قولنج معده گرفتگی یا اسپاسم ناگهانی و دردناک معده است. این عارضه به دلیل انقباضات غیرطبیعی عضلات معده یا روده، موجب درد ناگهانی و شدید شکمی میشود. عوامل اصلی آن شامل انسداد روده، استرس، سندرم روده تحریک‌پذیر و عادات غذایی ناسالم است. این مشکل میتواند تمرکز را کاهش داده و خواب و فعالیت‌های روزانه را مختل کند؛ اما با درمان‌های خانگی و دارویی قابل بهبود است.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به علل، علائم قولنج معده و روش‌های درمانی این عارضه پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوالی درباره این بیماری دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ می‌دهد.
قولنج معده چیست؟
قولنج معده، درد شدید و ناگهانی شکم است که به دلیل انقباضات عضلانی معده یا رودهها رخ می‌دهد. این مشکل معمولاً ناشی از انسدادهای گوارشی، سنگ‌های صفراوی یا بیماری‌های گوارشی است. برخلاف نفخ و سوءهاضمه که خفیف‌تر و مزمن‌ترند، قولنج معده دردهای تیز و متناوب ایجاد می‌کند.
در ادامه درباره این عارضه بیشتر صحبت خواهیم کرد اما قبل از آن، در جدول زیر خلاصه‌ای از آن را می‌آوریم:
| عنوان | توضیح کوتاه |
|---|---|
| تعریف | اسپاسم ناگهانی و دردناک معده به دلیل انقباضات غیرطبیعی عضلات گوارشی |
| علل | مشکلات گوارشی (سنگ‌های صفراوی، انسداد روده، سوءهاضمه)، عادات غذایی ناسالم، استرس و اضطراب، بیماری‌های زمینه‌ای (زخم معده، سندرم روده تحریک‌پذیر) |
| علائم | درد شدید و ناگهانی شکم، نفخ، تهوع، استفراغ، تغییرات در الگوی گوارشی |
| تشخیص | بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی، آزمایش خون و ادرار، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، آندوسکوپی |
| درمان | خانگی: دمنوش‌های گیاهی، اصلاح رژیم غذایی، فعالیت بدنی سبک دارویی: ضدنفخ، ضداسپاسم، آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت نیاز) |
علت بروز قولنج معده
کولیک معده از اسپاسمهای عضلانی در دستگاه گوارش نشات می‌گیرد. از شایع‌ترین علل این بیماری می‌توان به سنگ‌های صفراوی، سنگ‌های کلیوی و انسدادهای روده‌ای اشاره کرد. در ادامه، به دلایل بروز این بیماری پرداخته‌ایم:
مشکلات گوارشی
قولنج معده، به دلیل انقباضات شدید عضلات دستگاه گوارش رخ می‌دهد. در ادامه، به مهم‌ترین علل انقباضات گوارشی اشاره کرده‌ایم:
- سنگ‌های صفراوی
- انسداد روده
- نفخ
- سوءهاضمه
عادات غذایی ناسالم
عادت‌های غذایی ناسالم از طریق مکانیسم‌های مختلفی باعث قولنج معده شده که با درد و گرفتگی شکم همراه خواهد بود. اثرگذارترین عادات غذایی در ایجاد این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- الگوی نامنظم غذا خوردن
- رژیم غذایی پرچرب
- سریع غذا خوردن
- پرخوری
- غذاهای تحریک‌کننده
عوامل روانشناختی
عوامل روانشناختی نقش مهمی در بروز و تشدید کولیک گوارشی دارند. ارتباط میان سیستم عصبی مرکزی و روده‌ای، تأثیر استرس، اضطراب و سایر عوامل ذهنی بر سلامت گوارش را توضیح می‌دهد. در ادامه، به مهم‌ترین این عوامل اشاره شده است:
استرس و اضطراب
تاثیر سطوح بالای اضطراب و استرس بر گوارش، عملکرد طبیعی این سیستم را مختل می‌کند. در این شرایط، خطر ابتلا به اختلالات تعامل مغز و روده افزایش می‌یابد.
آسیب‌های روانی در اوایل زندگی
افراد دارای تجربیات آسیب‌زای دوران کودکی، مانند سوء‌استفاده عاطفی یا کلامی، در بزرگسالی با خطر بالاتر ابتلا اختلال در ارتباط بین اعصاب دستگاه گوارش و مواجه میشوند.
رابطه بین سیستم عصبی و دستگاه گوارش
سیستم عصبی گوارشی، انقباضات عضلانی را برای هضم تنظیم می‌کند. حساسیت بالای این اعصاب به دلیل عوامل روانشناختی میتواند اسپاسمهای غیرطبیعی و قولنج معده را ایجاد کند. این وضعیت که به حساسیت احشایی معروف است، درک دردهای گوارشی را تشدید می‌کند.
براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (NIH)،
ارتباط میان سیستم عصبی مرکزی و روده‌ای از طریق مسیرهای عصبی، ایمنی و متابولیکی برقرار است و بر سلامت گوارش تأثیر می‌گذارد. اختلال در این محور میتواند به سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری‌های التهابی روده منجر شود.
بیماری‌های زمینه‌ای
گاهی قولنج معده ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مختلفی خواهد بود که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- زخم معده (پپتیک اولسر)
- سنگ‌های صفراوی
- بیماری‌های التهابی روده
- سندرم روده تحریک‌پذیر
- انسداد خروجی معده
- قولنج معده در اثر سرما
قولنج معده چه علائمی دارد؟
علائم کولیک شکمی بسته به علت آن متفاوت است، اما معمولاً شامل درد ناگهانی و موجی‌شکل، بی‌قراری، تهوع، استفراغ و نفخ میشود. این دردها اغلب مداوم‌اند و با دفع گاز یا استفراغ تسکین نمی‌یابند. در برخی موارد، پس از مصرف غذاهای چرب تشدید شده و حتی ممکن است فرد را از خواب بیدار کنند:
- درد و احساس فشار در ناحیه معده
- نفخ، آروغ زدن یا احساس سنگینی
- تغییرات در الگوی گوارشی مانند یبوست یا اسهال
روش‌های تشخیص قولنج معده
تشخیص کولیک معده که با دوره‌های درد شکمی همراه است، مستلزم یک رویکرد جامع است. دکتر گوارش به کمک ترکیبی از روش‌های زیر به تشخیص این عارضه می‌پردازد:
- بررسی سابقه پزشکی و ارزیابی علائم؛ بررسی دقیق علائم بیمار، نوع، محل، مدت و تناوب درد و همچنین عوامل تشدیدکننده یا تسکین‌دهنده آن
- معاینه فیزیکی؛ برای شناسایی علائم نشان‌دهنده علت درد شکمی
- آزمایش خون؛ برای بررسی علائم عفونت، التهاب یا سایر ناهنجاری‌ها
- آزمایش ادرار؛ برای تشخیص مشکلات مجاری ادراری
- سونوگرافی؛ برای مشاهده اندام‌هایی مانند کیسه صفرا، کبد و کلیه‌ها جهت تشخیص مشکلاتی مانند سنگ‌های صفراوی یا کلیوی
- سی‌تی‌اسکن؛ برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌های شکمی و شناسایی انسداد، التهاب یا سایر ناهنجاری‌ها
- آندوسکوپی؛ برای مشاهده مستقیم دستگاه گوارش و تشخیص مشکلاتی مانند زخم معده، گاستریت یا سایر ناهنجاری‌های مخاطی
- آزمایش هلیکوباکتر پیلوری؛ برای بررسی وجود باکتری‌های ایجادکننده زخم‌های گوارشی
روش‌های درمان قولنج معده
درمان کولیک معده بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد و شامل کاهش مصرف چربی، مصرف مسکن‌ها، ضداسپاسم‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها، روش‌های غیردارویی همچون ماساژ و پروبیوتیکها است. در ادامه، به موثرترین شیوه‌های درمان این بیماری پرداخته‌ایم:
درمان قولنج معده در خانه
با وجود اثربخشی درمان خانگی، اما این شیوه‌های درمانی باید به‌عنوان یک درمان مکمل در کنار سایر درمان‌های تجویز شده توسط پزشک مورد استفاده قرار بگیرند. در ادامه، به مهم‌ترین درمان‌های خانگی قولنج معده پرداخته‌ایم:
مصرف دمنوش‌های گیاهی
چای‌های گیاهی، به‌ویژه چای نعناع و زنجبیل، به دلیل برجای گذاشتن تاثیرات مثبت برای تسکین علائم کولیک معده بسیار موثر هستند. به نوشیدن این دمنوش‌ها در طب سنتی، تاکید شده است:
- چای نعناع؛ ترکیب اصلی این چای، منتول است که به‌عنوان شل‌کننده عضلات صاف، ناراحتی‌های گوارشی را کاهش می‌دهد.
- چای زنجبیل؛ زنجبیل، به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود با بهبود عملکرد دستگاه و افزایش سرعت تخلیه معده و تحریک انقباضات آن، در کاهش ناراحتی‌های ناشی از کولیک معده نقش دارد.
- مصرف کاسنی آسیاب شده
البته دمنوش نعناع، برای بیماران مبتلا به رفلاکس معده باید با احتیاط بیشتری مصرف شود.
اصلاح عادات غذایی
در ادامه، چند راهکار برای اصلاح عادات و رژیم غذایی ارائه داده‌ایم:
- رعایت الگوی منظم غذا خوردن؛ تنظیم فرایندهای گوارشی و جلوگیری از تحریک بیش از حد دستگاه گوارش با مصرف سه وعده غذایی متعادل در ساعات منظم
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر؛ کاهش فشار روی دستگاه گوارش با جلوگیری از پر شدن بیش از حد معده و کاهش تولید اسید
- مصرف غذاهای کم‌چرب؛ کاهش تحریکات دستگاه گوارش و تسکین علائم کولیک در اثر مصرف غذاهای کم‌چرب و بدون روغن‌های مفید
- مصرف ویتامین‌های مفید برای معده؛ ویتامین E
- مصرف متعادل فیبر غذایی؛ با بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست
- نوشیدن آب کافی؛ کمک به تنظیم حرکات روده با مصرف حداقل ۱.۵ تا ۲ لیتر آب در روز
- محدود کردن غذاهای تحریک‌کننده؛ همچون الکل، کافئین، غذاهای تند و چرب
- مصرف انجیر و دیگر میوه‌های خشک
انجام فعالیت‌های بدنی سبک برای بهبود هضم
انجام فعالیت‌های بدنی سبک مانند پیاده‌روی کوتاه بعد از غذا یا تمرینات ملایم یوگا، نقش مهمی در بهبود هضم و کاهش ناراحتی‌های مرتبط با کولیک معده خواهد داشت. برخی از فواید این فعالیت‌ها شامل موارد زیر هستند:
- افزایش حرکات دستگاه گوارش؛ تحریک عضلات دستگاه گوارش و افزایش حرکات موجی عضلات برای خروج سریع‌تر غذا از بدن و جلوگیری از یبوست با انجام تمرینات سبک مانند پیاده‌روی یا حرکات کششی ملایم
- کاهش احتباس گاز در روده؛ دفع گازهای گوارشی و کاهش فشار ناشی از آن به کمک پیاده‌روی
- کاهش استرس؛ کاهش دفعات و شدت حملات کولیک معده در اثر کاهش استرس ناشی از تمرینات سبک
درمان دارویی
درمان کولیک معده بسته به علت زمینه‌ای و شدت علائم در هر فرد متفاوت خواهد بود. روش‌های درمانی مختلفی برای کاهش درد و بهبود علائم وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم:
استفاده از داروهای ضدنفخ، ضداسید یا قرص قولنج معده
انواع داروها با مکانیسم اثر متفاوتی در درمان این عارضه موثر هستند. برای مثال، داروی دی سیکلومین به‌عنوان یک داروی ضداسپاسم، دردهای روده‌ای و شکمی را تسکین می‌دهد. البته ایبوپروفن هم باعث کاهش و تسکین درد میشود. در جدول زیر، به موثرترین داروها برای درمان قولنج معده اشاره کرده‌ایم:
| گروه دارویی | نام دارو | نحوه اثرگذاری |
| داروهای ضداسپاسم | هیوسین بوتیل‌برومید دی‌سیکلومین | کاهش دردهای شکمی در اثر کاهش انقباضات عضلات صاف دستگاه گوارش |
| مهارکننده‌های بازجذب سروتونین | اس‌سیتالوپرام | کاهش دردهای شکمی با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی و درمان سندرم روده تحریک پذیر |
| داروهای ضدنفخ | سایمیتیکون | دفع آسان‌تر گاز و کاهش نفخ و دردهای شکمی |
| آنتی‌اسیدها | حاوی آلومینیوم و منیزیم و کلسیم کربنات | کاهش علائم با خنثی‌سازی اسید معده |
از قرص زنجبیل هم می‌توانید به‌عنوان داروی گیاهی برای قولنج معده استفاده کنید.
مکمل‌های گوارشی یا آنزیم‌های هضم
مصرف مکمل‌ها و آنزیمی گوارشی با تسهیل تجزیه مواد غذایی و کاهش فشار روی دستگاه گوارش، به کاهش ناراحتی‌های شکمی کمک می‌کند. در ادامه، به برخی از مفیدترین مکمل‌ها و آنزیم‌های گوارشی اشاره کرده‌ایم:
- لاکتاز؛ هضم لاکتوز موجود در محصولات لبنی و جلوگیری از تولید گاز و نفخ
- آلفا-گالاکتوزیداز؛ تجزیه کربوهیدرات‌های پیچیده موجود در حبوبات و برخی سبزیجات و جلوگیری از تولید گاز و ناراحتی‌های ناشی از آن
- پروتئازها؛ کمک به تجزیه پروتئین‌ها، کاهش التهاب و بهبود هضم
- لیپاز؛ کمک به هضم چربی‌ها و کاهش علائم کولیک معده به‌ویژه در افراد مبتلا به نارسایی پانکراس
- آمیلاز؛ کمک به تجزیه کربوهیدرات‌ها، بهبود هضم و کاهش نفخ
- پروبیوتیکها؛ موثر برای بهبود تعادل باکتری‌های روده و بهبود سلامت گوارشی
استفاده از این مکمل‌ها باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه باشد؛ زیرا مصرف نادرست آن‌ها منجر به بروز عوارض جانبی خواهد شد. همچنین، تشخیص علت اصلی کولیک معده برای انتخاب درمان مناسب ضروری است.
درمان‌های روانشناختی
عوامل روانشناختی از مهم‌ترین علل ابتلا به کولیک معده هستند. در ادامه، به بهترین راهکارهای درمان روانشناختی برای درمان این بیماری پرداخته‌ایم:
تکنیک‌های مدیریت استرس
مدیتیشن با کاهش استرس و ایجاد آرامش، به بهبود عملکرد گوارشی و کاهش علائم کولیک معده کمک می‌کند. این تکنیک با کاهش اسپاسمهای عضلانی، فعال‌سازی سیستم عصبی پاراسمپاتیک و تقویت ذهن‌آگاهی، نقش موثری در مدیریت این بیماری دارد.
مراجعه به روان‌شناس در صورت ارتباط مشکلات گوارشی با اضطراب
روان‌شناس با رفتاردرمانی شناختی، الگوهای فکری منفی را اصلاح کرده و به درمان کولیک معده ناشی از اضطراب و افسردگی کمک می‌کند. این روش در کاهش علائم گوارشی موثر است.
چگونه از این بیماری پیشگیری کنیم؟
اقدامات پیشگیرانه زیر، برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری بسیار موثر هستند:
- پرهیز از پرخوری و مصرف غذاهای سنگین
- افزایش تدریجی مصرف فیبر؛ برای عادت کردن بدن
- انتخاب منابع متنوع فیبر
- شناسایی و محدود کردن غذاهای نفاخ
- هیدراته ماندن
- تقسیم وعده‌های غذایی
- مدیریت استرس و اضطراب
آیا کولیک معده قابل کنترل است؟
قولنج معده بر اثر انقباضات شدید عضلات معده یا روده ایجاد میشود و عواملی مانند استرس، تغذیه نامناسب و بیماری‌های گوارشی در آن نقش دارند. علائم شامل درد شکمی، نفخ، تهوع و تغییر در الگوی دفع است. اصلاح رژیم غذایی، مصرف دارو و مدیریت استرس به بهبود این وضعیت کمک می‌کند.
اگر به این درد و اسپاسمهای شکمی مبتلا هستید، برای تشخیص آن حتما به متخصص گوارش مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از دکتر گوارش، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین این متخصص در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید. همچنین، سفارش آنلاین دارو پس از ویزیت توسط پزشک، در این سایت امکان‌پذیر است.
منابع:
سوالات متداول
