده تخم‌مرغ و لبنیات غنی‌شده، و قرار گرفتن در معرض نور خورشید (حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در روز) برای شما توصیه میشود.
نحوه و میزان مصرف مکمل ویتامین D باید توسط پزشک تعیین شود. دوز معمول برای مصرف روزانه یا هفتگی ویتامین D بین 800 تا 2000 واحد (IU) به صورت روزانه یا هفتگی است. همچنین ویتامین D3 پنجاه هزار معمولا به صورت ماهانه یا در کمبودهای شدید، به‌صورت هفتگی تجویز میشود.
در مجله دکتردکتر میتوانید مطلب زمان مصرف ویتامین دی را مطالعه کنید تا از مصرف این ویتامین، بهترین نتیجه را دریافت کنید.
درمان هیپرویتامینوز D
وقتی سطح ویتامین D بالاتر از حد مجاز باشد، باید اقدامات زیر را انجام دهید:
- قطع فوری مصرف مکمل‌ها یا غذاهای حاوی ویتامین D
- مصرف مایعات بیشتر برای کمک به دفع کلسیم از بدن
- کاهش مصرف کلسیم
همچنین در موارد شدیدتر، بستری و درمان دارویی یا داروهای کاهنده کلسیم تجویز میشود. بهترین داروها برای درمان مسمومیت ویتامین D بیزفسفونات‌ها یا گلوکوکورتیکوئیدها هستند.
تست‌های مرتبط با آزمایش ویتامین دی
اصلی‌ترین و رایج‌ترین تست برای بررسی وضعیت ویتامین D، آزمایش ۲۵-هیدروکسی است. این تست دقیق‌ترین روش برای تعیین میزان ذخیره ویتامین D در بدن محسوب میشود، اما در برخی شرایط خاص، پزشک ممکن است آزمایش فسفر، کلسیم، هورمون پاراتیروئید، PTH و آزمایش MPV را نیز بررسی کند.
هزینه انجام آزمایش ویتامین D در سال 1404
هزینه انجام آزمایش Vit D3 بسته به دولتی یا خصوصی بودن آزمایشگاه، نوع بیمه درمانی فرد و محل انجام آزمایش (آزمایش در خانه یا در آزمایشگاه) متغیر است. اما میتوان گفت که هزینه این آزمایش با داشتن یکی از بیمه‌های درمانی، کاملا مقرون‌به‌صرفه است.
برای درمان کمبود ویتامین D به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
اگر نتیجه آزمایش نشان دهد که سطح ویتامین D شما پایین یا بیشازحد بالاست، اولین گام، مشاوره با پزشک متخصص است. بهترین متخصص برای درمان کمبود ویتامین D پزشک عمومی، متخصص غدد، متخصص داخلی یا متخصص تغذیه است.
به یاد داشته باشید که تشخیص، تفسیر آزمایش و تنظیم دوز مکمل‌ها باید حتما توسط پزشک انجام شود. در سامانه نوبت دهی اینترنتی دکتردکتر میتوانید به بهترین پزشکان ایرانی دسترسی داشته باشید. همچنین در این سامانه علاوه‌بر نوبت مطب (نوبت حضوری) امکان دریافت نوبت آنلاین (متنی، تلفنی و تصویری) نیز وجود دارد. با استفاده از ویزیت آنلاین، میتوانید تفسیر آزمایش ویتامین D و تجویز مکمل‌های مناسب را بدون دردسر و اتلاف وقت دریافت کنید.
برای ساده‌تر شدن مراحل درمان نیز مکمل‌ها و داروهای با نسخه و بدون نسخه را از داروخانه دکتردکتر تهیه کنید و محصولات مورد نظر خود را درب منزل تحویل بگیرید.
منابع:
