بیماری التهابی ریه حساس چیست و چگونه درمان می‌شود؟

بیماری التهابی ریه حساس (Hypersensitivity pneumonitis) اختلال نادری در دستگاه ایمنی بدن انسان است که ریه‌ها را درگیر می‌کند. در این مطلب از مجله دکتردکتر به طور کامل به بررسی این بیماری می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.

مروری کلی بر بیماری التهابی ریه حساس

بیماری التهابی ریه حساس یا بیماری التهاب ریه ناشی از ازدیاد حساسیت ((Hypersensitivity pneumonitis (HP) که با نام  آلوئولیت حساسیتی خارجی (extrinsic allergic alveolitis) هم شناخته می‌شود، یک سندروم التهابی در ریه‌ها بوده که به دلیل استنشاق مکرر عوامل آنتی‌ژنیک موجود در محیط به وجود می‌آید.

این سندروم از نظر شدت، تظاهرات بالینی، نوع عامل تحریک کننده و شدت در معرض عوامل خارجی بودن دارای انواع مختلفی است. در بسیاری از موارد اگر عوامل خارجی ایجادکننده‌ بیماری به سرعت تشخیص داده شوند و بیمار در معرض آن‌ها قرار نگیرد، بیماری التهابی ریه حساس بهبود خواهد یافت. علاوه بر این پیش آگهی (prognosis) هم در این مورد بسیار کارساز خواهد بود.

زمانی که فرد با برخی از عوامل خارجی در محیط برخورد کرده و آنها را استشمام کند، این اختلال خود را نشان خواهد داد. این عوامل خارجی دستگاه ایمنی را تحریک کرده و باعث التهاب کوتاه‌مدت یا بلندمدت بافت ریه موسوم به اینتراستیشیوم (interstitium) خواهند شد.

التهاب ریه مانع از کارکرد درست ریه‌ها شده و در مواردی حتی به آن‌ها آسیب هم وارد می‌کند. در صورت تشخیص، امکان درمان برخی از انواع بیماری التهابی ریه حساس وجود خواهد داشت. برای درمان به فرد توصیه می‌شود که خود را در معرض برخی عوامل خارجی محیطی قرار ندهد. در مواردی هم برای برطرف کردن التهاب درمان دارویی تجویز می‌شود و فرد باید داروهایی از دسته  کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) یا کورتونی مصرف کند. 

اگر این اختلال درمان نشود یا اینکه به خوبی کنترل نشود، التهاب مزمن رخ می‌دهد و در نهایت باعث ایجاد جراحت‌های دائمی در بافت ریه و از کار افتادن آن خواهد شد. 

علت بیماری التهابی ریه حساس

اگر فرد به طور مکرر در معرض استنشاق عوامل خارجی محیطی قرار داشته باشد، این عوامل می‌توانند باعث التهاب ریه‌ها شوند.

• باکتری‌ها و مایکوباکتری‌ها
• قارچ‌ها یا کپک‌ها 
• پروتئین‌ها 
• مواد شیمیایی

این عوامل خارجی در چه محیط‌‌ها و موادی یافت می‌شوند؟

• پوست بدن حیوانات 
• کولرها، دستگاه‌های تهویه و مرطوب‌کننده‌ هوا
• فضولات و پر پرندگان 
• مواد غذایی آلوده مانند پنیر، انگور، جو و نیشکر آلوده 
• تولیدات و مواد صنعتی آلوده مانند پوشش استفاده شده برای سوسیس و کالباس و چوب پنبه‌ آلوده 
• سطوح فلزی آلوده 
• گرد و خاک ناشی از بریدن چوب 
• یونچه و علوفه‌ خشک مصرفی توسط حیوانات 
• حوضچه‌های آب گرم 

از آن‌جایی که عوامل خارجی متعددی باعث بروز بیماری التهابی ریه حساس می‌شوند، پزشکان در ابتدا تصور می‌کردند که با بیماری‌های ریه متعددی رو‌به‌رو هستند. بعد از پژوهش‌های صورت گرفته، دانشمندان دریافتند که این بیماری را عوامل خارجی مختلفی به وجود می‌آورد. 

چرا تنها برخی افراد به بیماری التهابی ریه حساس مبتلا می‌شوند؟

دستگاه ایمنی افراد مبتلا به بیماری التهابی ریه حساس به برخی از عوامل خارجی شدیدتر از افراد معمولی واکنش نشان می‌دهد. اختلاف در سیستم ایمنی بدن انسان در افراد مختلف پاسخ روشنی به این سوال است. 

افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری التهابی ریه حساس چه کسانی هستند؟

عوامل مشخصی هم‌چون سن، محیط شغلی، سابقه‌ خانوادگی و ژنتیک، شیوه زندگی و جنسیت در افزایش خطر ابتلا به بیماری التهابی ریه حساس موثراند.

• سن: این بیماری همه افراد با سنین مختلف را درگیر می‌کند، ولی نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که بیش‌تر افراد مبتلا به این بیماری افراد 50 تا 55 ساله هستند. علاوه بر این، بیماری در کودکان هم شایع است.

• محیط کاری: کشاورزان، دامداران، مرغداران، کارکنان شرکت‌های لبنی و نجارها بیش‌تر از سایر افراد به صورت مداوم در معرض عوامل خارجی و در نهایت ابتلا به بیماری التهابی ریه حساس قرار دارند. افرادی که از پرنده‌ها به عنوان حیوان خانگی در منزل نگه داری می‌کنند هم در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. 

• ژنتیک و سابقه خانوادگی: برخی از افراد به صورت ژنتیکی سیستم ایمنی حساس‌تری دارند، این افراد بعد از قرار گرفتن در معرض عوامل خارجی، بیش‌تر از سایرین به بیماری التهابی ریه حساس دچار خواهند شد. در حال حاضر پژوهشگران در حال کار بر روی نقشه‌ ژنی پروتئین‌های سیستم ایمنی هستند. به دست آوردن اطلاعات کافی در مورد تفاوت این پروتئین‌ها به پژوهشگران کمک می‌کند تا درک بهتری از این بیماری داشته باشند. 

• شیوه‌ی زندگی: سیگار کشیدن خطر ابتلا به بیماری التهابی ریه حساس را افزایش نمی‌دهد، با این همه سیگار کشیدن منجر به وخیم‌تر شدن بیماری التهابی ریه حساس مزمن خواهد شد و در ادامه مشکلات بیش‌تری را برای فرد به وجود خواهد آورد. بنابراین پزشک به فرد مبتلا توصیه می‌کند که سیگار را ترک کند. 

• جنسیت: با وجود اینکه زنان و مردان هر دو می‌توانند به این بیماری دچار شوند، نتایج تحقیقات حاکی از بالاتر بودن آمار زنان مبتلا به این بیماری است. 

نشانه‌ها و علائم بیماری التهابی ریه حساس

بر حسب این‌که فرد از چه زمانی به بیماری التهابی ریه حساس مبتلا شده و شدت علائم بیماری چه‌قدر است، این بیماری را در سه نوع مختلف دسته‌بندی کرده‌اند. 

ریه حساس حاد

این نوع از بیماری در عین حال که شدید است، مدت کوتاهی نیز به طول می‎انجامد. در این حالت درست مثل این است که فرد به آنفولانزا مبتلا شده و درست زمانی رخ می‌دهد که فرد در معرض گرد و خاک زیادی قرار گرفته است.

اگر فرد دیگر در معرض گرد و خاک قرار نداشته باشد، علائم این بیماری ظرف چند روز از بین می‌روند. علائم نوع حاد بیماری التهابی ریه حساس شامل سرفه، تنگی نفس، حس سنگینی در قفسه سینه، تب، احساس سرما، تعریق و خستگی است. این علائم بین 12 ساعت تا چند روز در فرد وجود خواهند داشت. 

ریه حساس نیمه حاد

اگر فرد مدت زمان کمتری در معرض آلودگی‌ها و عوامل خارجی باشد این حالت از بیماری رخ خواهد داد. علائم بیماری با تب شروع خواهد شد و بعد از آن فرد از تنگی نفس، خستگی و سرفه شکایت خواهد کرد. این نوع از بیماری التهابی ریه حساس به مرور زمان شدت خواهد گرفت. 

ریه حساس مزمن

این نوع از بیماری مدت زیادتری زندگی فرد را مختل می‌کند و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مدت زیادی به صورت مداوم در معرض عوامل خارجی قرار دارد. علائمی که برای نوع حاد بیماری گفته شد به علاوه‌ کاهش وزن در نوع مزمن بیماری التهابی ریه حساس هم وجود دارد که به مرور زمان بدتر خواهد شد. این نوع از بیماری منجر به ایجاد جراحت‌ها و زخم‌های دائمی در ریه خواهد شد. 

تشخیص بیماری التهابی ریه حساس

برای تشخیص بیماری التهابی ریه حساس پزشک سابقه‌ بیمار را بررسی می‌کند. پزشک از بیمار می‌خواهد که به او بگوید آیا در معرض عوامل خارجی قرار داشته است یا خیر. بعد از آن پزشک ممکن است چندین آزمایش انجام داده و تشخیص قطعی دهد. برای این کار پزشک می‌تواند از آزمایش خون، برونکوسکوپی، سی‌تی اسکن، تست چالش دم (Inhalation challenge tests)، نمونه‌برداری از ریه، تست عملکرد ریه، رادیولوژی سینه و تست (پرسپتین) استفاده کند. 

پزشک برای تشخیص بیماری التهابی ریه حساس اقدامات زیر را انجام می‌دهد.

۱. شرح حال: پزشک با سؤال کردن و بررسی تاریخچه پزشکی شما سعی می‌کند بفهمد که آیا قبلاً در برخورد با یک ماده دچار علایم بیماری شده‌اید و همچنین پزشک سعی می‌کند با شرح حال گیری از شما حاد، تحت حاد و مزمن بودن بیماری شما را تشخیص دهد.

۲. معاینه فیزیکی: تشخیص صدای رال یا کراکل هنگام سمع ریه

۳. آزمایش خون: افزایش گلبول‌های سفید و سلول‌ها و فاکتورهای ایمنی را نشان می‌دهد

۴. برونکو آلوئولار لاواژ: در این روش مایعی از ریه فرد مشکوک به بیماری گرفته می‌شود و تحت آزمایش قرار می‌گیرد. سطوح بالای گلبول‌های سفید و سلول‌های ایمنی نشان‌دهنده بیماری التهابی ریه حساس است.

۵. سی‌تی اسکن: با استفاده از سی‌تی اسکن می‌توان التهاب و آسیب‌هایی نظیر فیبروز ریه که بر اثر بیماری در فرد ایجاد شده است را تشخیص داد.

HRCT (سی تی اسکن با رزولوشن بالا) به تشخیص انواع بیماری التهابی ریه حساس کمک می‌کند.

۶. Inhalation challenge test: در طی این آزمایش، فرد با ماده مشکوکی که احتمال می‌رود سبب علائم بیماری شود در تماس قرار می‌گیرد؛ اگر فرد دچار علایمی نظیر بالا رفتن دما و افزایش گلبول‌های سفید و کاهش عملکرد ریه شود یعنی دچار بیماری التهابی ریه حساس است.

 البته منفی بودن این آزمایش رد‌کننده بیماری نیست.

۷. بیوپسی ریه: در این روش قسمتی از بافت ریه مورد بررسی قرار می‌گیرد تا مشخص شود که آیا علایم التهاب و فیبروز و … را دارد یا خیر.

۸. آزمایش‌های عملکردی ریه: علائم محدودکننده را نشان می‌دهند. مثل کاهش ظرفیت تنفسی، کاهش اکسیژن و مشخص شدن وجود یا عدم وجود علائم انسدادی.

۹. Precipitin test: در این روش آنتی‌بادی‌های موجود در خون سنجیده می‌شود و مشخص می‌شود که آیا آنتی‌بادی نسبت به یک ماده در خون فرد وجود دارد یا خیر. البته وجود آنتی‌بادی‌ها حتما به معنای وجود بیماری التهابی ریه حساس نیست. زیرا بسیاری از افراد بدون وجود این بیماری دارای آنتی‌بادی در خونشان هستند. ممکن است پزشک بعد از مثبت شدن این آزمایش از فرد  Inhalation callenge test بگیرد.

۱۰. Chest-x-ray یا عکس قفسه سینه: با گرفتن عکس از قفسه سینه پزشک می‌تواند ریه را از نظر وجود التهاب و فیبروز ناشی از بیماری مورد بررسی قرار دهد.

درمان بیماری التهابی ریه حساس

یکی از مهم‌ترین کارهایی که روند درمان بیماری التهابی ریه حساس را سرعت می‌بخشد، جلوگیری از قرار گرفتن در معرض عوامل خارجی ایجاد کننده بیماری است. اگر فرد به نوع مزمن بیماری مبتلا باشد داروهای استروییدی جهت کاهش و کنترل التهاب برای فرد تجویز می‌شود. این داروها عوارض جانبی همچون افزایش وزن و افزایش قند خون را به همراه خواهند داشت.

تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که داروهای همچون آزاتیوپرین (Azathioprine) و ریتوکسی‌مَب (rituximab) که واکنش‌پذیری سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند در درمان بیماری موثر هستند. با این حال تحقیقات بیش‌تر باید انجام شود.

اگر فرد با مشکلات تنفسی زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، اکسیژن‌تراپی برای او تجویز خواهد شد. به کمک ماسک یا لوله‌های تنفسی اکسیژن مورد نیاز فرد تامین می‌شود. برخی از افراد همه زمان‌ها نیاز به اکسیژن خواهند داشت ولی برخی دیگر فقط در هنگام خواب و یا در هنگام ورزش نیاز به اکسیژن پیدا خواهند کرد.

افراد مبتلا به نوع مزمن بیماری که دچار جراحت و آسیب‌های جبران‌ناپذیری در ریه‌های خود هستند، احتمالا به پیوند ریه نیاز پیدا خواهند کرد.

اقدامات مراقبتی برای بیماران مبتلا به بیماری التهابی ریه حساس

افراد مبتلا به بیماری‌ التهابی ریه حساس برای داشتن یک زندگی سالم لازم است موارد زیر را رعایت کنند: 

• برای درمان درست و مناسب و از بین رفتن تمام علائم بیماری، لازم است که  توصیه‌های پزشک معالج به خوبی رعایت شود.
• فرد باید واکسن آنفولانزا را دریافت کند. این کار از ابتلای دوباره‌ فرد به عفونت و در نتیجه‌ آسیب ریه‌ها جلوگیری خواهد کرد.
• فرد مبتلا باید فعالیت ورزشی و بدنی مناسبی داشته باشد. فرد باید بعد از مشورت با پزشک، فعالیت بدنی متناسب با شرایط خود را به صورت مداوم انجام دهد.
• سیگار کشیدن، خصوصا در بیماران مبتلا به نوع مزمن بیماری بسیار خطرناک خواهد بود و می‌تواند شرایط بیمار را سخت‌تر از پیش کند؛ لذا پزشک به فرد توصیه خواهد کرد که سیگار را ترک کند.

سخن آخر:

آنتی‌ژن‌های مسئول ایجاد بیماری التهابی ریه حساس از منابع مختلفی می‌آیند. در حالت کلی این آنتی‌ژن‌ها در سه دسته‌ بزرگ میکروب‌ها، پروتئین‌های حیوانی و مواد شیمیایی مولکولی با وزن پایین طبقه‌بندی می‌شوند. میکروب‌ها باعث ایجاد بیماری ریه کشاورز (Farmer’s lung)، پروتئین‌های حیوانی باعث بروز بیماری (bird fancier’s lung) و مواد شیمیایی مولکولی با وزن پایین باعث ظاهر شدن بیماری‌های ریوی وابسته به محیط کار یا ریه‌ شیمیایی کارگر (chemical worker’s lung) خواهند شد. لازم به ذکر است که این بیماری‌ها انواع مختلف بیماری التهابی ریه حساس را تشکیل می‌دهند. 

منابع:

nhlbi

webmd