تقریبا همه افراد در زندگی با علائم حالت تهوع و استفراغ روبه‌رو می‌شوند، اما شاید کمتر کسی از خود سوال کند که دلیل حالت تهوع چیست؟ عارضه‌ای که عموما با احساس بدی همراه است و گاهی دردهای شکمی و غیره را نیز با خود به همراه دارد. حالت تهوع ممکن است بنا به دلایل متفاوتی رخ دهد، اما اگر علائم دیگری در کنار آن دارید، باید توسط یک پزشک گوارش معاینه شوید. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به بررسی دلایل این عارضه و راه‌های درمان حالت تهوع می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
حالت تهوع و استفراغ چیست؟
حالت تهوع و استفراغ و اسهال چند اختلالی است که معمولا در کنار هم یا به‌صورت جدا بروز می‌کنند. حالت تهوع، بنابه دلایل متفاوتی به افراد دست می‌دهد و گاهی با واکنش معده و بالا اوردن محتویات آن همراه است. گاهی نیز تنها یک حس آزاردهنده و بدون استفراغ است. درهرحال باید بدانید که تهوع و استفراغ خود به تنهایی بیماری نیستند، اما بسیاری از عارضه و بیماری‌ها در بدن انسان با علائم اولیه تهوع و استفراغ بروز می‌کنند.
حالت تهوع و استفراغ هم در کودکان و هم در بزرگسالان وجود داشته و نشانه بسیاری از عارضه‌ها همچون التهاب یا ویروس های گوارشی، مسمومیت غذایی، بیماری حرکت، پرخوری، روده‌ی مسدود، ضربه به سر یا ضربه مغزی، میگرن، آپاندیس و غیره است. بهتر است علائم هر یک از این بیماری‌ها مثل علائم آپاندیس را بدانید تا بتوانید سریعتر اقدام به درمان کنید. گاهی نیز حالت تهوع و استفراغ نشانه برخی مشکلات جدی‌تر همچون حمله قلبی، بیماری‌های کلیوی و کبدی، بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی، تومورهای مغزی و برخی از انواع سرطان‌ها هم هستند.
تفاوت بین حالت تهوع و استفراغ چیست؟
حالت تهوع، به احساس ناراحتی در معده گفته می‌شود که معمولاً با حس بالا آوردن همراه است ولی لزوماً به استفراغ و تهوع کودکان و بزرگسالان ختم نخواهد شد. استفراغ خالی کردن با فشار و ارادی یا غیرارادی محتویات معده از طریق دهان است.
ممکن است فرد به دلیل مسمویت غذایی یا حساسیت به یک ماده خوراکی دچار حالت تهوع و استفراغ شود، اما همیشه موضوع محدود به این نیست. عوامل زیادی وجود دارد که حالت تهوع و استفراغ را تحریک یا تشدید می‌کند. برای مثال:
- گیجی و بیماری حرکت (Motion sickness) ناشی از گوش داخلی و ضربه به سر
- جراحت و حساسیت غذایی ناشی از معده و روده
- التهاب مغزی
- تومور
- عفونت (یکی از این عفونت‌ها می‌تواند عفونت باکتریایی همراه با گلودرد استرپتوکوکی باشد.)
- میگرن و سردرد و غیره.
دلایل حالت تهوع و استفراغ چیست؟
برای پاسخ دادن به این سوال که حالت تهوع و استفراغ نشانه چیست؟ باید با بیماری‌هایی که باعث حالت تهوع و استفراغ می‌شوند آشنا باشید.
دلایل حالت تهوع و استفراغ گاه ساده و گذرا و گاه نشانی از وجود یک بیماری و مشکل جدی است. مثلا ممکن است شما دچار علائم حالت تهوع و استفراغ بعد از غذا خوردن باشید که گاهی به دلیل حساسیت غذایی یا پرخوری است. اما در مواقع دیگر باید به دنبال دلایل تهوع باشید.
یکی از بیماری‌هایی که می‌تواند به حالت تهوع منجر شود سندرم هلپ در بارداری است.
شایعترین علت استفراغ در بزرگسالان
حالت تهوع و استفراغ در زنان شایعتر است و ممکن است به دلیل تغییرات هورمونی باشد. اما به‌طورکلی محدوده زمانی که استفراغ رخ می‌دهد، به شناخت علت آن کمک می‌کند، اگر در فاصله کمی بعد از خوردن غذا دچار تهوع شوید، احتمالاً دلیل آن مسمومیت غذایی یا التهاب دیواره معده، زخم معده یا پرخوری عصبی است. اما به طور کلی استفراغ و حالت تهوع در بزرگسالان دلایل متفاوتی دارد که عبارتنداز:
- بیماری حرکت
- مراحل اولیه بارداری
- داروهای تحریک کننده استفراغ
- درد شدید
- استرس احساسی (مانند ترس)
- بیماری کیسه صفرا
- مسمومیت غذایی
- عفونت (مانند ویروس معده)
- واکنش به برخی بوها و رایحه‌ها
- حمله قلبی
- تومور مغزی
- ضربه به سر یا ضربه مغزی
- زخم معده
- برخی از انواع سرطان
- پرخوری عصبی و سایر بیماری‌های روانی
- بیماری فلج معده (Gastroparesis) یا خالی شدن آهسته معده (این بیماری در افراد مبتلا به دیابت دیده می‌شود)
- آپاندیس
- مصرف مقدار زیاد الکل
- انسداد روده و غیره.
شایعترین علت استفراغ در کودکان
علت استفراغ افراد در سنین مختلف، متفاوت است. کودکان اغلب به علت عفونت ویروسی، مسمومیت غذایی، آلرژی به شیر، بیماری حرکت، پرخوری، سرفه یا روده مسدود، یا بیماری‌هایی که با تب شدید همراه است، استفراغ را تجربه می‌کنند. تهوع و استفراع یک تا 8 ساعت بعد از غذا خوردن در کودکان و بزرگسالان، می‌تواند نشانه‌ای از مسمومیت غذایی باشد. همچنین بعد از مصرف برخی غذاهای حاوی باکتری سالمونلا مدت زمانی بیشتری طول می‌کشد تا علائم بروز کند.
چه افرادی بیشتر حالت تهوع و استفراغ را تجربه می‌کنند؟
کودکان و بزرگسالانی که دارای مشکلات زمینه‌ای باشند و به ویروس گوارشی جدید مبتلا شده باشند، علائمی مثل حالت تهوع و استفراغ را تجربه می‌کنند. اگر معده شما حساس باشد و به انواع مشکلات معده مبتلا باشید، تجربه حالت تهوع و استفراغ خواهید داشت. همچنین بسیاری از افراد مبتلا به سرطان که تحت نظارت پزشک، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌شوند با این مشکل مواجه هستند.
تهوع و استفراغ در بارداری شیوع بالایی دارد. زنان باردار در سه ماهه ابتدایی دوران بارداری این مشکلات را تحت عنوان بیماری صبحگاهی (morning sickness) تجربه می‌کنند. آمارها حاکی از این است که 50 تا 90 درصد زنان باردار حالت تهوع و 25 الی 55 درصد آنها در تمام دوران بارداری استفراغ را تجربه می‌کنند.
آیا استفراغ کردن خطرناک است؟
استفراغ معمولاً بی‌خطر است، اما می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی مانند مننژیت، ضربه به سر، انسداد روده، تومور مغزی و آپاندیس باشد. مواردی مثل حالت تهوع و استفراغ تومور مغزی باید سریعتر توسط پزشک معاینه و درمان شود، بنابراین توصیه می‌شود که با داشتن حالت تهوع و استفراغ مکرر، حتما به پزشک مراجعه کنید.
از مهمترین عوارض تهوع و استفراغ، کم شدن آب بدن است. البته بزرگسالان کمتر در معرض این خطر قرار می‌گیرند، چرا که نشانه‌هایی همچون افزایش تشنگی، دهان و لب‌های خشک به راحتی توسط بزرگسالان قابل تشخیص است. ولی کودکان خصوصاً اگر به اسهال مبتلا باشند، بیشتر در معرض از دست دادن آب بدن هستند، زیرا علائم را نمی‌شناسند و قادر به بازگو کردن آن نیز نیستند.
توجه داشته باشید که اگر کودکی در اطراف خود دارید، باید به علائمی مثل لب و دهان خشک، تنفس و ضربان قلب شدید، چشم‌های غیرطبیعی و در نوزادان به علائمی مثل افزایش ادرار توجه کرده و در زمان مناسب کودک را برای معاینه نزد پزشک ببرید. برای راحتی به ورود به مراحل درمان، می‌توانید در هر شهری که هستید، اینترنتی نوبت ویزیت حضوری یا غیرحضوری بگیرید. مثلا اگر تهران هستید، ثبت نوبت متخصص گوارش و کبد تهران برای مشاوره آنلاین و تلفنی یا حضوری، با چند کلیک از طریق سامانه‌ای همچون دکتردکتر، به راحتی انجام می‌شود.
اگر در دوران بارداری استفراغ مدام تکرار شود، عارضه‌ای به نام استفراغ تند بارداری (hyperemesis gravidarum) رخ می‌دهد که در آن تعادل مایعات و املاح در بدن مادر دچار اختلال شده و می‌تواند جان مادر و جنین را به خطر بیندازد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
افراد زیادی علائم حالت تهوع و استفراغ را جدی نمی‌گیرند، این درصورتی است که تکرار استفراغ در روزهای مداوم، می‌تواند خطرات جدی برای افراد در سنین مختلف به همراه داشته باشد. بنابراین اگر علائم زیر را داشتید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
- اگر حالت تهوع چندین روز ادامه داشت، یا اگر احتمال بارداری وجود دارد.
- اگر درمان‌های خانگی مشکل را برطرف نکرد.
- اگر از دست رفتن آب کماکان برقرار بود
- اگر جراحتی همچون ضربه به سر و عفونت همراه با استفراغ وجود داشت.
- اگر اسهال و استفراغ بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه داشت یا اگر نشانه‌های از دست دادن آب بدن در شخص مشاهده می‌شد.
- حالت تهوع و استفراغ خونی (قرمز روشن یا ظاهری مانند دانه‌های قهوه)
- سر درد شدید یا خشکی گردن
- گیجی و منگی و کاهش هوشیاری
- درد شکمی شدید
- اسهال
- تنفس و ضربان قلب شدید و غیره.
نوزادان و کودکان زیر ۶ سال در موارد ادامه داشتن استفراغ بیشتر از یک ساعت، اسهال شدید، وجود علائم از دست دادن آب بدن، تب بالا و عدم دفع ادرار به مدت ۴ تا ۶ ساعت باید هر چه سریعتر به دکتر تهوع مراجعه کنند.
راه‌های درمان حالت تهوع و استفراغ چیست؟
آیا استفراغ قابل درمان است؟ بله. در بعضی موارد می‌توان استفراغ را با راهکارهای ساده و خانگی درمان کرد. اگر برای شما سوال است که برای رفع حالت تهوع و استفراغ چه کنیم؟ باید به این راهکارها به‌عنوان روش‌های درمان فوری دل درد و استفراغ توجه داشته باشید.
- نوشیدن مایعات بیشتر
- پرهیز از خوردن غذاهای جامد تا زمانی که دوره استفراغ تمام شود
- زنان بارداری که از حالت تهوع و استفراغ صبحگاهی رنج می‌برند، قبل از برخواستن از رختخواب در هنگام صبح بیسکوییت یا پیش از رفتن به رختخواب در هنگام شب بهتر است اسنک‌های پروتئینی شامل پنیر و گوشت کم‌چرب میل کنند.
- اگر دلیل استفراغ درمان‌های انجام شده برای سرطان باشد، به فرد دارو داده می‌شود.
اگر استفراغ و اسهال بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه داشته باشند، محلول خوراکی پدیلات (Pedialyte) یا او آر اس (ORS) برای پیشگیری و درمان از دست رفتن آب بدن بسیار کمک کننده خواهد بود. (بهتر است قبل از مصرف این داروها با پزشک مشورت کنید.)
برای درمان استفراغ ناشی از بارداری، بیماری حرکت و برخی از انواع سرگیجه هم داروهایی وجود دارد که البته قبل از مصرف این داروها باید با پزشک مشورت کرد. اما اگر درمان استفراغ با موارد بالا کارساز نبود، باید از انواع قرص، آمپول و سرم برای درمان استفاده کرد که پزشک با توجه به علائم برای شما تجویز خواهد کرد.
1. آمپول ضدتهوع و استفراغ
آمپول متوکلوپرامید یکی از آمپول‌های موثر برای درمان حالت تهوع و استفراغ است که توسط پزشک تجویز می‌شود. حالت تهوع و استفراغ درمان خانگی دارد، اما این موارد همیشه کارساز نبوده و گاه باید موضوع را به یک پزشک متخصص بسپارید.
2. قرص ضدتهوع
پرومتازین، متوکلوپرامید، دیفن هیدرامین، تری‌متو بنزامید، دمیترون و اندانسترون از قرص‌های ضدتهوع و استفراغ هستند که بنا به علائمی که دارید و با دستور پزشک می‌توانید استفاده کنید. همچنین قرص ضدتهوع دمیترون نیز برای پیشگیری از تهوع بعد از جراحی و برای افرادی که شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌شوند، تجویز می‌شود.
3. سرم برای درمان حالت تهوع و استفراغ
افت شدید فشار خون یکی از دلایل ایجاد علائم حالت تهوع و استفراغ است، موضوعی که با سرگیجه و سردی بدن نیز همراه است. در این موارد پزشک برای درمان شما، سرم تجویز می‌کند. مصرف یک سرم قندی نمکی که حجم ۵۰۰ میلی‌لیتر داشته باشد، عموما حال شما را بهبود می‌بخشد.
درمان استفراغ در کودکان
بهترین راه درمان حالت تهوع و استفراغ به خصوص در کودکان، مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات لازم است. پزشک باتوجه به شدت علائم، عادات غذایی و سوابق پزشکی، راهکارهای درمانی متفاوتی تجویز می‌کند. به طورکلی اگر این عارضه علتی جدی نداشته باشد، عموما با درمان‌های خانگی قابل درمان است. اما در غیر این‌صورت باید از قرص و دارو برای درمان کودک استفاده کرد.
راه‌های پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ چیست؟
درمان استفراغ و حالت تهوع باتوجه به دلیل ایجاد آن متفاوت است، اما گاهی اوقات باید قبل از درگیر شدن با این عارضه به فکر پیشگیری از آن باشید. راه‌های زیادی برای جلوگیری از بدترشدن حالت تهوع و استفراغ وجود دارد. برای مثال:
- به جای خوردن ۳ وعده غذایی سنگین و زیاد، تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش و حجم آنها را کاهش دهید.
- آهسته غذا بخورید
- از خوردن غذاهای دیر هضم جلوگیری کنید
- اگر با استشمام بوی غذای گرم حالت تهوع به شما دست می‌دهد غذا را به صورت سرد مصرف کنید.
- بعد از غذا خوردن استراحت کنید، درحالی که سر سی سانتی‌متر بالاتر از پا قرار دارد.
- به جای مصرف مایعات در هنگام غذا خوردن، بعد از آن یا بین وعده‌های غذایی آب بنوشید.
- زمانی غذا بخورید که احساس حالت تهوع کمتر شده باشد.
زمانی که فرد حالت تهوع دارد، با انجام کارهای زیر می‌تواند جلوی استفراغ را بگیرد:
- نوشیدن مقدار کمی مایعات شیرین مانند آب میوه (به جز آب پرتقال و آب گریپ‌فروت، به دلیل اسیدی بودن)
- استراحت کردن در حالت نشسته یا خوابیده، چرا که فعالیت زیاد می‌تواند منجر به استفراغ شود.
برای جلوگیری از تهوع و استفراغ در کودکان چه کنیم؟
کودکان قادر به مراقبت از خود نیستند و درکی از شرایط و عوامل خطرساز و حساسیت‌زا ندارند. بنابراین این وظیفه شما به‌عنوان پدر و مادر یا بزرگتر است که از کودکان خود مراقبت کنید. برای پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ در کودکان باید توجه زیادی به موارد مصرفی کودکان داشته باشید.
مواد حساسیت‌زا در کودکان را بشناسید و استفاده مواد تحریک‌کننده آلرژی در غذای کودکان را به حداقل برسانید. از پرخوری کودکان جلوگیری کرده و وعده‌های غذایی آنها را افزایش دهید؛ در عوض حجم غذای مصرفی آنها در هر وعده را مدیریت کنید.
خواندن کتاب یا بازی کردن با موبایل در اتومبیل در حال حرکت یا نشستن روی صندلی جلو و تماشای دیگر اتومبیل‌های در حال حرکت می‌تواند منجر به بیماری حرکت و بدتر شدن تهوع شود. برای جلوگیری از اسهال و استفراغ کودکان اجازه ندهید که کودک به صورت همزمان غذا خورده و بازی کند.
حالت تهوع و استفراغ در پریودی
حالت تهوع و استفراغ قبل از پریود یا در حین آن، به دلیل تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی بانوان است. این نوسانات هورمونی باعث افزایش ترشح اسید معده شده و حالت تهوع و استفراغ به همراه دارد. البته ممکن است بانوان علائم سردرد را نیز در کنار علائم تهوع و استفراغ تجربه کنند.
حالت تهوع و استفراغ بعد از ضربه به سر
بعد از ضربه به سر، حالت تهوع اولین علامتی است که فرد با آن مواجه می‌شود. البته اگر حالت تهوع با استفراغ همراه باشد، موضوع خطرناک است. بنابراین اگر فرد بزرگسال یا کودک بعد از ضربه به سر دچار استفراغ شود، باید حتما توسط پزشک مغز و اعصاب معاینه شود.
حالت تهوع و استفراغ بعد از عمل بینی
حالت تهوع، سرگیجه و استفراغ علائم داروهای بیهوشی است که ممکن است بعد از جراحی بینی به آن دچار شوید. این علائم عموما تا 24 ساعت پس از جراحی بینی رفع می‌شوند یا می‌توانید از درمان فوری حالت تهوع و استفراغ استفاده کنید.
حالت تهوع و استفراغ، نشانی از یک بیماری جدی!
در این مطلب با علائم، دلایل و راه‌های درمان تهوع و استفراغ آشنا شدید، فراموش نکنید که این دو عارضه ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری ثانویه باشد، پس باید آن را جدی بگیرید و به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. برای گرفتن نوبب آنلاین دکتر از سایت نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
همچنین در صورتی که سوالی در رابطه با علت حالت تهوع و استفراغ دارید؛ در بخش نظردهی که پایین صفحه، با ما در میان بگذارید. کارشناسان و پزشکان دکتردکتر آماده پاسخ‌گویی به سوالات و ابهامات شما هستند.
