اگزما نوعی بیماری التهابی مزمن پوست است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را درگیر میکند. مشخصه اصلی این بیماری بروز خارش شدید و بی‌وقفه، قرمزی، خشکی مفرط، پوسته‌ریزی و در موارد شدیدتر، تاول در نواحی مختلف بدن است. این بیماری پوستی بر اثر عوامل متعددی همچون ژنتیک، محرکهای محیطی و استرس به وجود می‌آید و رایج‌ترین نوع آن، درماتیت آتوپیک نام دارد.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به معرفی انواع بیماری اگزما، علل، علائم و روش‌های تشخیص آن پرداخته و در نهایت، نکاتی برای پیشگیری از این بیماری شرح داده‌ایم.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
اگزمای پوستی چیست؟
اگزما اصطلاحی کلی برای گروهی از بیماریهای التهابی پوستی است که عملکرد سد محافظتی پوست را مختل می‌کنند. این سد نقش مهمی در حفظ رطوبت پوست و محافظت از بدن در برابر محرکهای خارجی و میکروب‌ها دارد. وقتی این سد آسیب می‌بیند، پوست مستعد خشکی، التهاب، خارش و مشکلات دیگر میشود. شایع‌ترین نوع این بیماری، درماتیت آتوپیک نام دارد و به همین دلیل، اغلب در متون پزشکی، واژه اگزما به طور خاص به درماتیت آتوپیک اشاره دارد.
گاهی برخی افراد به علت شباهت علائم، این بیماری پوست را با سایر مشکلات پوستی نظیر پسوریازیس و درماتیت تماسی اشتباه می‌گیرند. در جدول زیر، تفاوت‌های کلیدی این سه وضعیت پوستی از نظر علائم، علت و نواحی شایع بروز بررسی شده است.
| ویژگی‌ها | درماتیت آتوپیک | پسوریازیس | درماتیت تماسی |
| شایع‌ترین علائم | لکه‌های قرمز، ترشح‌دار، پوسته‌دار به همراه خارش شدید | لکه‌های خشک، ضخیم و برجسته روی پوست | التهاب، قرمزی، خارش، تاول و خشکی در محل تماس با ماده محرک |
| دلایل رایج | اختلال در سد پوستی و پاسخ ایمنی نامناسب در اثر عوامل ژنتیکی و محیطی | عوامل ژنتیکی، مصرف زیاد الکل، ،سیگار کشیدن، استرس، برخی عفونت‌ها و داروها | تماس مستقیم پوست با مواد محرک و آلرژنها |
| نواحی شایع بروز | اغلب در چین‌های پوست همچون پشت زانو، داخل آرنج و گردن | پوست سر، زانوها، آرنج‌ها و در اطراف ناف و پایین کمر | هر ناحیه‌ای در معرض عامل محرک |
برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب برای هر کدام از این مشکلات، باید به پزشک متخصص پوست مراجعه کنید.
انواع اگزمای پوستی
بیماری اگزما انواع مختلفی دارد که هر کدام دارای ویژگی‌ها، علل و محرکهای منحصربه‌فردی هستند. در ادامه به معرفی و بررسی مهمترین انواع این مشکل پوستی پرداخته‌ایم.
درماتیت آتوپیک
درماتیت آتوپیک که به اگزمای پوستی آتوپیک هم معروف است، معمولا باعث ایجاد لکه‌هایی خشک، خارش‌دار، قرمز یا تغییر رنگ‌داده و همراه با خارش شدید میشود. این نوع بیماری اگزما میتواند در هر سنی، از دوران نوزادی تا بزرگسالی ظاهر شود و اغلب به صورت دوره‌ای عود و فروکش میکند.
بر اساس داده‌های منتشر شده توسط موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH)؛
درماتیت آتوپیک در حدود 101.27 میلیون بزرگسال و 102.78 میلیون کودک دیده میشود. این آمار نشان‌دهنده شیوع 2 درصدی در بزرگسالان و 4 درصدی در کودکان است.
در حدود 70 تا 90 درصد موارد، علائم این بیماری همچون پوست پوست شدن دست ها قبل از 5 سالگی بروز می‌کنند.
اگزمای تماسی
درماتیت تماسی در اثر تماس مستقیم پوست با یک ماده محرک یا آلرژی‌زا ایجاد میشود. این حساسیت پوستی معمولا به صورت بثورات قرمز، خارش، تورم و گاهی اوقات تاول نمایان خواهد شد. درماتیت تماسی بسته به نوع عامل ایجادکننده به دو دسته اصلی درماتیت تماسی تحریکی (غیرآلرژیک) و درماتیت تماسی آلرژیک تقسیم میشود.
اگزمای پوستی سبورئیک
درماتیت سبوره‌ای معمولا منجر به ایجاد لکه‌هایی قرمز با ظاهری چرب میشود که اغلب با پوسته‌های زرد یا سفید رنگ همراه هستند. این عارضه در نواحی از بدن که غدد چربی زیادی دارند همچون پوست سر و صورت شیوع بیشتری دارد. وقتی این بیماری در بزرگسالان و نوجوانان روی پوست سر ظاهر میشود، به آن شوره سر می‌گویند؛ اما همین عارضه در نوزادان، کلاهک گهواره‌ای نام دارد.
درماتیت سوزش‌آور
زمانی که لایه محافظ بیرونی پوست با یک ماده محرک تماس پیدا میکند، یک واکنش التهابی غیرآلرژیک به نام درماتیت تماسی سوزش‌آور (تحریکی) ایجاد میشود. این عارضه به طور مستقیم از آسیب به سلولهای پوست ناشی میشود و ماهیتی متفاوت از واکنش‌های آلرژیک دارد.
این عارضه ممکن است در پی یک بار تماس با یک ماده محرک قوی یا در اثر تماس‌های مکرر با محرکهای ضعیف‌تر همچون مواد شوینده ایجاد شود. در برخی افراد، حتی آب خالی هم میتواند باعث بروز این نوع از بیماری اگزما شود.
اگزمای دیشیدروتیک
اگزما دیشیدروتیک که با نام پومفولیکس هم مشهور است، با ظهور ناگهانی تاول‌های ریز و خارش‌دار بروز پیدا میکند. این تاول‌ها که حاوی مایع هستند، اغلب به شکل خوشه‌ای و در کف دست‌ها، بین انگشتان و کف پاها ظاهر می‌شوند. اندازه این ضایعات معمولا بین یک تا دو میلی‌متر بوده و رنگ کدری دارند.
اگزمای دست
درماتیت دست اغلب کف دست‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است سایر نواحی دست‌ها را هم درگیر کند. این بیماری اغلب با علائم ساده‌ای همچون خارش کف دست، قرمزی و خشکی پوست نمود پیدا میکند. اما در موارد شدید و مزمن، پوست دست ترک خورده، ضخیم و دردناک میشود که این شرایط توانایی انجام ساده‌ترین کارها را هم از فرد می‌گیرد.
نورودرماتیت
نورودرماتیت یا لیکن سیمپلکس مزمن معمولا با یک لکه خارش‌دار آغاز میشود. خاراندن مکرر ناحیه، موجب تشدید خارش شده و پوست را ضخیم، تیره و چرمی میکند. این لکه‌های خارش‌دار اغلب در بازوها، شانه‌ها، آرنج‌ها، پاها، مچ پا، مچ دست، دست‌ها، پشت گردن و پوست سر بروز می‌کنند. با این حال، شیوع این بیماری به این مناطق محدود نیست و امکان دارد در سایر قسمت‌های بدن حتی ناحیه مقعد و اندام تناسلی هم مشاهده شود.
درماتیت سکه‌ای
درماتیت سکه‌ای یا اگزمای نومولار، به ظهور لکه‌های گرد و برجسته روی پوست گفته میشود. این لکه‌ها که به دلیل ظاهر دایره‌ای و شبیه سکه خود به این نام معروف شده‌اند، اغلب با خارش شدید همراه هستند و ممکن است حالت ترشح‌دار، پوسته‌پوسته یا دلمه‌دار پیدا کنند. این بیماری بیشتر در بازو و پاهای افراد نوجوان و بزرگسال خود را نشان می‌دهد.
درماتیت استازیس
نارسایی در گردش خون وریدی در پاها میتواند به نوعی التهاب پوستی به نام درماتیت استازیس منجر شود. این وضعیت معمولا علائمی نظیر قرمزی پوست، تورم و خارش در پاها را به همراه دارد. با پیشرفت بیماری، پوست دچار تغییرات ثانویه شده و علائمی همچون پوسته‌پوسته شدن، خشکی و تغییر رنگ در آن مشاهده میشود. در صورت عدم درمان این بیماری، بیمار دچار زخم‌های وریدی و عفونت خواهد شد.
اگزما پوست سر
پوست سر، یکی از نواحی بدن است که در برابر این بیماری التهابی آسیب‌پذیری بالایی دارد. انواع مختلفی از اگزما، هر یک با علائم بالینی متمایز می‌توانند پوست سر را درگیر کنند که درماتیت سبوره‌ای، درماتیت آتوپیک و درماتیت تماسی از جمله شایع‌ترین آن‌ها هستند.
درماتیت پلک
اگزمای پلک یا اگزمای دور چشم، یک نوع درماتیت تماسی است که در پاسخ به تماس پوست با یک آلرژن یا محرک ایجاد میشود. این عارضه با علائمی نظیر قرمزی، خارش، تورم و پوسته‌پوسته شدن پلک‌ها بروز میکند و در بزرگسالانی که به انواع دیگر این بیماری در ناحیه صورت خود مبتلا هستند، شیوع بیشتری دارد.
اگزما نوزادان
اگزما، نه‌تنها در کودکان شیوع بالایی دارد، بلکه در نوزادان شیرخوار هم با نشانه‌هایی همچون خارش بدن، خشکی شدید و قرمزی بروز پیدا میکند. این بیماری میتواند در هر نقطه‌ای از بدن نوزاد پدیدار شود، اما اغلب در گونه‌ها، پیشانی و پوست سر بیشتر از سایر نقاط دیده میشود. از انواع رایج این بیماری که پوست نوزادان را درگیر می‌کنند میتوان به درماتیت آتوپیک، درماتیت تماسی، درماتیت دیشیدروتیک و درماتیت سبوره‌ای اشاره کرد.
علت‌های اصلی بروز اگزما
این بیماری یک علت واحد ندارد و نتیجه یک تعامل پیچیده بین عوامل ژنتیکی و محیطی است. در ادامه، برخی از عواملی را که در بروز این بیماری التهابی پوستی نقش ایفا می‌کنند مورد بررسی قرار داده‌ایم.
ژنتیک و سابقه خانوادگی
ژنتیک و سابقه خانوادگی اولین و مهمترین علت اگزما پوستی محسوب میشود. تحقیقات نشان داده که در افراد دارای سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری اگزما، احتمال بروز این بیماری بیشتر است. همچنین، اگر در خانواده فردی سابقه آسم، رینیت آلرژیک و آلرژی به گرده گیاهان، غذاها یا موی حیوانات خانگی وجود داشته باشد، احتمال ابتلای فرد به بیماری اگزما افزایش پیدا میکند.
اختلال سد ایمنی پوست
دومین علت اگزما، به ضعف در عملکرد سد دفاعی پوست برمی‌گردد. اختلال در عملکرد این سد که میتواند ناشی از جهش‌های ژنتیکی یا قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی همچون اشعه فرابنفش باشد، منجر به از دست رفتن شدید آب از پوست و در نتیجه خشکی مفرط میشود. این خشکی، محیطی مساعد برای بروز علائم اگزما یا تشدید آن فراهم می‌آورد.
عوامل محیطی
برخی محرکهای محیطی همچون دود سیگار، آلاینده‌های هوا و مواد شوینده، پوست بعضی افراد را تحریک کرده و علائم اگزما را شعله‌ور می‌کنند. علاوه‌بر این، تغییرات آب و هوایی هم نقش مهمی ایفا می‌کنند. هوای خشک با کاهش رطوبت، موجب خشکی و خارش پوست میشود، در حالی که گرما و رطوبت بالا، خارش و التهاب را شدت می‌بخشند.
عوامل روانی
علت اگزمای پوستی، گرچه اغلب دارای ریشه‌های ژنتیکی و محیطی است، اما ارتباطی انکارناپذیر با سلامت روان دارد. استرس مزمن و اضطراب با افزایش سطح کورتیزول، سد دفاعی پوست را تضعیف کرده و منجر به پاسخ التهاب غیرقابل کنترل میشود که این امر به نوبه خود، علائم اگزما را تشدید میکند. این امر نشان می‌دهد که مدیریت موثر استرس و توجه به سلامت روان، بخش جدایی‌ناپذیری از برنامه درمانی این بیماری به شمار می‌رود.
علائم اصلی اگزما
شایع‌ترین علائم اگزما که اکثر افراد مبتلا آن‌ها را تجربه می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:
- خارش شدید و مکرر
- پوست خشک، ترک‌خورده و پوسته پوسته
- قرمزی و التهاب
- پوسته‌ریزی پوست
- تاول
- ضخیم شدن پوست
- ضایعات خونی ناشی از خارش مداوم
علائم اگزما می‌توانند به صورت دوره‌ای عود کرده و پس از مدتی بهبود پیدا کنند یا حتی برای سال‌ها کاملا پنهان بمانند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، توصیه میشود که به پزشک مراجعه کنید.
بیماری اگزما کدام نواحی بدن را درگیر می کند؟
علائم اگزما میتواند هر ناحیه‌ای از بدن را درگیر کند. با این حال، برخی مناطق بدن، بیشتر یا کمتر از سایر نواحی مستعد ابتلا به این بیماری هستند. در ادامه، نواحی شایع و غیرمعمول بروز علائم این بیماری را ذکر کرده‌ایم.
- نواحی شایع: دست، گردن، آرنج، پا، پوست سر، پلک، صورت، لب، داخل و اطراف گوش
- نواحی غیرمعمول: نوک سینه‌ها، پستان‌ها، مقعد و ناحیه تناسلی مردان و زنان
این بیماری در ناحیه تناسلی اغلب به دلیل تعریق بیش از حد، پوشیدن لباس‌های تنگ و نامناسب و اصطکاک مداوم بین سطوح پوست ایجاد میشود.
عوارض اگزما چیست؟
برخی از مهمترین عوارضی که در صورت عدم درمان بیماری اگزما رخ می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
- عفونت‌های ثانویه: به دلیل خراشیدن پوست آسیب‌دیده در اثر خارش، سد دفاعی آن از بین می‌رود و به باکتری‌ها و ویروس‌ها اجازه ورود می‌دهد. این وضعیت میتواند منجر به عفونت‌های شدید باکتریایی و ویروسی شود.
- مشکلات خواب: خارش مداوم و شدید ناشی از این بیماری پوستی در طول شب، باعث بی‌خوابی و کاهش کیفیت خواب میشود.
- مشکلات روحی و روانی: خارش مزمن، اختلال خواب و تغییرات ظاهری پوست می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید اضطراب و افسردگی شوند.
علاوه‌بر این عوارض، شواهد علمی نشان می‌دهند که افراد مبتلا به درماتیت پوستی به احتمال زیاد دچار آسم، تب یونجه و آلرژی‌های غذایی هم می‌شوند.
تشخیص علت اگزما پوستی چگونه است؟
از آنجایی که انواع مختلف این بیماری اغلب علائم و محرکهای مشابهی دارند، مراجعه به یک دکتر پوست و مو برای تشخیص صحیح و دریافت درمان مناسب ضروری است. روش‌هایی که به پزشک متخصص در تشخیص این بیماری و نوع آن کمک می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:
معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی
پزشک در ابتدا پوست بیمار را معاینه کرده و به بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی او می‌پردازد. این بررسی شامل پرسش‌هایی درباره زمان شروع علائم، زمان بروز آن‌ها و سابقه درماتیت در اعضای خانواده میشود. همچنین پزشک از فرد در مورد محصولات بهداشتی، آرایشی و شوینده‌های مورد استفاده و مواد شیمیایی یا محرک‌هایی که به دلیل شغل خود با آن‌ها در تماس است، سوالاتی می‌پرسد.
تست خراش پوستی
در تست خراش پوستی، مقدار کمی از محلول‌های حاوی آلرژن‌های رایج روی پوست ساعد قرار داده میشود. سپس با استفاده از یک سوزن کوچک، لایه سطحی پوست به آرامی خراش داده میشود تا آلرژنها به زیر پوست نفوذ کنند. اگر بدن فرد نسبت به ماده‌ای حساسیت داشته باشد، ظرف چند دقیقه در آن ناحیه یک واکنش موضعی به شکل تورم و قرمزی مشاهده میشود.
آزمایش‌های خون
این آزمایش به طور خاص برای اندازه‌گیری سطح ایمیونوگلوبولین E یا IgE در خون صورت می‌گیرد. IgE نوعی آنتی‌بادی است که توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به عوامل آلرژی‌زا تولید میشود. در افرادی که به این اختلال التهابی مبتلا هستند، سطح IgE اغلب به بالاتر از حد نرمال افزایش پیدا میکند.
تست پچ (Patch Test)
در مواردی که پزشک به درماتیت آلرژیک مشکوک باشد، تست پچ به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین ابزارهای تشخیصی به کار می‌رود. این روش شامل قرار دادن یک سری محفظه‌های کوچک روی پوست بیمار است که هر یک حاوی مقادیر بسیار کمی از مواد آلرژی‌زا هستند.
