ونلافاکسین به‌عنوان دارویی قدرتمند در دنیای روانپزشکی برای کنترل افکار و احساسات شناخته میشود. این دارو با تنظیم دقیق دو پیام‌رسان شیمیایی حیاتی در مغز به درمان افسردگی شدید، اختلال اضطراب فراگیر، اختلال پانیک، فوبیای اجتماعی و حتی در برخی موارد اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) کمک می‌کند. البته همچون هر داروی دیگری، داروی ونلافاکسین هم عوارض جانبی خاص خود را دارد؛ عوارضی نظیر افزایش فشار خون یا مشکلات قلبی که البته تحت نظارت پزشک قابل مدیریت هستند.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر با نحوه عملکرد، دوزهای رایج، تداخلات دارویی احتمالی، عوارض جانبی و خطرات قطع ناگهانی دارو آشنا خواهید شد.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
قرص ونلافاکسین چیست؟
ونلافاکسین از دسته مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین است که اغلب برای درمان اختلالات افسردگی و اضطرابی به کار می‌رود. تفاوت اصلی بین مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) و SNRIها در مکانیسم عمل آن‌ها نهفته است. داروهای SSRI به طور انتخابی تنها بازجذب سروتونین را مهار می‌کنند، اما داروهای گروه SNRI، علاوه‌بر مهار بازجذب سروتونین، بازجذب نوراپی‌نفرین را هم متوقف می‌سازند. این دارو با نام‌های تجاری زیر در بازار وجود دارد:
- آلوینتا (Alventa)
- افکسور (Effexor)
- فلکسور (Felaxor)
- دپرکسین (Depraxin)
- ونلابایوکس (Venlabiox)
- دپریلکس (Deprilax)
داروی ونلافاکسین برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده میشود؟
داروی ونلافاکسین به‌طور گسترده در درمان اختلالات روانپزشکی و برخی شرایط پزشکی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. موارد مصرف اصلی این دارو که اکثر آن‌ها توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تایید شده‌اند، شامل موارد زیر هستند:
افسردگی شدید یا مقاوم
این دارو به‌عنوان یک گزینه درمانی موثر برای اختلال افسردگی اساسی، به‌خصوص در مواردی که بیماران به داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین پاسخ درمانی کافی نشان نداده‌اند، مطرح میشود. مکانیسم اثر دوگانه آن در تعدیل سطوح سروتونین و نوراپی‌نفرین منجر به بهبود خلق‌وخو، افزایش سطح انرژی، بهبود تمرکز و کاهش علائم مرتبط با افسردگی میشود.
اختلال اضطراب فراگیر
داروی ونلافاکسین با کاهش نگرانی‌های مزمن، تنش‌های عضلانی، بیقراری و سایر علائم جسمی و روانی مرتبط با اضطراب فراگیر به بهبود قابل توجه کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که فرم آهسته‌رهش (ER) این دارو در کاهش شدت اضطراب و بهبود عملکرد کلی بیماران مبتلا به GAD حتی در دوره‌های طولانی‌مدت (تا شش ماه) موثر است.
این دارو با تنظیم تعادل شیمیایی مغز، به بیماران کمک می‌کند تا کنترل بهتری بر افکار و واکنش‌های اضطرابی خود داشته باشند و از چرخه نگرانی‌های بی‌وقفه رها شوند.
پانیک
اختلال پانیک یا اختلال هراس که به شدت بر کیفیت زندگی فرد تاثیر می‌گذارد و با ترس شدید و واکنش‌های جسمی حاد همراه است، معمولا با این دارو مدیریت میشود. این دارو همچون قرص پوکساید با کاهش شدت و دفعات حملات پانیک، علائم آزاردهنده آن همچون تپش قلب بالا و تنگی نفس را بهبود می‌دهد.
فوبیای اجتماعی
این دارو در افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی به کاهش ترس شدید از موقعیت‌های اجتماعی، اضطراب عملکردی و ترس از قضاوت شدن توسط دیگران کمک می‌کند. این اثرات منجر به افزایش اعتماد به نفس، بهبود مهارت‌های ارتباطی و تسهیل تعاملات اجتماعی می‌شوند.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
هرچند داروی ونلافاکسین یکی از خطوط اولیه درمان اختلال پس از سانحه PTSD نیست، اما گاهی اوقات در کاهش علائم اصلی PTSD همچون بازگشت‌های ذهنی (flashbacks)، افکار مزاحم و بروز اختلال در خواب موثر واقع میشود. اثربخشی دقیق این دارو در PTSD نیازمند تحقیقات بالینی بیشتری است و تصمیم برای تجویز آن باید با ارزیابی دقیق شرایط بالینی بیمار توسط متخصص روانپزشکی صورت بگیرد.
ونلافاکسین برای اضطراب و افسردگی چه تاثیری دارد؟
شواهد علمی و مطالعات بالینی نشان می‌دهند که داروی ونلافاکسین، نه‌تنها در درمان افسردگی موثر است، بلکه به‌طور قابل توجهی به کاهش علائم اضطراب هم کمک می‌کند. بسیاری از بیماران پس از مصرف این دارو، کاهش چشمگیری در سطح اضطراب، نگرانی‌های ذهنی و تنش‌های درونی را تجربه کرده‌اند و از بهبود تدریجی وضعیت روانی خود خبر داده‌اند. با این حال، مهم است که بدانید تاثیرات ضد اضطراب این قرص همچون قرص های آرامبخش به سرعت نمایان نمی‌شود؛ بلکه اثرات آن به تدریج و معمولا پس از چند هفته خود را نشان می‌دهد.
آیا قرص ونلافاکسین به بهبود خلق و خو کمک می‌کند؟
اگرچه این دارو به بهبود خلق‌وخو کمک شایانی می‌کند، اما نمی‌توان آن را به طور مستقیم یک داروی «شادی‌آور» نامید. وظیفه اصلی این دارو، بهبود تعادل شیمیایی مغز است که در نهایت به بهتر شدن خلق‌وخو، افزایش تدریجی انگیزه و رضایت از زندگی منجر میشود. این تغییرات مثبت به طور غیرمستقیم حس شادی را در فرد تقویت می‌کنند.
نحوه عملکرد ونلافاکسین در بدن چگونه است؟
سازوکار اصلی اثر این دارو بر پایه افزایش غلظت دو ناقل عصبی مهم در مغز یعنی سروتونین و نوراپی‌نفرین در فضای سیناپسی است. این انتقال‌دهنده‌ها نقش مهمی در تنظیم خلق‌وخو، احساسات، خواب و هوشیاری ایفا می‌کنند. به طور طبیعی، پس از اینکه سروتونین و نوراپی‌نفرین از سلول‌های عصبی (نورون‌ها) آزاد شده و به گیرنده‌های پس‌سیناپسی اتصال پیدا کردند، برای پایان دادن به اثرات خود، توسط نورون‌های پیش‌سیناپسی بازجذب می‌شوند.
این دارو با مهار فرایند بازجذب این دو انتقال‌دهنده عصبی باعث میشود که سروتونین و نوراپی‌نفرین برای مدت زمان طولانی‌تری در فضای سیناپسی (شکاف بین دو نورون) باقی بمانند. افزایش حضور و دسترسی این ناقل‌ها در فضای سیناپسی، منجر به تحریک بیشتر گیرنده‌های پس‌سیناپسی میشود. این تحریک مداوم گیرنده‌ها، به مرور زمان به بهبود خلق‌وخو، افزایش تمرکز و بهبود کیفیت خواب و دیگر علائم افسردگی و اضطراب کمک می‌کند.
چند وقت طول می‌کشد تا قرص ونلافاکسین اثر کند؟
اثرگذاری این قرص، فرآیندی تدریجی و وابسته به پاسخ‌های بدن است. بسیاری از بیماران معمولا در هفته‌های اول یعنی 1 تا 2 هفته پس از شروع مصرف، تغییرات مثبتی را تجربه می‌کنند. این تغییرات اولیه اغلب شامل بهبود کیفیت خواب و افزایش سطح تمرکز میشود که نشان‌دهنده شروع پاسخ‌دهی گیرنده‌های عصبی به دارو است. برای دستیابی به اثربخشی کامل بالینی و مشاهده حداکثر پتانسیل درمانی ونلافاکسین در کاهش علائم افسردگی و اضطراب، به طور معمول 4 تا 6 هفته زمان نیاز است.
دوز مصرف ونلافاکسین چقدر است و چطور باید مصرف شود؟
داروی ونلافاکسین در اشکال دارویی و دوزهای متنوع زیر در دسترس است:
- قرص با آزادسازی فوری (IR): این قرص در دوزهای 37.5 میلی‌گرم و 75 میلی‌گرم موجود است. این قرص معمولا 2 بار در روز مصرف میشود.
- قرص با آزادسازی طولانی‌مدت (ER): این نوع قرص در دوزهای 75 میلی‌گرم و 150 میلی‌گرم در دسترس است. این نوع قرص به دلیل آزادسازی آهسته، معمولا 1 بار در روز مصرف میشود.
- کپسول با آزادسازی طولانی‌مدت (ER): این شکل از دارو در دوزهای 75 میلی‌گرم و 150 میلی‌گرم موجود است و همچون قرص ER تنها 1 بار در روز مصرف میشود.
توصیه میشود که ونلافاکسین همراه با غذا یا با معده پر مصرف شود. مصرف این دارو در هر ساعتی از روز ممکن است، با این شرط که هر روز در همان ساعت مشخص باشد.
جدول زیر، دوزهای معمول این دارو را برای اختلالات روانپزشکی شایع در بزرگسالان نشان می‌دهد. توجه داشته باشید که این دوزها راهنما هستند و دوز نهایی باید توسط پزشک تنظیم شود.
| نوع اختلال | نوع دارو و دوز اولیه | دوز نگهدارنده | حداکثر دوز روزانه |
| افسردگی اساسی (MDD) | قرص با آزادسازی فوری: 37.5 میلی‌گرم دو بار در روز یا 25 میلی‌گرم سه‌بار در روز قرص یا کپسول با آزادسازی طولانی‌مدت: 75 میلی‌گرم یک‌بار در روز | قرص با آزادسازی فوری: 75 تا 150 میلی‌گرم در چند نوبت قرص یا کپسول با آزادسازی طولانی‌مدت: 75 تا 225 میلی‌گرم در روز | برای بیماران سرپایی با افسردگی متوسط: 225 میلی‌گرم برای بیماران بستری با افسردگی شدید: 375 میلی‌گرم |
| اختلال اضطراب فراگیر (GAD) | قرص یا کپسول با آزادسازی طولانی‌مدت: 75 میلی‌گرم یک‌بار در روز | 75 تا 225 میلی‌گرم در روز | 225 میلی‌گرم |
| اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) | قرص یا کپسول با آزادسازی طولانی‌مدت: 75 میلی‌گرم یک‌بار در روز | 75 میلی‌گرم | 75 میلی‌گرم |
| اختلال پانیک (PD) | قرص یا کپسول با آزادسازی طولانی‌مدت: 37.5 میلی‌گرم یک‌بار در روز | 75 تا 225 میلی‌گرم | 225 میلی‌گرم |
تنظیم دوز این دارو باید به صورت تدریجی و تحت نظارت پزشک انجام شود. در بیماران مبتلا به افسردگی شدید و مقاوم به درمان و همچنین در افراد دچار اختلال اضطراب فراگیر، افزایش دوز با فواصل حداقل 4 روزه و به میزان حداکثر 75 میلی‌گرم در روز صورت می‌گیرد. اما در افراد بزرگسال مبتلا به اختلال پانیک، این افزایش دوز تا حداکثر 75 میلی‌گرم باید با فواصل طولانی‌تر و حداقل 7 روزه انجام شود.
آیا میتوان قرص ونلافاکسین را شب مصرف کرد؟
مصرف این قرص ضد استرس و اضطراب در هر ساعتی از شبانه‌روز امکان‌پذیر است و زمان مشخصی برای آن تعیین نشده است. با این حال، برای بیمارانی که از بی‌خوابی یا سایر اختلالات خواب رنج می‌برند، بهترین زمان مصرف قرص ونلافاکسین صبح‌ها است. دلیل این توصیه، احتمال افزایش تحریک‌پذیری و تشدید مشکلات خواب در طول شب، در صورت مصرف دارو در ساعات پایانی روز است. درصورتی‌که مجبور به مصرف چند نوبت از این دارو در طول روز هستید و همزمان با مشکلات خواب دست‌وپنجه نرم می‌کنید، این موضوع را با پزشک معالج در میان بگذارید.
مصرف طولانی‌مدت قرص ونلافاکسین چه تاثیری دارد؟
مصرف طولانی‌مدت این دارو برای اغلب بیماران ایمن تلقی میشود و معمولا عوارض جانبی پایداری به همراه ندارد. با این حال برخی افرادی که تجربه مصرف ونلافاکسین به صورت طولانی‌مدت را دارند، عوارض جانبی خاصی تجربه می‌کنند که از جمله آن‌ها میتوان به اختلالات جنسی اشاره کرد. این اختلالات معمولا شامل مشکل در نعوظ یا کاهش میل جنسی هستند. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که در موارد محدودی، این عوارض جنسی حتی پس از قطع مصرف دارو هم ادامه پیدا می‌کنند.
عوارض قرص ونلافاکسین چیست؟
ونلافاکسین، دارویی ایمن و موثر برای بسیاری از افراد است و اغلب بیماران عوارض جانبی خاصی را پس از مصرف این دارو تجربه نمی‌کنند. با این حال، این قرص هم همچون هر داروی دیگری، بدون عوارض جانبی نیست.
به نقل از وب‌سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (NIH)،
مصرف بیش از حد داروی ونلافاکسین منجر به عوارض جانبی جدی و حتی تهدیدکننده زندگی خواهد شد. این عوارض معمولا شامل استفراغ، خواب‌آلودگی، تپش قلب نامنظم یا سریع، افزایش فشار خون و تشنج است.
بنابراین، هرگز دوز این دارو را بدون مشورت با پزشک و به خیال افزایش اثربخشی آن، خودسرانه زیاد نکنید. در ادامه به شایع‌ترین و جدی‌ترین عوارض جانبی دیگر این دارو اشاره کرده‌ایم:
- بی‌خوابی و خستگی
- خشکی دهان
- اختلالات جنسی
- تغییر در اشتها یا وزن
- سردرد
- سرگیجه
- تشنج
- سندرم سروتونین
- افکار خودکشی در نوجوانان
- خونریزی‌های غیرعادی
- واکنش‌های آلرژیک (مشکل در تنفس، ورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو)
در صورت مشاهده هرگونه علائم نگران‌کننده یا ادامه‌دار شدن عوارض شایع، حتما با پزشک خود مشورت کرده و هرگز دارو را سرخود قطع نکنید.
آیا قرص ونلافاکسین باعث افزایش وزن میشود؟
در برخی افراد، مصرف این قرص منجر به کاهش اشتها میشود. این اتفاق که معمولا در ابتدای دوره درمان رخ می‌دهد، کاهش وزن را به دنبال دارد. این پدیده معمولا موقتی است و بدن به مرور به دارو عادت می‌کند. در مقابل، گروه دیگری از افراد در طول درمان با این دارو دچار افزایش وزن می‌شوند. بنابراین، تاثیر این دارو بر وزن افراد کاملا متفاوت است.
آیا قرص ونلافاکسین روی میل جنسی تاثیر دارد؟
یکی از عوارض جانبی شایع و مهم این دارو، کاهش میل جنسی است. این کاهش عمدتا به دلیل افزایش سطح سروتونین در سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهد، زیرا سروتونین در غلظت‌های بالا می‌تواند فعالیت‌های نورونی مرتبط با تحریک و میل جنسی را مهار کند.
تداخلات دارویی ونلافاکسین با چه داروهایی خطرناک است؟
تداخلات دارویی داروی ونلافاکسین با برخی داروها بسیار خطرناک بوده و منجر به بروز عوارض جدی میشود. از جمله داروهای مهمی که نباید همزمان با این قرص مصرف شوند میتوان به داروهای زیر اشاره کرد:
- فلوکستین
- سرترالین
- داروهای مهارکننده مونوآمین‌اکسیداز (MAOIها)
- داروهای رقیق‌کننده خون همچون وارفارین
- داروهای ضد میگرن
- برخی داروهای قلبی
- الکل
این داروها باعث تغییر در اثربخشی داروی ونلافاکسین (افزایش یا کاهش اثر) یا بروز عوارض ناخواسته می‌شوند. به‌عنوان نمونه، مصرف همزمان ونلافاکسین و فلوکستین یا مصرف همزمان ونلافاکسین و سرترالین منجر به سندرم سروتونین شده که یک وضعیت بسیار خطرناک پزشکی است.
مصرف ونلافاکسین در دوران بارداری و شیردهی
شواهد علمی نشان می‌دهند که استفاده از این دارو در سه ماهه اول بارداری معمولا تاثیر قابل توجهی بر رشد و تکامل جنین ندارد. اما، شرایط در هفته‌های پایانی بارداری متفاوت است. مصرف این قرص در این دوره می‌تواند عوارضی همچون اختلالات تنفسی در نوزاد به دنبال داشته باشد. همچنین، مصرف این قرص در اواخر بارداری احتمال خونریزی پس از زایمان در مادر را اندکی افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، این قرص ضدافسردگی به میزان اندکی وارد شیر مادر میشود و عوارض جانبی نادر و معمولا خفیف ناشی از آن در نوزادان گزارش شده است. با این حال، توجه به علائم غیرمعمول در نوزاد اهمیت بالایی دارد. در صورت مشاهده علائمی همچون خواب‌آلودگی بیش از حد، مشکلات تغذیه یا تحریک‌پذیری در نوزاد مراجعه به پزشک برای ارزیابی وضعیت بالینی نوزاد ضروری است.
در صورتی که پزشک معالج مصرف این دارو را برای بانوان باردار و شیرده مجاز نداند، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) به‌عنوان جایگزین قرص ونلافاکسین مطرح می‌شوند.
آیا ونلافاکسین باعث اعتیاد یا وابستگی میشود؟
این دارو اعتیادآور نیست؛ بلکه می‌تواند منجر به وابستگی دارویی شود. اعتیاد یک اختلال پیچیده عصبی-روانی است که با اشتیاق شدید به مصرف یک ماده، از دست دادن کنترل بر مصرف و ادامه مصرف با وجود پیامدهای منفی شناخته میشود. در حالی که، وابستگی دارویی عمدتا جنبه فیزیکی داشته و به انطباق بدن با حضور یک دارو اشاره دارد.
این بدان معناست که بدن برای عملکرد عادی به حضور ونلافاکسین عادت می‌کند و در صورت قطع ناگهانی آن، دچار واکنش‌هایی میشود. این واکنش‌ها که سندروم قطع SNRI نام دارند، طیفی از علائم ناخوشایند همچون سردرد، سرگیجه، تهوع، دردهای عضلانی، خستگی و بیقراری هستند. بنابراین، برای جلوگیری از بروز این عوارض، قطع مصرف این دارو باید تحت نظارت پزشک و به تدریج صورت گیرد.
ونلافاکسین؛ تنظیم‌کننده دوگانه در اعصاب
ونلافاکسین، با تنظیم دقیق سروتونین و نوراپی‌نفرین در مغز، درمان موثر و شناخته‌شده‌ای برای افسردگی شدید، اختلالات اضطرابی مختلف و حتی PTSD به‌شمار می‌آید. اثربخشی آن معمولا پس از چند هفته نمایان شده و در قالب قرص‌های IR یا ER با دوزهای متنوع مصرف میشود. عوارض شایع مثل افزایش فشار خون یا کاهش میل جنسی معمولا قابل مدیریت‌اند. قطع ناگهانی دارو خطراتی دارد، بنابراین تغییرات درمانی باید همراه با نظارت پزشک انجام شود.
پس از تجویز این دارو توسط پزشک می‌توانید به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و از امکان سفارش آنلاین دارو و تحویل آن درب منزل استفاده کنید.
منابع:
