یائسگی یا پساقاعدگی (Menopause) دوره‌ای است که بعد از پایان باروری خانم‌ها فرا می‌رسد. این دوره علائم مختلفی مانند خشکی واژن، احساس گرما و خستگی دارد. بعضی از خانم‌ها به اشتباه تصور می‌کنند که لکه بینی یائسگی هم جزو علائم طبیعی در این دوره محسوب میشود. این تصور در صورتی که در دوره پیش از یائسگی قرار داشته باشید و هنوز پریودهایتان به صورت کامل قطع نشده باشد، درست است. اما اگر وارد پساقاعدگی شده‌اید و دیگر پریود نمی‌شوید، لکه بینی یا خونریزی نشانه‌ای از یک بیماری است. به همین دلیل باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن توسط متخصص زنان معاینه شوید تا پزشک با تشخیص علت، اقدامات مورد نیاز برایس درمان را انجام بدهد. در این مقاله توضیحاتی درباره علت‌های احتمالی و روش تشخیص دلیل لکه بینی بعد از یائسگی ارائه می‌دهیم.
یائسگی چیست؟
پیش از اینکه درباره لکه بینی و خونریزی یائسگی صحبت کنیم، بهتر است توضیح بدهیم یائسگی چیست. همانطور که اشاره کردیم، یائسگی بعد از پایان دوره باروری خانم‌ها فرا می‌رسد. در این دوره، بدن تولید استروژن را متوقف می‌کند، فرایند تخم‌گذاری به پایان می‌رسد و کم‌کم خونریزی قاعدگی هم قطع میشود. علائم یائسگی، آرام آرام ظاهر می‌شوند؛ خانم‌ها ابتدا وارد مرحله‌ای به نام پیش از یائسگی می‌شوند و سپس به صورت کامل یائسه خواهند شد. در دوره پیش از یائسگی، نظم قاعدگی به هم می‌ریزد، دوره‌ها کوتاه‌تر و خونریزی کم‌تر میشود، همچنین فاصله بین دو دوره قاعدگی هم افزایش پیدا می‌کند. به مرور زمان علائم دیگری مانند گر گرفتگی، خشکی یا خارش واژن هم ایجاد میشود. این علائم معمولا بعد از سن ۴۰ سالگی شروع می‌شوند.
اگر تا ۱۲ ماه پریود نشوید، بدان معناست که شما وارده دوره یائسگی شده‌اید و تخمک‌گذاری و تولید استروژن به پایان رسیده است. پس دیگر نباید خونریزی داشته باشید. لکه‌بینی و خونریزی در این دوران غیرطبیعی است و گاهی اوقات نشان از یک بیماری مزمن مانند سرطان دارد. پس باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای بررسی علت به پزشک مراجعه کنید.
به طور کلی هرکسی ممکن است به این عارضه مبتلا شود، به خصوص زمانی که سطح هورمون‌های بدن با فرا رسیدن پساقاعدگی دچار تغییر میشود. آمار نشان می‌دهد ۱۰ درصد از خانم‌های بالای ۵۵ سال لکه بینی در یائسگی را تجربه می‌کنند.
علت لکه بینی یائسگی چیست؟
لکه بینی و خونریزی یائسگی علت‌های مختلفی دارد که باید شناسایی و درمان شوند. بعضی از این علت‌ها، به مصرف دارو نیازی ندارند و بعد از مدتی خود به خود بهبود پیدا می‌کنند، اما بعضی از آن‌ها به درمان تحت نظر پزشک نیاز دارند. در ادامه دلایل مختلف لکه بینی در این دوره را بررسی می‌کنیم و علائم هرکدام را توضیح می‌دهیم.
۱. آتروفی واژن یا دهانه رحم
وقتی در یائسگی، میزان استروژن بدن کاهش پیدا می‌کند، دیواره‌های واژن خشک، ملتهب و نازک میشود. این مشکل باعث درد هنگام برقراری رابطه جنسی میشود و علائم ادراری هم دارد. آتروفی ممکن است بافت دهانه رحم را هم تحت تأثیر قرار شود و این بافت را هم نازک کند. در صورت تزریق استروژن به بدن، علائم آتروفی افزایش پیدا می‌کند.
مهم‌ترین علائم آتروفی واژینال عبارت است از:
- خشکی واژن
- سوزش واژن
- ترشح و لکه‌بینی
- خارش ناحیه تناسلی
- احساس درد و سوزش هنگام ادرار
- عفونت‌های مکرر مثانه و سایر بخش‌های سیستم ادراری
- بی‌اختیاری ادرار
- خونریزی بعد از رابطه جنسی
- سفت شدن واژن و احساس ناخوشایند در هنگام رابطه جنسی
2. هورمون درمانی یائسگی
هورمون درمانی یکی از روش‌هایی است که برای کاهش علائم پساقاعدگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هورمون درمانی، پزشک برای خانم‌های یائسه، دوز مشخصی استروژن و پروژسترون تجویز می‌کند. داروهای خوراکی، حلقه‌های واژینال و چسب از مهم‌ترین شیوه‌های ورود هورمون‌ها به بدن هستند. استروژن علائم یائسگی را کاهش می‌دهد و پروژسترون هم برای به تعادل رساندن سطح استروژن در بدن، تزریق میشود. اگر استروژن به تنهایی در بدن افزایش پیدا کند، احتمال رشد غیرطبیعی سلول‌های دهانه رحم و بروز سرطان وجود خواهد داشت.
سایر نشانه‌های هورمون درمانی عبارت است از:
- نفخ
- حساسیت یا تورم سینه
- احساس خستگی
- گرفتگی عضلات به خصوص در پا و لگن
- سردرد
- خونریزی و لکه بینی یائسگی
- تغییر وزن
- تغییر الگوی خواب و اشتها
همه افراد، تمام علائم را تجربه نمی‌کنند. بعضی از خانم‌ها چند مورد از علائم بالا را دارند و بعضی دیگر هیچ نشانه‌ای را تجربه نمی‌کنند و فقط از مزیت‌های هورمون درمانی بهره‌مند می‌شوند.
۳. خونریزی نواحی مجاور
گاهی اوقات خونریزی و لکه بینی یائسگی از دستگاه تناسلی خانم‌ها نیست و به قسمت‌های نزدیک این بخش ارتباط دارد. به عنوان مثال ممکن است خونریزی از مجاری ادراری یا مقعد باشد و ارتباطی به رحم یا واژن نداشته باشد. البته در این صورت نیز لازم است به پزشک متخصص اورولوژ یا متخصص زنان مراجعه کنید تا مطمئن شوید این خونریزی، نشان از مشکل خاصی مانند عفونت ادراری نیست.
۴. آسیب فیزیکی
آسیب‌های فیزیکی که به واژن یا دهانه رحم وارد میشود، ممکن است با خونریزی همراه باشد. همچنین احتمال دارد تا مدتی بعد از آسیب، لکه بینی یائسگی وجود داشته باشد؛ این لکه بینی تا زمان ترمیم آسیب فیزیکی، طبیعی است و نیازی به مصرف داروی خاصی ندارد. این حالت می‌تواند به دلایل زیر رخ بدهد:
- تجاوز جنسی
- رابطه جنسی خشن
- استفاده از تامپون، کاپ قاعدگی یا سایر اشیاء خارجی
- روش‌های خاص معاینه لگن که شیء خارجی از طریق واژن یا مجاری ادراری وارد میشود
۵. پولیپ رحم یا دهانه رحم
پولیپ‌ها توده‌های کوچک و خوش خیمی هستند که در دهانه رحم یا داخل آن ایجاد می‌شوند. پولیپ با توده‌ها و بافت سرطانی تفاوت دارد و معمولا به درمان نیازی ندارد. البته در صورتی که اندازه پولیپ بزرگ شود و علائم جدی‌تری ایجاد کند، احتمال دارد پزشک با جراحی تهاجمی یا سایر روش‌های غیرتهاجمی برای برداشتن آن اقدام کند.
پولیپ دهانه رحم معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، اما اگر بزرگ شود، ممکن است بیمار، مواردی که در ادامه نام می‌بریم را تجربه کند:
- خونریزی خفیف بعد از رابطه جنسی
- خونریزی خفیف بین پریودها
- ترشح غیر معمول
- خونریزی و لکه بینی یائسگی
پزشک می‌تواند به راحتی پولیپ دهانه رحم را در طول معاینه معمول لگن ببیند. اما اگر داخل رحم باشد، فقط در آزمایشات تصویربرداری مانند سونوگرافی قابل مشاهده است. احتمال ایجاد پولیپ در رحم و دهانه رحم خانم‌هایی که دچار یائسگی شدند، نسبت به افرادی که هنوز در دوره باروری قرار دارند، بیشتر است.
۶. عفونت مقاربتی
عفونت های مقاربتی (STIs)، مانند کلامیدیا یا سوزاک یا سایر انواع عفونت‌های باکتریایی دهانه رحم هم می‌توانند علت لکه بینی یائسگی، به خصوص بعد از رابطه جنسی باشند. این عفونت‌ها معمولا علائم خاصی ندارند و پزشکان ممکن است در طی چکاپ سالیانه یا معاینات لگنی که برای سایر مشکلات انجام می‌دهند، متوجه شوند بیمار به عفونت مقاربتی مبتلا شده است.
در موراد شدید، احتمال اینکه STI علائمی زیر را داشته باشد، وجود دارد:
- احساس درد و سوزش هنگام دفع ادرار
- ترشحات سفید، زرد یا سبز از واژن
- خارش واژن یا مقعد
- درد لگن
- رابطه جنسی دردناک
- خونریزی و لکه بینی یائسگی یا بعد از رابطه جنسی
۷. بیماری التهابی لگن
خونریزی غیر طبیعی یائسگی یکی از علائم شایع بیماری التهابی لگن (PID) است. اگر باکتری از واژن به رحم، لوله‌های فالوپ یا تخمدا ها منتقل شود، امکان دارد به PID مبتلا شوید. رعایت بهداشت ناحیه تناسلی مهم‌ترین روش پیشگیری از عفونت و التهاب لگن است. اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند و با آنتی بیوتیک قابل درمان است، اما در سطح پیشرفته ممکن است به مشکلات جدی‌تری چون عفونت کلیه منتهی شود. مهم‌ترین نکته در بیماری‌های عفونت دستگاه تناسلی، تشخیص زودهنگام و درمان به موقع است.
علائم بیماری التهابی لگن عبارت است از:
- رابطه جنسی یا ادرار دردناک
- درد در قسمت پایین یا بالای شکم
- تب
- ترشحات زیاد یا بدبوی واژن
۸. فیبروم
فیبروم‌ها، توده‌های کوچک خوش خیمی هستند که در رحم ایجاد میشود. این توده‌ها، سرطانی نیستند و تنها ممکن است در باروری خانم‌ها مشکل ایجاد کنند. بسیاری از خانم‌هایی که فیبروم‌های کوچک دارند، متوجه وجود آن‌ها نمی‌شوند و اقدام خاصی برای درمانشان انجام نمی‌دهند. این توده‌ها ممکن است در قسمت‌های مختلف دهانه رحم، داخل رحم و خارج از رحم رشد کنند.
با وجود اینکه فیبروم رحم، بیشتر در دوره باروری ظاهر میشود، اما احتمال باقی ماندن آن تا پساقاعدگی هم وجود دارد. این توده‌های خوش خیم در بعضی موارد، علت لکه بینی یائسگی هستند. اگر اندازه فیبروم بزرگ شود، ممکن است علائمی که در ادامه بیان می‌کنیم، وجود داشته باشد:
- تکرر ادرار
- احساس فشار یا درد لگن
- درد کمر
- مقاربت دردناک
- مشکل در تخلیه مثانه
- یبوست
برخی از زنان مبتلا به فیبروم رحمی هیچ علامت خاصی را تجربه نمی‌کنند. فیبروم‌ها در اغلب موارد ارتباطی به سرطان‌های دستگاه تناسلی ندارند و حتی ممکن است خود به خود کوچک شوند.
۹. اندومتریوز
آندومتر نام پوشش داخلی رحم است که با شروع قاعدگی می‌ریزد و به همراه خون،از بدن خارج میشود. اندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی شبیه به آندومتر در سایر قسمت‌های بدن رشد کند. بافت آندومتر هورمونی است و به همین دلیل با فرا رسیدن زمان قاعدگی، ملتهب میشود. در نتیجه احتمال خونریزی یا لکه بینی حتی برای افرادی که وارد یائسگی شده‌اند، وجود دارد.
بعضی از قسمت‌هایی که احتمال ابتلای آن‌ها به آندومتریوز بیشتر است را در ادامه نام می‌بریم:
- تخمدان‌ها
- شکم و دیافراگم
- سینه‌ها
- روده‌ها
- خارج و پشت رحم
- لوله‌های فالوپ
- واژن
- صفاق (پوشش داخلی شکم و لگن)
- مثانه و حالب.
آندومتریوز هم معمولا در دوره باروری ایجاد میشود اما ممکن است علائم آن تا بعد از یائسگی هم ادامه داشته باشد. سایر علائم و نشانه های اندومتریوز عبارتند از:
- درد و گرفتگی لگن
- مقاربت دردناک
- ادرار دردناک یا حرکات روده
- اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع
- خستگی مفرط
۱۰. سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک عارضه‌ای است که معمولا پیش از یائسگی و در دوره باروری آغاز میشود و علت آن هم عدم تعادل هورمونی و افزایش هورمون مردانه (تستسترون) در بدن خانم‌هاست. این مشکل ممکن است تا دوران یائسگی هم با بیمار همراه باشد؛ در این صورت بیمار در کنار علائم یائسگی، نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک را هم تجربه می‌کند؛ لکه بینی یائسگی هم یکی می‌تواند یکی از این علائم باشد. تحقیقات نشان می‌دهد خانم‌هایی که به این سندرم مبتلا هستند، دو سال دیرتر از افراد معمولی یائسه می‌شوند. همچنین احتمال لکه بینی و خونریزی خفیف در آن‌ها وجود دارد.
سایر علائم PCOS عبارتند از:
- دوره های قاعدگی نامنظم
- درد لگن
- افزایش وزن
- رشد بیش از حد مو
- ناباروری
- آکنه
۱۱. داروها
برخی داروها مانند داروهای رقیق کننده خون، داروهای تیروئید و داروهای هورمونی مثل تاموکسیفین می‌توانند باعث خونریزی یا لکه بینی واژینال در دوره یائسگی شوند. در این حالت، پزشک شما ممکن است داروهای جایگزین را به شما توصیه کند.
۱۲. انواع سرطان‌ها
برخی از سرطان‌ها می توانند باعث خونریزی غیرطبیعی، لکه بینی یا خروج ترشح‌های غیرطبیعی واژن شوند. سرطان‌هایی که دستگاه تناسلی خانم‌ها را درگیر می‌کنند، عبارتند از:
- سرطان آندومتر یا رحم
- سرطان دهانه رحم
- سرطان تخمدان
- سرطان واژن
احتمال اینکه انواع سرطان دستگاه تناسلی، علت خونریزی و لکه بینی یائسگی باشند، زیاد نیست. اگر پزشک در کنار لکه بینی، نشانه‌های دیگری از این بیماری را در مراجع ببیند، آزمایش‌های لازم و نمونه‌برداری انجام می‌دهد تا تشخیص درست داشته باشد. معمولا بیماران مبتلا به سرطان، علائم دیگری مانند درد در لگن و پاها، خستگی مفرط و حالت تهوع را هم تجربه می‌کنند.
۱۳. هیپرپلازی آندومتر
وقتی سلول‌های دیواره رحم، بیش از حد رشد کنند یا تعدادشان زیاد شود، هیپرپلازی رخ داده است. در این حالت دیواره رحم ضخیم و غیرطبیعی میشود و احتمال ابتلا به سرطان آندومتر یا رحم را هم افزایش می‌دهد. گاهی اوقات این سلول‌ها، به سایر قسمت‌های بدن هم منتقل می‌شوند و احتمال ابتلا به سرطان‌های متاستاز را افزایش می‌دهند. متاستاز نوعی سرطان است که به واسطه انتقال بافت سرطانی به سایر بخش‌های بدن ایجاد میشود. خونریزی و لکه بینی یائسگی مهم‌ترین علامتی است که نشان می‌دهد خانم‌های بالای ۵۰ سال به این بیماری مبتلا شده‌اند.
چه زمانی برای لکه بینی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر ییش از ۱۲ ماه است که پریود نشده‌اید و به یکباره لکه بینی را تجربه می‌کنید، غیر طبیعی است و باید به پزشک مراجعه کنید. اگر بین سن ۴۰ تا ۵۰ سال هستید و هنوز در دوره پیش از یائسگی به سر می‌برید، نیازی به ویزیت پزشک برای لکه‌بینی نخواهید داشت. تنها کافی است وقتی برای چکاپ به متخصص مراجعه می‌کنید، درباره لکه بینی به او اطلاع بدهید.
اگر لکه بینی با موارد زیر همراه است، باید فورا به پزشک مراجعه کنید:
- تب
- سرگیجه
- کبودی آسان
- درد شکم
- خونریزی شدید
- درد لگن
همچنین در مواردی که لکه بینی ادامه‌دار است و در خارج از زمان پریود دیده میشود، بهتر است با پزشک مشورت داشته باشید.
روش‌های تشخیص علت لکه بینی یائسگی
اولین کاری که پزشک متخصص زنان در ویزیت بیمار انجام می‌دهد، دریافت کامل پرونده پزشکی و بررسی سوابق و علائم اوست. در برخی موارد، می‌توان با توجه به علائم و سوابق پزشکی، علت لکه بینی زن یائسه را حدس زد، اما پزشک برای اطمینان آزمایش‌هایی را هم تجویز می‌کند تا تشخیص نهایی دقیق باشد. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- معاینه مستقیم واژن و دهانه رحم
- آزمایش پاپ اسمیر برای معاینه سلول‌های دهانه رحم
- سونوگرافی (ممکن است پزشک برای تشخیص اندازه پولیپ، پیش از سونوگرافی، رحم را با محلول آب نمک مخصوص پر کند تا تصویر به دست آمده واضح‌تر باشد)
- بیوپسی از دهانه رحم
- اتساع و کورتاژ
هیچکدام از روش‌های تشخیصی به جز بیوپسی و کورتاژ، عارضه جانبی ندارند. پزشک برای بیوپسی یک لوله باریک از طریق واژن به رحم وارد می‌کند. ممکن است بیمار بعد از پایان معاینه، احساس گرفتگی در عضلات لگن داشته باشد. برای اتساع و کورتاژ نیز پزشک دهانه رحم را باز می‌کند، با یک دستگاه کوچک بخشی از بافت رحم را می‌تراشد تا به عنوان نمونه به آزمایشگاه بفرستد و تشخیص بدهد که آیا بافت رحم سرطانی است یا خیر. در این دو روش، بیمار باید بیهوشی یا بی‌حسی موضعی دریافت کند.
درمان خونریزی و لکه بینی بعد از یائسگی
هرکدام از علت‌های لکه بینی یائسگی، درمان‌های منحصر به فردی دارند. به عنوان مثال اگر علت این موضوع، سرطان دهانه رحم باشد، پزشک ممکن است شیمی درمانی و پرتو درمانی تجویز کند، اما اگر بخاطر عفونت اتفاق افتاده، با تجویز آنتی بیوتیک مشکل را حل خواهد کرد. در ادامه به متداول‌ترین روش‌هایی که برای درمان لکه بینی بعد یائسگی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اشاره می‌کنیم:
- هورمون درمانی: استروژن برای آتروفی واژن و پروژسترون برای هیپرپلازی آندومتر
- هیستروسکوپی: روش درمان پولیپ
- هیسترکتومی: جراحی برداشتن رحم که یکی از روش‌های بهبود سرطان است
لکه بینی در دوره‌های مختلف، علل متفاوتی دارد
خونریزی و لکه بینی دو عارضه‌ای هستند که تقریبا همه خانم‌ها چند بار در طول زندگی، تجربه می‌کنند. اگر این عارضه در دوره قاعدگی رخ بدهد،طبیعی است، اما اگر خارج از قاعدگی باشد، به پیگیری و تشخیص علت نیاز دارد. خانم‌ها با رسیدن به سن ۵۰ سالگی، کم‌کم یائسه می‌شوند؛ به این معنی که دیگر قاعدگی ندارند و خونریزی و لکه بینی در آن‌ها متوقف میشود. پزشکان می‌گویند یک خانم زمانی یائسه شده است که به مدت ۱۲ ماه پریود نشود و خونریزی نداشته باشد. پس اگر هنوز خونریزی دارید، اما نظم آن به هم ریخته، یعنی شما در دوره پیش از یائسگی قرار دارید؛ لکه بینی در این دوره هم طبیعی است.
لکه بینی یائسگی اگر بعد از توقف کامل قاعدگی برای مدت طولانی رخ بدهد، علت دیگری به جز تخمک‌گذاری و فرو ریختن دیواره رحم دارد. بنابراین بیمار باید برای رزرو نوبت دکتر اقدام کند تا با انجام معاینات لازم، به علت خونریزی یا لکه‌هایی که مشاهده کرده، پی ببرد. هرچقدر مدت زمان بین دیدن لکه‌ها تا مراجعه به پزشک، کوتاه‌تر باشد، علت سریع‌تر پیدا میشود. بنابراین اقدامات درمانی در زمان مناسب صورت می‌گیرد و ریسک بیماری‌های احتمالی ناحیه تناسلی کاهش پیدا می‌کند.
آیا خونریزی و لکه بینی یائسگی خطرناک است؟
بیایید برای پاسخ ساده‌تر به این سوال لکه بینی و خونریزی را در دو مرحله بررسی کنیم؛ یکی مرحله پیش از یائسگی و دیگری، مرحله یائسگی.
در مرحله پیش از یائسگی، شما هنوز قاعدگی دارید؛ ممکن است پریود بی‌نظم باشد و حتی یک دوره از پریود بدون خونریزی سپری شود، اما شما هنوز در بدن شما ترشح استروژن و تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد. پس در این دوره لکه‌بینی و خونریزی در زمان قاعدگی طبیعی است، اما اگر این لکه‌بینی و خونریزی خارج از زمان پریود باشد، باید برای بررسی علت و معاینه به متخصص زنان مراجعه کنید.
به دست آوردن سلامتی کار سختی نیست!
در صورت لکه بینی یائسگی آرامش خود را حفظ کنید و حتما به متخصص زنان مراجعه کنید تا از طریق بهترین درمان بهبود پیدا کنید؛ همه چیز برای سلامت شما مهیا است. همچنین می‌توانید برای دریافت مشاوره و درمان تحت نظر بهترین دکترهای متخصص زنان از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر کمک بگیرید.
در انتها از شما می‌خواهیم که اگر سوالی در این زمینه دارید، از ما بپرسید. همچنین اگر تجربه‌ای درباره این بیماری دارید، با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.
بسیار مفید بود و از استرس و فشار روان من کم کرد. تشکر فراوان
باسلام بسیارکامل وجامع توضیح دادی.
ممنونم