این محفظه‌ها معمولا روی پوست پشت چسبانده می‌شوند. پزشک پس از گذشت دو روز، واکنش‌های اولیه پوست را بررسی میکند. سپس، دو روز بعد از ارزیابی واکنش‌های اولیه، ارزیابی نهایی صورت می‌گیرد.
بیوپسی پوست
در صورتی که تشخیص قطعی این بیماری با معاینه فیزیکی، پچ تست یا سایر آزمایش‌ها میسر نباشد، متخصص پوست برای رسیدن به یک نتیجه دقیق از روش بیوپسی پوست استفاده میکند. در این روش، نمونه کوچکی از پوست ناحیه درگیر برداشته شده و زیر میکروسکوپ توسط متخصص بررسی میشود. این بررسی میکروسکوپی به تایید قطعی تشخیص یا رد آن کمک میکند.
آیا درمان قطعی اگزما وجود دارد؟
در حال حاضر، درمان قطعی برای بیماری اگزما کودکان و بزرگسالان وجود ندارد. با این حال، با استفاده از روش‌های درمانی موجود میتوان علائم آن را کنترل و مدیریت کرد. این روش‌ها شامل مصرف مرطوب‌کننده‌های مناسب، استفاده از کرمها و پمادهای استروئیدی، آنتی‌هیستامین و در موارد شدیدتر، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و نوردرمانی می‌شوند.
راه پیشگیری از اگزما چیست؟
هرچند پیشگیری کامل از بروز این بیماری به طور قطعی امکان‌پذیر نیست، اما با رعایت نکات زیر میتوان شدت و دفعات عود آن را کاهش داد:
- به طور منظم در طول روز از مرطوب‌کننده مناسب استفاده کنید، به خصوص بلافاصله پس از حمام، زمانی که پوست هنوز کمی نم‌دار است.
- با آب ولرم دوش بگیرید و از آب داغ دوری کنید.
- لباس‌های گشاد و راحت و از جنس الیاف طبیعی همچون نخ بپوشید.
- استرس و اضطراب خود را با روش‌های همچون مدیتیشن و یوگا کاهش دهید.
- روزانه به مقدار کافی آب بنوشید تا پوست با کمبود آب مواجه نشود.
- به جای شوینده‌های قوی که ممکن است پوست را تحریک کنند، از محصولات ملایم استفاده کنید.
در کنار رعایت این موارد، باید از عوامل محرک و آلرژیکی که علت اگزما هستند، دوری کنید.
چه زمانی به متخصص پوست مراجعه کنیم؟
اگر با هر یک از شرایط زیر مواجه هستید، توصیه میشود به متخصص پوست مراجعه کنید:
- اگر علائم به قدری شدید و آزاردهنده هستند که موجب اختلال در فعالیت‌های روزمره، کار یا خواب شده‌اند.
- در صورتی که با علائم عفونت همچون ترشح چرکی یا تب مواجه هستید.
- اگر با وجود رعایت توصیه‌های مراقبتی همچون استفاده از مرطوبکنندهها و دوری از محرک‌ها، علائم اگزما بهبود نیافته یا بدتر شده است.
پزشک پس از بررسی وضعیت پوست، راهکارهای درمانی متناسب با نوع و شدت این بیماری را ارائه می‌دهد. این درمان‌ها اغلب شامل استفاده از داروهای موضعی یا خوراکی هستند که به کنترل التهاب و بهبود وضعیت پوست کمک می‌کنند. در صورت تجویز دارو توسط پزشک، می‌توانید داروهای خود را توسط سامانه داروخانه آنلاین دکتردکتر تهیه کنید.
مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی با راهنمایی پزشک متخصص پوست
بیماری اگزما نه فقط یک بیماری پوستی، بلکه چالشی برای کیفیت زندگی، آرامش و اعتماد به نفس است. با وجود این که درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، میتوان علائم آن را کنترل کرد. کنترل و کاهش علائم آن هم جز با پیروی از یک برنامه درمانی دقیق و مناسب میسر نیست.
پزشک متخصص پوست میتواند با تشخیص دقیق نوع این اختلال و شدت آن، بهترین روش درمان را برای شما انتخاب کند. این برنامه میتواند شامل داروهای موضعی، داروهای خوراکی و همچنین راهکارهای مراقبتی برای کنترل عوامل محرک باشد. برای دریافت مشاوره و راهکار درمانی مناسب، همین حالا با دکتر پوست آنلاین از طریق سایت دکتردکتر مشورت کنید.
منابع:
