علت درد دندان و روشهای خانگی درمان دندان درد
علت دندان درد چیست و چگونه میتوان درد دندان را التیام داد؟ در این مقاله دربارهی علل متفاوتی که متجر به درد دندان میشود و همچنین درمانهای پزشکی و خانگی آن صحبت خواهیم کرد.
- دندان درد چیست؟
- درجات دندان درد
- علت دندان درد چیست؟
- دلایل رایج درد دندان
- دلایل رایج درد ارجاعی دندان
- دلایل کمتر رایج درد ارجاعی دندان
- دلایل نادر درد ارجاعی دندان
- علائم و نشانههای درد دندان
- چه زمانی به خاطر درد دندان باید اقدامات درمانی انجام داد؟
- آزمایشها و تستهایی برای تشخیص درد دندان
- درمان درد دندان در خانه
- درمانهای پزشکی برای درد دندان
- مراحل پس از درمان درد دندان
- پیشگیری از دندان درد
معمولا درد دندان درجات مختلفی دارد و همچنین نمیتوان برای هر دندان دردی یک تجویز مشابه داد، در ابتدا با تعریف دندان درد و سپس درجات مختلف آن آشنا خواهیم شد.
دندان درد چیست؟
درد دندان یا دندان درد زمانی رخ میدهد که عصبی در ریشه دندان و یا اطراف ریشه دندان تحریک شود. عفونت دندانی، پوسیدگی دندان، آسیب و یا از دست دادن دندان از عوامل رایج درد دندان هستند. همچنین بعد از کشیدن دندان هم ایجاد میشود. درد گاهی از سایر نقاط منشأ گرفته و به فک رسیده و بعد از آن باعث احساس درد در دندان میشود.
رایجترین مناطقی که منبع درد هستند، شامل مفصل گیجگاهی زیر آروارهای، گوش درد، سینوسها و در مواردی حتی مشکلات قلبی هستند. باکتریهای داخل دهان هم میتوانند باعث بیماریهای لثه و پوسیدگی دندان شوند. هر دوی این عوامل هم خود باعث درد دندان میشوند. در اغلب موارد اما بیماریهای لثه منجر به درد نمیشود.
به راحتی با نخ دندان کشیدن، مسواک زدن و استفاده از دهان شویه و همچنین معاینه شدن توسط دندانپزشک دوبار در سال میتوان از گروه زیادی از مشکلات دندانی پیشگیری کرد. دندانپزشک از سیلانت و فلوراید استفاده می کند که به خصوص برای سلامت دندانی کودکان بسیار اهمیت دارد.
درجات دندان درد
شدت درد
+ کم
++ متوسط
+++ زیاد
خلاصه جدول
حاد = شکل گیری سریع
آپیکال = انتهای ریشه
مزمن = شکل گیری آهسته
پریودنتال = اطراف دندان
پالپ = اعصاب و رگهای خونی دندان
علت دندان درد چیست؟
درد دندان دلایل مختلفی دارد، در این بخش دربارهی هر کدام صحبت خواهیم کرد.
دلایل رایج درد دندان
درد دندان ناشی از التهاب بخش مرکزی دندان به نام پالپ است. پالپ شامل پایانههای عصبی است که بسیار به درد حساس هستند. التهاب یک یا چند پالپ، ممکن است بر اثر پوسیدگی دندان، تروما و یا عفونت ایجاد شود. دردهای ارجاعی ناشی از فک هم ممکن است باعث ایجاد علائم دندان درد شود.
بنابراین پوسیدگی دندان رایجترین دلیل برای درد دندان است. اگر یک دندان پوسیده درمان نشود، آبسه ایجاد میشود که نوعی عفونت در نزدیکی دندان و یا پالپ داخل دندان است. در صورت ایجاد آبسه هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنید. چرا که در موارد نادر عفونت به مغز رسیده و فرد را با خطر مرگ رو به رو خواهد کرد.
گاهی هم عامل درد، دندان نهفته است. این عارضه زمانی رخ میدهد که دندان، معمولاً دندان عقل درون بافت لثه و یا استخوان گیر میکند. در چنین شرایطی نمیتواند از لثه خارج شده و بیرون از آن رشد کند.
دلایل رایج درد ارجاعی دندان
دردهای ارجاعی ناشی از فک هم ممکن است باعث ایجاد علائم دندان درد شود. سینوزیت (Sinusitis) عارضهای است که در آن سینوس به دلیل عفونت ویروسی، باکتریایی و یا قارچی ملتهب میشوند. از آنجایی که ریشهی دندانهای فک بالا به سینوسها نزدیک است، سینوزیت باعث ایجاد درد در دندانهای بالایی میشود.
دلایل کمتر رایج درد ارجاعی دندان
بیماری قلبی و سرطان ریه هم میتواند باعث دندان درد شود. در برخی موارد هم دندان درد علامت هشدار حمله قلبی است.
بیماری قلبی و ریوی به دلیل محل قرار گیری عصب واگ باعث بروز درد در دندان میشود. این عصب از مغز به اندامهای مختلف بدن از جمله قلب و ریهها رفته و در این راه از فک هم عبور میکند.
دلایل نادر درد ارجاعی دندان
نورالژی عصب سه قلو (Trigeminal neuralgia) و نورالژی اکسیپیتال (Occipital neuralgia) نوعی سردرد مزمن و بیماری عصبی دردناک بوده که باعث التهاب و تحریک عصب سه قلو و اکسیپیتال میشود. این اعصاب به جمجمه، صورت و دندان رسیده و زمانی که ملتهب شوند، فرد در دندان خود احساس درد زیادی خواهد کرد.
علائم و نشانههای درد دندان
درد فک و دندان معمولاً با هم احساس میشوند. این نوع درد ممکن است دردی شدید به همراه فشار باشد و یا اینکه با سرما و گرما تحریک شود. این درد ممکن است تا ۱۵ ثانیه بعد از برطرف شدن عامل تحریک کننده هم پابرجا باشد. هر چه مناطق ملتهب افزایش پیدا کند، درد شدیدتر میشود.
این درد ممکن است به گونه، گوش و یا فک هم سرایت کند. دیگر نشانهها و علائمی که به موجب آن هرچه سریعتر فرد باید اقدامات درمانی را انجام دهد، عبارتند از:
- درد هنگام جویدن
- حساسیت به سرما یا گرما
- خونریزی یا ترشح از اطراف دندان یا لثه
- ورم اطراف دندان و یا تورم فک
- جراحت و یا تروما در اطراف دندان
نشانهها و علائم گاهی با پوسیدگی دندان، شکستگی دندان یا بیماری لثه همراه است.
پوسیدگی دندان یا یک ناحیه قرمز در اطراف خط لثه ممکن است به عنوان منبع درد شناسایی شود. اگر ضربهی آرامی به دندان عفونی وارد شود، ممکن است درد شدیدتر شود. این علائم در حالی نشانی از مشکلات دندانی است که گاهی دندان از نظر ظاهری سالم به نظر میرسد.
دندان درد باید از دیگر منابع درد در صورت تفکیک شود. سینوزیت، گوش درد و گلو درد و یا آسیب به مفصل زیر آروارهای – گیجگاهی که فک را به استخوان جمجمه متصل میکند هم گاهی با دندان درد اشتباه گرفته میشود.
درد ناشی از اندامهای عمقیتر یا درد ارجاعی هم ممکن است از طریق رشتههای عصبی منتقل شده و در فک یا دندان احساس شود. برای پی بردن به منشأ درد و برطرف کردن آن باید با پزشک یا دندانپزشک صحبت کرد.
چه زمانی به خاطر درد دندان باید اقدامات درمانی انجام داد؟
در صورت دندان درد در شرایط زیر باید با پزشک و یا دندانپزشک تماس گرفت:
- دردی که با داروهای مسکن بدون نسخه برطرف نمیشود
- درد شدید دو یا سه روز بعد از کشیدن دندان که ناشی از بین رفتن لخته خون و در معرض قرار گرفتن استخوان است. در این شرایط باید لخته جدید ایجاد شده و استخوان را بپوشاند. به این عارضه سندروم حفره خشک (dry socket syndrome) یا (alveolar osteitis) گفته میشود. در صورت بروز این عارضه تا ۲۴ ساعت باید با پزشک ملاقات کرد.
- گاهی درد با تورم لثه و صورت و یا ترشح از اطراف دندان همراه است. از طرف دیگر تب یکی از نشانه های مهم عفونت در بیماریهای دهان و دندان است. این نشانهها مشخصاً علامت وجود عفونت در اطراف دندان، لثه و یا استخوان فک است. تب و ورم صورت هم نشانهای از وجود آبسه دندانی است.
برای درمان آبسه دندانی آنتی بیوتیک تجویز شده و یا با کمک جراحی دندان، محتویات آن تخلیه میشود. بعد از خارج کردن آبسه درمان ریشه یا روت کانال root canal هم انجام میشود.
- اگر دندان بر اثر آسیب و ضربه شدید شکسته شده و یا از جای خود خارج شده باشد پزشک باید هر چه سریعتر آن را درمان کند. دندان متورم و از دست دادن دایمی دندان به عنوان وقایع اورژانسی شناخته میشوند.
از دست دادن دندان بر اثر آسیب شدید و تروما به نسبت از دست رفتن دندان شیری کودکان به گونه متفاوتی درمان میشود. اگر دندان دائمی کودک کنده شود هم باید به سرعت اقدامات درمانی انجام شود. دندان کنده شده را باید در شیر و یا حتی آب قرار داده و بعد به سرعت به مرکز درمانی مراجعه کرد.
- اگر دردی در گوشهی فک وجود داشته باشد و با هر بار باز و بسته کردن فک احساس شود، نشان از آسیب دیدن و یا ملتهب شدن مفصل فک یا مفصل گیجگاهی زیر آروارهای است. در این شرایط هم دندانپزشک اقدامات لازم را انجام خواهد داد.
- گاهی هم دندان عقل باعث ایجاد درد میشود. دندان عقل در هنگام رویش میتواند منجر به التهاب در لثهی اطراف تاج دندان شود. درد دندان عقل ممکن است به فک و یا گوش هم سرایت کند. گاهی هم دندان عقل ملتهب باعث تورم شده و در نتیجه فک به درستی بسته نخواهد شد. از طرفی دیگر گاهی درد گلو یا درد در سقف دهان ممکن است عمل بلع را دشوار کند.
هر گونه آسیب شدید قبلی، درد قفسه سینه و یا حتی بیماریهای قلبی هم ممکن است باعث درد دندان شوند. در صورت داشتن این نوع علائم و نشانهها باید هر چه سریعتر به مراکز درمانی مراجعه کرد:
- تب بالا و لرز: این علائم نشانهای از عفونت شدید و منتشر است که تا یک ماه نیاز به مصرف آنتی بیوتیک دارد.
- ضربات اخیر به سر و صورت: در صورت سر درد، سبکی سر، حالت تهوع، استفراغ و دیگر علایم بعد از ضربات شدید به سر و صورت، فرد علاوه بر مشکلات شدید و جدی دهان و دندان با آسیبهای شدید دیگری هم رو به رو خواهد بود.
- دانههای پوستی روی پوست صورت به همراه دندان درد: این عارضه به کمک دارو بهبود پیدا میکند. پزشک داروی مناسب برای درمان فوری دندان درد حاصل از این عارضه را تجویز میکند.
- درد فک به همراه درد قفسه سینه: با وجود اینکه درد فک در بیشتر موارد به دلیل وجود بیماری دهان و دندان ایجاد میشود، گاهی هم دردی ارجاعی ناشی از دیگر اندامها است.
- افرادی با مشکلات قلبی، خصوصا کسانی که استنت جایگذاری کردهاند، افراد مبتلا به دیابت و افرادی که به تازگی جراحی قلب انجام دادهاند، هم ممکن است درد فک را به عنوان نشانهای از حمله قلبی تجربه کنند.
پس بنابراین اگر درد دندان یا فک با سبکی سر، تعریق و تنگی نفس همراه باشد، باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کرد.
- بلع دشوار، درد شدید و خونریزی از لثه: اگر فرد سابقه ضعف دستگاه ایمنی و دیابت داشته و یا استرویید مصرف کند، بیشتر از همه در معرض بروز عفونت قرار دارد. این عفونت ممکن است شدید بوده و توسط ارگانیسمهای غیر معمول ایجاد شود. عفونت لثه و دندان در این دسته از افراد به درمانهای جدیتر و تهاجمیتر نیاز خواهد داشت. در این شرایط آبسه برای مثال نیاز به تخلیه و یا مصرف آنتی بیوتیکهای درون وریدی دارد.
آزمایشها و تستهایی برای تشخیص درد دندان
بررسی سابقه پزشکی و معاینه دهان و دندان معمولاً منجر به تشخیص دقیق می شود.
برخی اوقات نوع خاصی از عکس رادیولوژی موسوم به پری آپیکال و پانورکس (periapical and Panorex views) (تصاویر اشعه ایکس به صورت پانوراما از دهان و فک ) گرفته میشود. در موارد نادر هم ارزیابی آزمایشگاهی و یا نوار قلب گرفته خواهد شد. اگر دلیل درد دندان فراتر از مشکلات دهان و دندان باشد، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که به صورت مستقیم به آن مشکل مرتبط باشد. اگر مشکل شدیدتر باشد، پزشک بیمار را در بیمارستان بررسی خواهد کرد تا اقدامات درمانی بیشتری روی آن انجام شود. همچنین فرد برای درمانهای بیشتر و مناسبتر به دندانپزشک ارجاع خواهد شد.
درمان درد دندان در خانه
کارهایی که میتوان برای دندان درد انجام داد:
- داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن تا حدود زیادی موثر هستند.
- از گیاهان دارویی موجود در خانه استفاده کنید
برخی از گیاهان خاصیت ضد درد و ضد باکتریایی دارند. برخی از گیاهان دارویی که به صورت موقت باعث بهبود درد میشوند، عبارتند از:
- میخک و روغن میخک
میخک و روغن آن دارای خاصیت ضد التهابی هستند. این گیاه حاوی مادهای تحت عنوان اوژنول (eugenol) بوده و به همین دلیل زمانی که در محل مورد نظر قرار میگیرد، تا حدود زیادی از شدت التهاب و دندان درد کم میکند. چند تکهی کوچک میخک را به صورت مستقیم روی دندان قرار داده و اجازه دهید که داخل دهان به آرامی نرم شود. بعد از مدت زمان کوتاهی میخک را از دهان خود خارج کنید، این مدت زمان نباید از ۲۰ دقیقه بیشتر شود. به عنوان جایگزین میتوان از روغن میخک استفاده کرد و چند قطره از آن را روی محل درد ریخت. از طرفی دیگر گاز گرفتن پنبه آغشته به روغن میخک تا حدود زیادی شدت درد را کاهش خواهد داد. این ماده دارای مواد بیهوش کننده بوده و بنابراین تا حدود زیادی باعث بی حسی محل درد خواهد شد.
- پودر زردچوبه
زردچوبه ادویهای حاوی مواد ضدعفونی کننده طبیعی و اجزایی با خاصیت ضد التهابی است. با اضافه کردن چند قطره آب به پودر زردچوبه یک خمیر درست کرده و آن را روی ناحیهی دردناک دندان قرار دهید.
- نعناع
نعناع دارای خاصیت خنک کنندگی و بی حس کنندگی است. میتوان از برگ نعناع و یا روغن آن برای کاستن از شدت درد استفاده کرد.
- بابونه
بابونه دارای خاصیت ضد التهابی بوده و به کاستن از شدت تورم کمک میکند. چای بابونه کیسهای را برای چند دقیقه درون آب جوش بخیسانید و بعد از آنکه چای کمی خنک شده و به دمای محیط رسید، دهان خود را با آن آبکشی کنید.
- قرقره کردن آب نمک: گرداندن آب نمک ولرم و گرم در دهان مانع از رشد باکتریها درون دهان خواهد شد. همچنین قرقره کردن آب نمک هم تا حدود زیادی باعث التیام شدت درد خواهد شد. یک دوم قاشق چای خوری نمک را در یک پیمانه آب گرم مخلوط کرده و سپس دهان خود را با کمک این محلول بشویید. به عنوان جایگزین میتوان از محلول رقیق شدهی هیدروژن پراکسید استفاده کرد.
- استفاده از کمپرس سرد: اگر متوجه تورم در صورت خود شدهاید و یا اگر قصد دارید از شدت درد دندان خود کم کنید، میتوانید کمپرس سرد را روی یک طرف صورت خود قرار دهید. کمپرس سرد به کاهش تورم و بهبود التهاب کمک میکند. میتوان چند یخ خورد شده را درون یک پارچه تمیز قرار داده و به این وسیله به راحتی کمپرس سرد در خانه تهیه کرد. برای چند دقیقه کمپرس را روی صورت خود قرار داده و این کار را به صورت دورهای تکرار کنید.
کارهایی که نباید انجام داد:
- هرگز آسپرین را به صورت مستقیم روی دندان و یا لثه قرار ندهید
شاید توصیهی بسیاری را شنیدهاید که قرار دادن آسپرین به صورت مستقیم روی دندان و لثه باعث کاستن از شدت درد خواهد شد در حالی که این دارو باعث سوزش لثه و وارد شدن آسیبی جدی به بافت آن خواهد شد. جایگزین بیخطرتر برای اینکار خوردن یک مسکن و یا کپسول به همراه یک لیوان آب است.
- غذاها و نوشیدنیهای اسیدی مصرف نکنید
در هنگام دندان درد نباید غذاها و نوشیدنیهای اسیدی مصرف کرد. چرا که این مواد تا حدود زیادی باعث شدت گرفتن درد خواهند شد. برای مثال از مصرف گوجه و پرتقال دست بکشید. نوشیدنیهای انرژی زا ورزشی و نوشابههای گازدار هم ممکن است باعث بدتر شدن شدت درد دندان شوند.
مصرف نوشیدنیهای اسیدی همچون آب پرتقال، آب گریپفروت و آب گوجه را در هنگام درد دندان متوقف کنید.
- از خوردن و آشامیدن مواد غذایی خیلی گرم یا سرد پرهیز کنید
چرا که این مواد درد دندانی را بدتر میکنند.
برای درد فک
- استامینوفن میتواند برای کودکان و نوجوانان تجویز شود. توجه کنید که این داروها باید با تجویز پزشک باشند.
- اگر درد زمانی احساس میشود که فرد دهان خود را باز میکند، مفصل گیجگاهی زیر آروارهای منشأ درد است.
خمیازه کشیدن یا یک گاز بزرگ از غذا میتواند به بدتر شدن درد منجر شود. پزشک و یا دندانپزشک با بررسی بهتر شرایط علت درد را مشخص خواهند کرد.
درمانهای پزشکی برای درد دندان
در بیشتر موارد درد فک و دندان توسط دندانپزشک درمان میشود. بعد از طی مراحل درمان هم برای بررسیهای بیشتر بیمار به نزد دندانپزشک فرستاده میشود. در بسیاری از موارد پزشک برای کنترل درد، به اطراف دندان مادهی خاصی را تزریق میکند. اگر لثه یا صورت متورم باشد و یا فرد تب داشته باشد، آنتی بیوتیک هم تجویز میشود.
در مطب دندان پزشک، دندان پر شده و سایر اقدامات درمانی انجام میشود. اگر دندان شیری کودکان مشکل داشته باشد، در بسیاری از موارد دندان کشیده میشود. در مورد دندانهای دائمی اگر مشکل شدید باشد، درمان ریشه انجام شده و در طی آن اعصاب و رگهای خونی تمیز شده و ریشهی دندان توسط مواد خاصی بسته میشود. بعد از عصب کشی معمولاً روکش دندانی جدیدی روی دندان گذاشته میشود.
در صورتی که بیمار تب داشته باشد و یا فک متورم شده باشد، آنتی بیوتیک تجویز میشود. این روش درمانی زمانی اجرا میشود که لازم است درد و عفونت فوراً برطرف شده و فرایند اصلاح مشکل دندانی هفتهها تا ماهها بعد انجام شود. فرد بعد از طی فرایند ریکاوری بدون مشکل میتواند به سر کار یا مدرسه بازگردد. انجام درمانهای تکمیلی توسط دندانپزشک و یا جراح فک و صورت به زمان دیگری موکول میشود. اگر عوامل دیگری موجب درد دندان و فک شده باشد، باید آن مشکل را برطرف کرد.
