بیلی روبین چیست؟ + علت بیلی روبین بالا و روش کاهش آن

کبد، یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن انسان محسوب می‌شود. این عضو وظیفه تصفیه مواد سمی را از بدن به‌عهده دارد و در فرایند سوخت‌وساز بدن نیز موثر است. بعد از غذا خوردن و ورود مواد غذایی به داخل معده، اولین فرایند گوارش شروع می‌شود. هرگونه اختلال در تولید و جذب این آنزیم‌ها به کمک کبد، می‌تواند مشکلات و بیماری‌های مختلفی ایجاد کند. آنزیم بیلی روبین یک آنزیم کبدی و ماده زرد رنگ در خون است که پس از تجزیه گلبول های قرمز تشکیل می شود و قبل از دفع از طریق کبد، کیسه صفرا و دستگاه گوارش حرکت می کند. وضعیت سطح بیلی روبین بالا هیپربیلی روبینمی نامیده می شود. این وضعیت معمولاً نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای است، بنابراین اگر نتایج آزمایش نشان داد که بیلی روبین بالایی دارید، مهم است که با مراجعه به پزشک پیگیری کنید. برای دریافت نوبت پزشک  متخصص آنلاین می توانید به سایت دکتردکتر سامانه نوبت دهی پزشکان مراجعه کنید. این امر همچنین یک وضعیت موقتی رایج در نوزادان است. برای اطلاعات بیشتر در مورد اینکه بیلی روبین چیست و علائم بیلی روبین بالا چه مواردی هستند، و عواملی که می تواند باعث آن شود، ادامه مطلب را بخوانید.

بیلی روبین چیست؟

bilirubin چیست؟ بیلی روبین نوعی رنگ‌دانه و آنزیم کبدی است. رنگ زرد ادرار و قهوه‌ای مدفوع ناشی از همین ماده است. گلبول‌های قرمز خون طول عمری 120 روزه دارند که بعد از این مدت‌زمان یا بر اثر بروز نوعی آسیب، در طحال شکسته شده و از بین می‌روند.

طحال در قسمت چپ شکم قرار دارد و در ساخت پادتن و سلول‌های خونی نقش دارد. یکی از اجزای سازنده گلبول‌های قرمز، هموگلوبین است که نوعی پروتئین محسوب می‌شود. بعد از شکسته شدن گلبول قرمز در طحال، این پروتئین هم تجزیه شده و نوعی بیلی روبین تولید می‌شود. به این بیلی روبین تولید شده، بیلی روبین غیرمستقیم یا غیرکونژوگه (Indirect Bilirubin) می‌گویند. این ماده نمی‌تواند در آب حل شود و حالتی غیرمحلول دارد. به همین دلیل نمی‌تواند وارد ادرار شود.

زمانی که بیلی روبین غیرمستقیم وارد کبد می‌شود، با پروتئین سلول‌های کبدی به‌نام آلبومین ترکیب می‌شود. حاصل این ترکیب تولید بیلی روبین مستقیم یا کونژوگه (Direct Bilirubin) است. بیلی روبین مستقیم توانایی حل شدن در آب را دارد؛ بنابراین می‌تواند وارد مدفوع و ادرار شود.

در ادامه این ماده وارد فرایند گوارش و هضم مواد غذایی در روده کوچک شده و در نهایت توسط کبد و کلیه باید از بدن خارج شود. اگر اختلالی در عملکرد این 2 عضو از بدن وجود داشته باشد، بیلی روبین مستقیم در خون جمع شده و باعث ایجاد زردی چشم و پوست می‌شود. از طرفی علت اصلی بروز سندروم ژیلبرت، هپاتیت و یرقان نیز تجمع همین ماده در بدن است.

سطح نرمال بیلی روبین در بزرگسالان و کودکان چقدر است؟

تعیین بیلی روبین مستقیم، غیرمستقیم و بیلی روبین کل در تشخیص بیماری های کبدی، کلیوی و مشکلات کیسه صفرا و پانکراس (لوزالمعده) موثر است. در آزمایش بیلی روبین چند پارامتر اندازه‌گیری می‌شود. مقدار بیلی روبین کل در حالت طبیعی برای بزرگسالان باید در حدود 0/3 تا 0/1 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.

در حالی که این مقدار برای بیلی روبین مستقیم باید بین 0 تا 0/4 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد. با تفاضل بیلی روبین کل از بیلی روبین مستقیم می‌توانیم سطح بیلی روبین غیرمستقیم خون را نیز اندازه‌گیری کنیم.

این مقادیر برای نوزادان که معمولا به زردی یا یرقان دچار می‌شوند نیز بسیار حائز اهمیت است. زیرا به‌دلیل استرس زایمان و تولد و همچنین نارس بودن کبد نوزاد، میزان بیلی روبین در خون آن‌ها بالا می‌رود. مقدار بیلی روبین غیرمستقیم نوزاد در 24 ساعت بعد از تولد، باید کمتر از 5/2 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.

معمولا نوزادانی که به زردی مبتلا می‌شوند، چند روز بعد از تولد هم‌سطح بیلی روبین خونشان بیشتر از 5 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) است. مقدار طبیعی بیلی روبین در کودکان و افراد زیر 18 سال، باید در حدود 1 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.

سطح بیلی روبین سالم در مقابل بالا

به طور معمول، سطح بیلی روبین بین 0.3 تا 1.0 میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL) کاهش می یابد. هر چیزی بالاتر از 1.2 میلی گرم در دسی لیتر معمولاً افزایش یافته در نظر گرفته می شود.

علائم بیلی روبین بالا چیست؟

اگر بیلی روبین بالایی دارید، علائم شما به علت اصلی آن بستگی دارد. ممکن است بیلی روبین کمی بالا باشد و اصلاً علامتی نداشته باشید. با بیلی روبین نسبتاً بالا، ممکن است رنگی مایل به زردی چشم و پوست داشته باشید. زردی علامت اصلی سطح بالای بیلی روبین است. سایر علائم عمومی بیماری هایی که باعث بیلی روبین بالا می شوند می توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد یا تورم شکم
• لرز
• تب
• درد قفسه سینه
• ضعف
• سبکی سر
• خستگی
• حالت تهوع
• استفراغ
• ادرار غیرمعمول تیره

علت بیلی روبین بالا چیست؟

داشتن بیلی روبین بالا می تواند نشانه ای از چندین بیماری باشد. دکتر گوارش علائم شما و همچنین سایر نتایج آزمایش را در نظر می گیرد تا تشخیص درستی داشته باشد.

سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا زمانی اتفاق می افتد که موادی مانند کلسترول یا بیلی روبین در کیسه صفرا سخت شوند. کیسه صفرا مسئول ذخیره صفرا است، صفرا مایع گوارشی است که به تجزیه چربی ها قبل از ورود به روده کمک می کند. علائم سنگ کیسه صفرا عبارتند از:

• درد در سمت راست بالای شکم یا درست زیر سینه
• کمردرد بین شانه یا شانه راست
• احساس بیماری
• استفراغ

اگر بدن شما در حال حاضر به دلیل بیماری کبدی بیش از حد بیلی روبین تولید می کند یا اگر کبد شما کلسترول زیادی تولید می کند، ممکن است سنگ کیسه صفرا ایجاد شود. سنگ کیسه صفراهمچنین می تواند عارضه عفونت مجاری صفراوی یا یک اختلال خونی باشد. هنگامی که کیسه صفرا مسدود شده و نمی تواند به درستی تخلیه شود، بیلی روبین ایجاد می شود.

سندرم ژیلبرت

سندرم ژیلبرت یک بیماری ژنتیکی کبدی است که باعث می شود کبد بیلی روبین را به درستی پردازش نکند. این باعث می شود که بیلی روبین در جریان خون جمع شود. این وضعیت اغلب علائمی ایجاد نمی کند، اما زمانی که علائم ایجاد می کند، می توانند شامل موارد زیر باشد:

• زردی
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• ناراحتی جزئی شکم

اختلال عملکرد کبد هر شرایطی که بر عملکرد کبد تأثیر بگذارد می تواند باعث ایجاد بیلی روبین در خون شود. این نتیجه از دست رفتن عملکرد کبد برای حذف و پردازش بیلی روبین از جریان خون است. چندین چیز می تواند بر عملکرد کبد تأثیر بگذارد، از جمله:

• سیروز
• سرطان کبد (در مورد این بیماری در مقاله سرطان کبد چیست بیشتر توضیح دادیم.)
• اختلالات خود ایمنی درگیر کبد، مانند هپاتیت خودایمنی یا کلانژیت صفراوی اولیه

علائم شایع اختلال عملکرد کبد عبارتند از:

• زردی
• درد یا تورم شکم
• تورم پاها یا مچ پا (ادم)
• فرسودگی
• حالت تهوع
• استفراغ
• کبودی آسان
• ادرار تیره
• مدفوع رنگ پریده، خونی یا سیاه رنگ
• خارش پوست

هپاتیت

هپاتیت زمانی اتفاق می افتد که کبد ملتهب می شود، که این اغلب به دلیل عفونت ویروسی است. هنگامی که کبد ملتهب می شود، نمی تواند به راحتی بیلی روبین را پردازش کند و منجر به تجمع آن در خون می شود. هپاتیت همیشه علائمی ایجاد نمی کند، اما زمانی که این علائم ایجاد می شود، می توانند شامل موارد زیر باشند:

• زردی
• فرسودگی
• ادرار تیره
• درد شکم
• حالت تهوع
• استفراغ

التهاب یا انسداد مجاری صفراوی

مجاری صفراوی کبد را به کیسه صفرا و دهانه روده کوچک که دوازدهه نام دارد متصل می کند. آنها به حرکت صفرا که حاوی بیلی روبین است از کبد و کیسه صفرا به روده کمک می کنند. اگر این مجاری ملتهب یا مسدود شوند،صفرا نمی تواند به درستی تخلیه شود. این می تواند منجر به افزایش سطح بیلی روبین شود. علائم التهاب  و انسداد مجاری صفراوی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مدفوع رنگ پریده
• ادرار تیره
• زردی
• خارش
• حالت تهوع
• استفراغ
• کاهش وزن غیر قابل توضیح
• تب

کلستاز داخل کبدی بارداری

کلستاز داخل کبدی حاملگی یک وضعیت موقتی است که می تواند در سه ماهه سوم بارداری رخ دهد. این وضعیت باعث می شود تخلیه صفرا از بدن شما کند شود یا به طور کامل متوقف شود. این امر پردازش بیلی روبین خون را برای کبد دشوارتر می کند و منجر به افزایش سطح بیلی روبین می شود. علائم کلستاز داخل کبدی بارداری عبارتند از:

• خارش دست و پا بدون بثورات
• زردی
• علائم سنگ کیسه صفرا

کم خونی همولیتیک

کم خونی همولیتیک زمانی اتفاق می افتد که سلول های خونی خیلی سریع در جریان خون تجزیه می شوند. گاهی اوقات به صورت ژنتیکی منتقل می شود، اما شرایط خودایمنی، بزرگ شدن طحال یا عفونت نیز می تواند باعث آن شود. علائم کم خونی همولیتیک عبارتند از:

• فرسودگی
• مشکل در تنفس
• سرگیجه
• سردرد
• درد شکم
• درد قفسه سینه
• زردی
• دست یا پاهای سرد

سطح بیلی روبین در نوزادان

بسیاری از نوزادان چند روز پس از تولد بیلی روبین بالایی دارند که باعث ایجاد بیماری به نام زردی نوزاد می شود. این یک وضعیت موقتی است که معمولاً طی چند هفته خود به خود برطرف می شود. این امر به این دلیل اتفاق می افتد که نوزادان دارای گلبول های قرمز بیشتری هستند و آنها را سریعتر تجزیه می کنند، اما کبد آنها به اندازه کافی رشد نکرده است که بتواند این روند را حفظ کند. قبل از تولد، کبد فرد باردار به این کار کمک می کند. کبد یک نوزاد تازه متولد شده تنها حدود 1 درصد به اندازه کبد بزرگسالان فعال است. در بیشتر موارد، سطوح بالاتر بیلی روبین بین 1 تا 3 روز پس از تولد منجر به زردی می شود. سطح بیلی روبین می تواند در روز چهارم یا پنجم به حداکثر 18 میلی گرم در دسی لیتر برسد و زردی معمولاً در عرض 2 هفته با بالغ شدن کبد برطرف می شود. تغذیه 8 تا 12 بار در روز به تقویت حرکات منظم روده کمک می کند که به حذف بیلی روبین از بدن کمک می کند. اگر زردی در 24 ساعت اول پس از تولد رخ دهد، یا اگر سطح بیلی روبین بالا باشد یا به خودی خود شروع به کاهش نکند، پزشکان ممکن است درمان هایی مانند موارد زیر انجام دهند:

• فتوتراپی
• درمان ایمونوگلوبولین داخل وریدی
•  تبادل خون

آزمایشات بیلی روبین

سطح بیلی روبین معمولاً با گرفتن نمونه خون آزمایش می شود. در نوزادان، خون معمولاً از پاشنه پا گرفته می شود. در برخی موارد، پزشکان ممکن است از خون بند ناف استفاده کنند. برای بزرگسالان معمولاً از یک بازو خون گرفته می شود. ممکن است لازم باشد قبل از آزمایش خون ناشتا باشید. دو نوع بیلی روبین وجود دارد که اندازه گیری می شود: بیلی روبین کونژوگه و بیلی روبین غیر کونژوگه. نسبت بین این دو نوع بیلی روبین به کاهش علت زمینه ای سطح بالای بیلی روبین کمک می کند. در برخی موارد، از نمونه ادرار برای آزمایش سطح بیلی روبین استفاده می شود. هیچ بیلی روبینی نباید در ادرار وجود داشته باشد، بنابراین هر بیلی روبین موجود در نمونه ادرار نشانه ای از یک بیماری زمینه ای است.

در صورت بالا بودن بیلی روبین در آزمایشات مراجعه به دکتر گوارش برای تشخیص و درمان ضروری است. دکتر گوارش کیست؟ پزشکی که با ارزیابی دقیق و انجام آزمایش‌های لازم می‌تواند انواع بیماری های گوارشی را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسب را ارائه دهد.

درمان بیلی روبین بالا

برای آگاهی از اینکه چگونه بیلی روبین را کاهش دهیم، ابتدا باید پزشک تشخیص دهد که دلیل افزایش این ماده در خون چیست. اگر به‌دلیل وجود تومور در سیستم گوارش این مشکل ایجاد شده باشد، با انجام عمل جراحی و خارج کردن تومور، می‌توان سطح بیلی روبین را کاهش داد. در برخی موارد با تغییر سبک زندگی و ترک مصرف الکل و دخانیات، این عارضه تا حد خوبی درمان می‌شود.

در مواردی که وجود سنگ در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی موجب افزایش بیلی روبین خون شود، با دارودرمانی و دفع سنگ یا انجام عمل جراحی این مشکل برطرف می‌شود. همان‌طور که گفتیم بر اثر تخریب گلبول‌های قرمز، بیلی روبین تولید می‌شود. اگر میزان این تخریب بیش‌ازحد طبیعی باشد، باید با دارودرمانی و فرایند دفع آن به‌درستی انجام شود. به‌طورکلی درمان این مشکل متناسب با نوع اختلال متفاوت است.

چه زمانی باید برای بیلی روبین بالا با پزشک تماس گرفت؟

در بسیاری از موارد، بیلی روبین بالا نشانه چیزی نیست که نیاز به درمان فوری داشته باشد. اما اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، در صورت لزوم با پزشک تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:

• درد یا حساسیت شدید شکم
• خواب آلودگی یا گیجی
• مدفوع سیاه یا خونی
• استفراغ خون
• تب 101 درجه فارنهایت (38.3 درجه سانتیگراد) یا بالاتر
• کبودی یا خونریزی آسان
• بثورات پوستی قرمز یا بنفش

سطوح بالای بیلی روبین معمولاً نشانه‌ای از این است که چیزی در کبد یا کیسه صفرا آنطور که انتظار می‌رود کار نمی‌کند. برخی از این شرایط خیلی جدی نیستند، اما نظارت و درمان آن ها مهم است. هر فردی که زردی دارد، که نشانه اصلی سطح بالای بیلی روبین است، باید با پزشک خود تماس بگیرد. اگر پزشک شما مطمئن نیست که چه چیزی باعث افزایش سطح بیلی روبین شما می شود، ممکن است لازم باشد برای آزمایش خون، عملکرد کبد یا سایر آزمایشات اضافی مراجعه کنید.

منبع :

healthline