درد شکم چیست؟ چرا اتفاق می‌افتد؟ بررسی دلایل، علائم و روش‌های درمانی

درد شکم احساسی ناخوشایند است که بین قفسه سینه و ناحیه لگن بروز می‌کند. افراد مختلف ممکن است این درد را به صورت خفیف، شدید یا متناوب احساس کنند. در حالت عادی درد شکمی معمولاً نگران‌کننده نیست؛ اما در صورتی که به صورت حاد یا مزمن باشد، احتمالاً نشانه‌ای از یک بیماری جدی است. در این شرایط افراد باید برای پیدا کردن منشاء درد و درمان آن به دکتر گوارش مراجعه کنند. 

برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی درد شکمی و نکات مهم مرتبط اختصاص می‌دهیم. 

اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

درد شکم چیست؟

درد شکمی، یکی از رایج‌ترین نشانه‌های مشکلات دستگاه گوارشی، بیماری‌‌ های روده، بیماری‌های قلبی، ریوی، کلیوی و حتی عصبی است. احساس درد در شکم، احتمالاً به دلیل آسیب به ارگان‌های داخل شکمی، مصرف دارو و تشکیل سموم نیز بروز می‌کند. همچنین سوءهاضمه، یبوست، ویروس معده یا حتی گرفتگی‌های قاعدگی نیز در ایجاد آن نقش مهمی دارند.

گاهی اوقات، افراد دردی که منشاء آن خارج از حفره شکمی‌ است را هم در ناحیه شکم احساس می‌کنند. برای مثال ریه‌ها، کلیه‌ها، رحم و تخمدان‌ها از این دست هستند. همچنین، ممکن است درد اندام‌های داخل شکمی در خارج از آن احساس شود.

 علت درد شکمی چیست؟

ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند در بروز درد شکمی و درد سمت راست شکم نقش داشته باشند. با این حال، دلیل اصلی بروز شکم‌درد عبارتند از:

• عفونت
• رشد غیرطبیعی (مانند رشد تومورها، پولیپ‌ها، کیست‌ها و بزرگ‌شدن غیرعادی یک عضو)
• بروز التهاب
• بروز انسداد در روده 

در بعضی موارد، دلایلی مانند عفونت در گلو، روده و خون نیز عامل بروز درد شکمی هستند. زیرا این عوامل می‌توانند باکتری‌ها را به دستگاه گوارشی وارد کنند. در این موقعیت، فرد همراه با درد شکمی به اسهال و یبوست نیز دچار می‌شود.

سایر علل شایع درد شکمی 

از دلایل دیگر درد شکمی، می‌توان به دفع مدفوع سخت اشاره کرد. علت درد شکم همراه با نفخ نیز به این موضوع مربوط است. زیرا فرد همزمان با نفخ، دل‌پیچه دارد و در ناحیه شکم خود هم فشار احساس می‌کند.

سایر دلایل شکم درد عبارتند از:

• یبوست
• اسهال
• چسبندگی روده
• گاستروانتریت
• ریفلاکس اسید 
• استفراغ
• پانکراتیت
• استرس
• آلرژی غذایی در کودکان و نوزادان (در سنین مختلف متفاوت است)

نکته! در بعضی اوقات، شکم درد نشانه‌ای از یک درد وسیع‌تر یا بیماری هولناک‌تر است. از این رو، بلافاصله بعد از تجربه درد‌های غیرعادی در ناحیه شکم به پزشک مراجعه کنید.

آیا بیماری‌های گوارشی در بروز شکم‌درد تاثیر دارند؟

ابتلا به بعضی از بیماری‌ها، سیستم گوارشی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از این رو، می‌توانیم بگوییم که ابتلا به بیماری‌های زیر می‌توانند علت شکم درد باشند:

• بیماری رفلاکس معده و گوارشی
• سندرم روده تحریک‌پذیر یا کولون اسپاستیک
• بیماری کرون (نوعی بیماری التهابی روده)
• عدم تحمل لاکتوز (شکر شیر)

بنابراین در بعضی مواقع، با درمان دلیل شکم درد، احساس درد نیز کاهش می‌یابد.

انواع درد شکمی

هنگام بررسی انواع درد شکم، باید توجه داشته باشید که درد بالای شکم سمت چپ، با درد‌های شکمی اشتباه گرفته می‌شود. در نتیجه بهتر است به پزشک مراجعه کرده و در این خصوص اطلاعات کسب کنید. زیرا علت بروز این دردها متفاوت هستند. 

در حالت کلی، انواع دردهای شکمی از نظر شدت و نوع درد عبارتند از:

درد شکمی موضعی

درد شکمی موضعی در یک ناحیه خاص از شکم بروز کرده و در کل شکم احساس نمی‌شود. مهم‌ترین دلایل بروز این درد را بررسی می‌کنیم:

• کشیدگی و سایر مشکلات عضلانی
• التهاب یا عفونت در ناحیه درد 
• زخم معده
• ضربه موضعی روی شکم
• فتق

درد موضعی با اینکه از ناحیه خاصی بروز می‌کند، اما گاهی به صورت درد منتشرشونده نیز احساس می‌شود. 

درد شکمی عضلانی

درد شکمی عضلانی، معمولاً زمانی بروز می‌کند که عضله‌های دیواره شکم به دلیل کشیدگی، فشار و آسیب، تحریک و ملتهب شوند. این درد می‌تواند با اسهال، یبوست و نفخ نیز همراه باشد. مهم‌ترین دلایل بروز آن عبارتند از:

• ورزش‌های سنگین؛ کشیدگی عضلات 
• آسیب و ضربه مستقیم؛ افتادن یا ضرب‌دیدن در موقعیت‌های مختلف
• سرفه و عطسه مکرر؛ فشار مداوم روی عضله‌های شکم

نکته! درد شکمی عضلانی در زنان، می‌تواند به دلیل قاعدگی، سقط جنین و چند عارضه دیگر در اندام‌های تولید مثلی بروز کند. برای پیشگیری از آسیب‌های جدی‌تر مراجعه به پزشک ضروری است. 

درد شکمی کولیکی

درد شکمی کولیکی، نوعی درد متناوب است که به صورت ناگهانی آغاز و به همین شکل نیز متوقف می‌شود. این درد عموماً به دلیل انقباض‌های بیش از اندازه عضله‌های روده، حالب‌ها و مجاری صفراوی بروز می‌کند. سایر دلایل شایع این درد را بررسی می‌کنیم:

• سنگ صفرا
• انسداد روده
• سنگ کلیه
• اسپاسم عضلات دستگاه گوارش

اگر این درد با نشانه‌هایی مانند تب و لرز، ادرار و مدفوع خونی و متورم شدن شکم همراه باشد، سریعاً به اورژانس و فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.

نکته! درد کولیکی یکی از علل بروز درد شکم مردان است. یعنی مردان نسبت به زنان، این نوع درد را با شدت بیشتری احساس می‌کنند. 

درد شکمی حاد

شکم‌درد حاد، نوعی درد شدید و ناگهانی است و در دسته فوریت‌های پزشکی جای می‌گیرد. یعنی اگر فردی این نوع درد را احساس کند، مراجعه فوری به پزشک ضروری است. زیرا ممکن است زندگی بیمار به دلیل آپاندیسیت، پارگی کیسه صفرا و انسداد روده در خطر باشد.

انواع درمان شکم درد حاد را بر اساس شرایط جسمانی بیمار، در جدول زیر آورده‌ایم:

نکته! در صورت نیاز به جراحی فوری، مراجعه به دکتر گوارش و آغاز سریع روند درمان ضروری است.

برای سرعت بخشیدن به روند درمان، می‌توانید با مراجعه به پلتفرم‌های آنلاین همچون دکتردکتر، نوبت پزشک مورد نظرتان را ثبت کنید. مثلا اگر در تهران هستید، 161 نفر به‌عنوان دکتر گوارش تهران، فعال هستند. 

علل درد شکمی حاد چیست؟ با چه علائمی بروز می‌کند؟

علت دل درد شدید یا درد شکمی حاد را بررسی می‌کنیم:

• سنگ‌های کیسه صفرا
• التهاب کیسه صفرا
• سنگ کلیه
• عفونت کلیه
• پارگی تقریبی و کامل مجاری (مانند عفونت پی‌در‌پی آپاندیس یا آپاندیسیت)

نکته! دلایل فوق با بروز درد شکم سمت چپ پایین مشترک‌اند. 

بدیهی است که مهم‌ترین علائم درد شکم حاد، احساس درد شدید در ناحیه شکم است. البته این درد ممکن است همراه با علائم زیر هم بروز کند:

• تب
• یبوست
• مدفوع خونی
• آسیت (آب آوردن شکم)
• نفخ

سایر نشانه‌ها را به همراه توضیحات مهم در جدول زیر آورده‌ایم:

برای تسریع روند درمان، بهتر است نوع درد و محل آن را به طور کامل به پزشک خود توضیح دهید. 

علائم کلی درد شکم

 علائم مرتبط با درد شکم عبارتند از:

• تب
• ناتوانی نگهداری غذا (بیشتر از دو روز)
• کم‌آبی بدن و تمام نشانه‌های مربوط به آن
• ناتوانی در دفع مدفوع
• ادرار کردن دردناک، غیر منتظره و مکرر
• حساسیت شکم نسبت به لمس
• درد ناشی از آسیب به شکم
• نفخ
• آروغ زدن
• سوء هاضمه
• یبوست
• اسهال
• سوزش سردل
• ناراحتی قفسه سینه
• ناراحتی لگن
• از دست‌دادن اشتها
• مدفوع خونی
• تهوع و استفراغ مداوم
• کاهش وزن ناخواسته
• زرد‌شدن پوست و سفیدی چشم
• تورم شکم

از سایر علائمی که معمولاً با درد شکمی رخ می‌دهد می‌توان به درد پشت، درد قفسه سینه، سرفه و مشکل تنفسی اشاره کرد. 

هنگام مشاهده چه علائمی حتماً باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده هرکدام از علائم زیر، بلافاصله باید به پزشک مراجعه کنید:

• احساس درد شدید تا چند ساعت
• درد و خون‌ریزی واژینال در صورت بارداری
• احساس درد در کیسه بیضه 
• درد همراه با استفراغ و تنگی نفس
• درد همراه با استفراغ خونی 
• مشاهده خون در ادرار یا مدفوع
• درد منتشر‌شونده تا قفسه سینه، شانه‌ها و گردن
• تب و تعریق
• سردشدن بدن 
• رنگ‌پریدگی

بر اساس مقاله‌ای منتشرشده در وبسایت betterhealth،

ناتوانی در دفع ادرار، مدفوع و گاز شکم نیز از علائم خطرناک درد شکمی به شمار می‌روند. 

مشاهده چند مورد از علائم فوق، نشانه‌ای بروز وضعیت خطرناک در بدن است و هرگونه سهل‌انگاری، عوارض خطرناک و حتی مرگ را در پی دارد. 

بررسی راه‌های تشخیص علت درد شکم 

علت درد‌های شکمی معمولاً بر اساس ویژگی‌های درد، سپس با معاینه فیزیکی و آزمایش تشخیص داده می‌شوند. سایر روش‌های مهم عبارتند از:

• آزمایش خون (شمارش کامل خون)
• آزمایش‌ ادرار
• آزمایش‌های تخصصی (بررسی آنزیم‌های کبدی، آنزیم‌های پانکراس)
• آزمایش بارداری
• سونوگرافی
• اشعه X ساده از شکم
• توموگرافی کامپیوتری (CT) شکمی (برای تمام اندام‌ها و روده‌ها)
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
• تصویربرداری با ماده حاجب (باریم اشعه ایکس)
• آندوسکوپی کپسول (مصرف کپسول کوچک دارای دوربین)
• کولونوسکوپی
• سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر (مشابه کولونوسکوپی با مدت‌زمان سریع‌تر)
• سونوگرافی آندوسکوپی (EUS)

بررسی شرایط فیزیکی و روانی بیمار نیز در روند تشخیص مهم است. 

درمان درد شکم چگونه است؟

پزشک متخصص بسته به علت درد و شرایط بیمار، روش‌های درمانی زیر را تجویز می‌کند: 

• مصرف داروهای ضد درد بدون عوارض
• مصرف داروهای تجویزی برای انواع بیماری‌های گوارشی
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها (فقط در صورت وجود عفونت‌های باکتریایی)
• مصرف داروهای ضد افسردگی (با دوز پایین)
• ایجاد تغییرات غذایی (مانند حذف غذاها و نوشیدنی‌های مضر برای درد شکم)
• انجام جراحی (برای جلوگیری از انسداد روده، فتق و پاکسازی اندام‌های آلوده)

برای خرید داروهای فوق، می‌توانید سامانه داروخانه آنلاین دکتردکتر مراجعه کنید. 

چگونه از درد‌های شکمی پیشگیری کنیم؟

تمام انواع درد‌های شکمی قابل پیشگیری نیستند. با این حال، راه‌های پیشگیری از درد شکم برای کاهش میزان خطر آن، عبارتند از:

• انتخاب رژیم غذایی مناسب
• نوشیدن آب کافی
• تمرین‌های ورزشی منظم

همچنین، افزایش تعداد وعده‌های غذایی (با حجم کمتر) نیز می‌تواند در این خصوص موثر باشد.

برای کنترل و درمان دردهای شکمی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای کاهش کنترل و درمان درد شکم باید به متخصص گوارش مراجعه کنید. این پزشک ابتدا علل بروز مشکل را بررسی کرده و بر این اساس، روش‌های درمانی مناسب را انتخاب می‌کند. 

برای دریافت نوبت حضوری و ویزیت آنلاین دکتر گوارش، به پلتفرم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید. 

منابع:

bettherhealth.vic.gov.au

mayoclinic.org

healthline.com

سوالات متداول درد شکم