مراحل پس از درمان درد دندان
بعد از درمان درد دندان، فرد باید برای معاینه و بررسی وضعیت دهان و دندان دوباره به صورت مرتب به مطب مراجعه کند. مراجعه منظم به مطب دندانپزشکی و معاینه وضعیت دندانها به پزشک این فرصت را میدهد که هر چه سریعتر مشکلات را برطرف کند.
بعد از اتمام فرایند درمان، باید داروهای تجویزی به صورت کامل مصرف شوند و اگر علائم و نشانهها ادامه پیدا کنند، باید فوراً با پزشک تماس گرفت.
ترک سیگار به بهبود برخی مشکلات دهان و دندان کمک میکند. اگر در ترک سیگار مشکل دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری از دندان درد
با انجام کارهای معمولی و سادهی مراقبتی میتوان از درد دندان پیشگیری کرد. برای موارد ضروری حتماً شماره تلفن دندانپزشک خود را یادداشت کنید.
- داشتن رژیم غذایی مناسب و سالم: باکتریها برای رشد به شکر و نشاسته نیاز دارند و بعد از آن از این دو ماده برای پنهان شدن روی مینای دندان استفاده میکنند. به مواد غذایی که میخورید دقت کرده و اجازه ندهید تا مواد غذایی به دندان چسبیده و یا بین آنها باقی بمانند. بعد از غذا خوردن حتماً دندانهای خود را مسواک بزنید.
- دندانها را به خوبی تمیز کرده و ذرات غذایی بین دندانها را خارج کنید: بعد از غذا خوردن به دقت دندانها و لثهها را مسواک بزنید. از مسواکهای نرم و خمیزدندانهای حاوی فلوراید استفاده کنید. هر روز از نخ دندان استفاده کنید. اگر نخ دندان کشیدن به درستی انجام شود تا حدود زیادی ذرات غذایی گیر افتاده بین دندانها را خارج خواهد کرد. روزانه دندانهای خود را به کمک دهان شویه بشویید، دهان شویههای آنتی باکتریال باعث از بین رفتن باکتریها خواهد شد که عامل اصلی پلاکهای دندانی و بیماریهای لثه است.
- جلوگیری از پوسیدگی دندان با کمک فلوراید: فلوراید از پوسیدگی دندان در کودکان جلوگیری میکند. فلوراید یک ماده طبیعی است و در بسیاری از منابع آبی و یا سبزیجات یافت میشود. اگر آب مصرفی فاقد فلوراید باشد، پزشک برای کودکان زیر ده سال مکملهای فلوراید و یا قرص فلوراید را تجویز میکند.
- تمیز نگه داشتن روکشهای موقت و یا دندانهای مصنوعی: حتی در صورت نداشتن تمام دندانهای اصلی با انجام نکات پیشگیرانه میتوان از بروز مشکلات جدید دندانی جلوگیری کرد.
- پوشیدن گارد دندانی و کلاه مخصوص در هنگام ورزش کردن از بروز آسیبهای جدی جلوگیری میکند.
- سیگار نکشیدن و استفاده نکردن از فراوردههای تنباکو از بدتر شدن بسیاری از بیماریهای دهان و دندان جلوگیری میکند.
سخن پایانی
بیشتر موارد دندان درد در صورت انجام اقدامات درست درمانی به خوبی و به سرعت برطرف میشوند. رعایت بهداشت دهان و دندان همچون مسواک زدن و استفاده از خمیر دندان های حاوی فلوراید، استفاده از نخ دندان و دهان شویههای ضد عفونی کننده و معاینه مرتب توسط دندانپزشک از بروز مشکلات دهان و دندان تا حدود زیادی پیشگیری میکند.
برای مشکلات دیگر به جز مشکلات دندان و فک، تشخیص و درمان مناسب نتایج طولانی مدت را تا حدود زیادی بهبود خواهند داد.
منبع:
دندون درد بسیار شدید