کیسه صفرا یکی از بخش‌های کوچک دستگاه گوارش است که در زیر کبد قرار گرفته و در فرآیند هضم و گوارش غذا موثر است. تا زمانی که کیسه صفرا وظیفه‌اش را به خوبی اجرا کند، چندان متوجه عملکرد شاخص آن نیستید. این در حالی است که اختلالاتی از قبیل سنگ کیسه صفرا بسیار آزاردهنده است و افراد زیادی به آن مبتلا می‌شوند و باید تحت درمان دکتر گوارش و کبد قرار بگیرند. اما سنگ کیسه صفرا چیست؟ آیا سنگ کیسه صفرا خطرناک است؟ در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر با علائم و راه‌های درمان سنگ کیسه صفرا آشنا شوید.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
قبل از هرچیزی لازم است تا کمی دقیقتر با عملکرد کیسه صفرا در بدن آشنا شوید. کبد انسان برای هضم غذا در روده، مایعی به نام صفرا تولید می‌کند که این مایع در کیسه صفرا ذخیره شده و از طریق مجرای صفرا، به روده کوچک منتقل میشود.
یکی از شایع‌ترین بیماری‌های صفرا تولید سنگ است. نامتعادل بودن مواد شیمیایی سازنده صفرا، موجب ایجاد سنگ در کیسه صفرا خواهد شد. سنگ کیسه صفرا (gallstone)، معمولا از کلسترول ساخته شده و به شکل کریستال‌های کوچک و بدون هیچ علامتی شکل گرفته و در کیسه ذخیره میشود. در بیشتر اوقات این سنگ‌ها کوچک بوده و نیازی به درمان ندارد، اما همیشه اینطور نیست!
سنگ کیسه صفرا دارای اندازه‌های مختلفی است که بر اساس سایز و میزان انسداد ترشحات صفراوی، افراد را با عوارض متفاوتی روبه‌رو می‌کند. هر چه زمان بیشتر از تشکیل سنگ در کیسه صفرا گذشته باشد و شما رژیم و اصول پیشگیری را رعایت نکرده باشید، اندازه سنگ‌ها به مرور بزرگ و بزرگتر میشود.
اگر سنگ کیسه صفرا به اندازه کافی بزرگ شود، می‌تواند با گیر کردن در مجرای صفرا، باعث ایجاد درد و التهاب شود. همچنین سنگ کیسه صفرا می‌تواند با انتقال به مجرای روده، باعث درد شکمی، انسداد روده و دیگر عوارض گوارشی شود. پس باید عوارض سنگ کیسه صفرا را جدی گرفت.
انواع سنگ کیسه صفرا چیست؟
نتیجه تحقیقات دانشگاه هاروارد در رابطه با تشکیل سنگ صفرا، نشان داده که حدود 80 درصد سنگ‌های کیسه صفرا از کلسترول تشکیل شده اند و ۲۰ درصد باقی مانده از ترکیبات بیلی روبین و نمک‌های کلسیمی هستند. به‌طورکلی سنگ کیسه صفرا به دو نوع اصلی تقسیم میشود که هکدام علائم مخصوص به خود را دارد.
سنگ صفرا رنگدانه‌ای: این سنگ صفرا رنگ تیره‌ای داشته و از جنس پلی‌روبین است.
سنگ صفرا کلسترولی: این سنگ از جنس کلسترول سفت بوده و رنگی بین زرد و سبز دارد.
علائم سنگ کیسه صفرا چیست؟
درد شکم از مهم‌ترین علائم سنگ کیسه صفرا است ولی در بیش از 80 درصد بیماران که مبتلا به سنگ صفراوی هستند، هیچگونه نشانه اختصاصی وجود ندارد. ممکن است سالیان سال، سنگ در کیسه صفرا وجود داشته باشد و هیچ علامتی بروز ندهد. اگر سایز و نوع سنگ به گونه‌ای باشد که موجب اختلال در عملکرد کیسه صفرا شود، علائم زیر را تجربه خواهید کرد:
- درد شدید و تیز در ناحیه شکم که گاهی به شانه راست و کمر تیر می‌کشد.
- شکم دردی که بعد از خوردن غذا تشدید میشود، مخصوصا اگر غذایی سنگین و چرب مصرف کرده باشید.
- درد شکمی که وقتی یک نفس عمیق می‌کشید شدت آن بیشتر میشود.
- سوزش سر دل، سوء هاضمه و احساس زیاد شدن گاز معده
- احساس پری در شکم
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز
- زردی در پوست و چشم‌ها
- تغییر رنگ غیرطبیعی مدفوع (مخصوصا به رنگ روشن‌تر و خاکستری)
اگر یک یا مجموعه‌ای از نشانه‌های بالا را دارید، زنگ هشدار سنگ کیسه صفرا در شما به صدا در آمده است و لازم است تا برای درمان سنگ کیسه صفرا به پزشک مراجعه کنید. پزشک با مشاهده علائم شما، درمان مناسب را تجویز خواهد کرد. اما اگر در زمان مناسب به پزشک مراجعه نکرده باشید، شاید ناچار به عمل جراحی باشید.
عوامل ایجاد شدن سنگ در کیسه صفرا چیست؟
سوال مهم اینجا است که چه عوامل موجب ایجاد سنگ در صفرا میشود؟ موارد زیادی در این خصوص تاثیرگذار است. ریسک فاکتورهای تشکیل سنگ کیسه صفرا سن بالا و چاقی است. این بیماری در افراد بالای 60 سال و زنانی که سابقه بارداری داشته‌اند شایع است و چاقی بیش‌ازحد نیز می‌تواند مزیدی بر علت باشد.
اگر در خانواده درجه یک مثل پدر، مادر، خواهر و برادر سابقه سنگ کیسه صفرا وجود داشته، احتمال ابتلای شما نیز به این بیماری وجود دارد. اما عوامل دیگری که در ایجاد سنگ کیسه صفرا موثر است که عبارتنداز:
- ابتلا به انواع دیابت خصوصا دیابت کنترل نشده
- خالی شدن دیربه‌دیر یا ناکامل ترشحات کیسه صفرا
- التهاب کیسه صفرا در اثر سنگ‌های کوچک، عفونت گوارشی و یا مصرف الکل
- کاهش وزن شدید در افراد چاق
- استفاده از قرص‌های ضدبارداری در زنان
- رژیم‌های غذایی با چربی و کلسترول بالا و استفاده از مواد غذایی با فیبر کم و غیره.
اما به‌طورکلی وجود میزان بیش از حد کلسترول در کیسه صفرا موجب ایجاد سنگ‌هایی با رنگ زرد خواهد شد. این موضوع در صورتی رخ می‌دهد که میزان کلسترول تولید شده توسط کبد، بیش از محلول کیسه صفرا باشد. یکی از عوامل ایجاد کننده سنگ کیسه صفرا پانکراتیت یا عفونت پانکراس در حالت مزمن می‌باشد.
وجود مقدار بیش از حد بیلی روبین در کیسه صفرا نیز از دیگر عوامل ایجاد سنگ در کیسه صفرا است. چنانچه مقدار بیلی روبین در بدن، بیش از حد نیاز باشد، کیسه صفرا نمی‌تواند آن را تجزیه کند و در این صورت، تشکیل سنگ‌های صفراوی رنگدانه‌ای اتفاق می‌افتد. سنگ‌های سخت با رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای نیز در این زمان تشکیل می‌شوند.
همچنین درصورتی که عملکرد کیسه صفرا دچار اختلال شود، کیسه صفرا نمی‌تواند مایع درون خود را به‌خوبی تخلیه کند. بنابراین مایع در کیسه حبس شده و منجر به تشکیل سنگ کیسه صفرا میشود.
عوارض سنگ کیسه صفرا چیست؟
اگر به نشانه‌های سنگ کیسه صفرا بی‌توجهی کنید، سنگ کیسه صفرا بزرگ و بزرگتر شده و کیسه صفرا دچار التهاب و تورم خواهد شد. این موضوع وضعیتی جدی و خطرناک است که با عوارض مختلفی همراه است. بله، پارگی کیسه صفرا یکی از عوارض جدی و نادر سنگ کیسه صفرا است. زمانی که سنگ‌های صفراوی مسیر خروجی صفرا را مسدود کنند، این امر می‌تواند به التهاب شدید کیسه صفرا (کوله‌سیستیت) منجر شود. اگر التهاب به‌درستی درمان نشود یا شدت یابد، ممکن است باعث پارگی کیسه صفرا گردد. پارگی کیسه صفرا یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد، زیرا می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی مانند پریتونیت (عفونت پوشش داخلی شکم) شود.
- عفونت کیسه صفرا
- یرقان و زردی
- عفونت خونی
- التهاب پانکراس
- سرطان کیسه صفرا
- آسیب به سایر بخش‌های دستگاه گوارش و غیره.
توجه داشته باشید که سنگ صفرا می‌توان به اندازه یک دانه شن یا یک توپ گلف باشد، این بیماری در هر اندازه‌ای، عوارض خاص خود را دارد، پس نباید این بیماری را دست کم بگیرید.
راهکارهای پیشگیری از سنگ صفرا
این بیماری حاصل مواد سخت و ته‌نشین شده دستگاه گوارش است که با رعایت نکاتی ساده و اصلاح رژیم غذایی سنگ کیسه صفرا می‌توان تا حدود زیادی از بروز آن جلوگیری کرد. رژیم غذایی مملو از فیبرهای محلول در آب و عدم مصرف غذاهای چرب موثرترین راهکار برای پیشگیری از سنگ کیسه صفرا است. اما از دیگر راهکارهای پیشگیری این بیماری باید به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف سبزیجات آبدار
- مصرف بیشتر غلات سبوس دار
- استفاده از روغن زیتون به جای سایر روغن‌ها
- نوشیدن آب زیاد
- پرهیز از مصرف نوشابه
- مصرف روزانه یک مکمل ویتامین
- ورزش مرتب هفتگی
- کاهش استرس و غیره.
پیشنهاد میشود قبل از هر کاری با دکتر سرطان کیسه صفرا مشورت کنید.
راه‌های تشخیص سنگ کیسه صفرا
سنگ صفرا در بدترین حالت ممکن می‌تواند باعث ایجاد سرطان صفرا شود، پس این موضوع اهمیت بالایی دارد که با راه‌های تشخیص سنگ کیسه صفرا و البته پیشگیری از آن آشنا باشید. برای تشخیص درست باید به پزشک مراجعه کنید تا معاینه اولیه شما انجام شود. برای پیدا کردن پزشک، می‌توانید آنلاین، پزشک خود را پیدا کنید و حضوری و غیرحضوری، ویزیت شوید. مثلا اگر در شهر تهران ساکن هستید، بیش از 161 متخصص گوارش و کبد تهران هستند که امکان ثبت نوبت و معاینه توسط آن‌ها به‌صورت اینترنتی، وجود دارد.
گاه پزشک متخصص با مشاهده علائم شما، متوجه بیماری خواهد شد اما برای دقیقتر بودن معاینه، لازم است تا آزمایشات دقیق روی شما انجام شود.
- انجام آزمایش خون: آزمایش خون برای چک کردن میزان بیلی روبین خون انجام میشود. در این آزمایش عملکرد کبد نیز قابل تشخیص است.
- تشخیص سنگ صفرا با سونوگرافی: با استفاده از سونوگرافی شکم می‌توان وجود سنگ در کیسه صفرا را تشخیص داد.
- روش ERC: در این روش با استفاده از اشعه ایکس، مشکلات مجاری صفراوی و پانکراس، بررسی و مشاهده میشود.
- سی‌تی‌اسکن شکمی: با عکس‌برداری از ناحیه شکم می‌توان این بیماری را تشخیص داد.
- اسکن رادیونوکلئید کیسه صفرا: انجام این اسکن که با تزریق ماده رادیواکتیو به درون ورید افراد انجام میشود، حدود یک ساعت زمان لازم دارد. ماده تزریق شده از طریق خون به کبد و کیسه صفرا منتقل شده و پس از آن عفونت و انسداد مجاری به راحتی قابل تشخیص است.
توجه داشته باشید که در بیشتر مواقع سنگ کیسه صفرا بدون هیچ علائمی ایجاد میشود، بنابراین بهتر است به‌صورت دوره‌ای چکاپ کل بدن انجام دهید تا از وجود این سنگ‌ها مطلع شده و زودتر برای درمان اقدام کنید.
درمان سنگ کیسه صفرا چگونه است؟
راه‌های زیادی برای درمان سنگ صفرا وجود دارد. کوله‌سیستکتومی (Cholecystectomy) یکی از تضمینی‌ترین روش‌های درمان سنگ کیسه صفرا است که دوره نقاهت کوتاهی داشته و در زمان‌هایی از آن استفاده میشود که سنگ کیسه صفرا اندازه بزرگی داشته و قابل دفع نباشد. عموما با رعایت رژیم غذایی بعد از عمل کیسه صفرا می‌توان تا حدود زیادی به بهبودی کامل این عضو کمک کرد.
همچنی سنگ‌های کیسه صفرا در مجاری صفراوی را می‌توان با اندوسکوپی و دارو درمان کرد. برخی از پزشکان طب سنتی هم دمنوش‌های گیاهی متفاوتی برای درمان این بیماری تجویز می‌کنند. البته بهتر است قبل از مصرف این گیاهان با پزشک متخصص مشورت کنید.
مصرف دمنوش عسل و آب گلابی، یکی از موثرترین راه های طبیعی دفع سنگ کیسه صفرا محسوب میشود. در مطلب درمان سنگ کیسه صفرا می‌توانید بهتر با راه‌های درمان این بیماری آشنا شوید.
آیا سنگ کیسه صفرا خطرناک است؟
پاسخ به این سوال مثبت است. اگرچه این بیماری در موارد زیادی بدون خطر بوده و به سادگی دفع میشود، اما درصورت بزرگ شدن سنگ صفرا و عدم توجه به علائم آن، ممکن است دچار انسداد روده شوید. در این صورت تنها راه درمانی، عمل جراحی است. پولیپ کیسه صفرا و سنگ کیسه صفرا هر دو از مشکلات شایع کیسه صفرا هستند که پولیپ‌ها می‌توانند به‌ندرت سرطانی شوند و سنگ‌های صفراوی نیز می‌توانند منجر به درد و التهاب کیسه صفرا شوند.
آیا سنگ کیسه صفرا باعث لاغری میشود؟
سنگ صفرا باعث لاغری نمی‌شود، بلکه این چاقی زیاد یا کاهش وزن شدید است که ممکن است به ایجاد شدن سنگ در کیسه صفرا منجر شود. همچنین افرادی که عمل جراحی لاغری انجام داده و دجار کاهش وزن شدید شده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند.
سنگ کیسه صفرا، بدون خبر در کمین است!
در این مطلب درخصوص ریسک فاکتورهای تشکیل سنگ کیسه صفرا صحبت کردیم، پس هر فردی در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارد، مگر این که یک سبک زندگی سالم داشته باشد. از طرفی لازم است تا برای اطمینان از وضعیت سلامت خود، به صورت دوره‌ای نزد یک متخصص معاینه شوید. اگر شما هم در خصوص مشکل خود نیاز به پزشک دارید با استفاده از امکان نوبت‌دهی اینترنتی می‌توانید به راحتی برای مراجعه حضوری، در روز و ساعت دلخواه خود، نوبت دریافت کنید.
آیا تجربه سنگ کیسه صفرا داشته‌اید؟ از تجربیات و روند درمان خود برای ما بنویسید.
سلام من یک ماه ونیم پیش برای پهلو درد سمت چپ شکم سونو گرافی کردم که متوجه سنگ نه ونیم میلی متری در صفرای خود شدم که به گفته دکتر خودم ان را برنداشتم ولی دو سه روزی است که دردهای نیم ساعتی دارم که بعد ارام میشود ولی دیشب چنان درد گرفتم که به دکتر مراجعه وبا اعلام سابقه ونشان دادن سونوگرافی به من یک امپول رانیتیدین تزریق کرد وبرایم سکنوگرافی مجدد زد که با توجه به شرایط کنونی وبسته بودن ازمایشگاهها من ماندهام چه کنم لطفا راهنمایی بفرمایید با تشکر
با سلام
از مصرف غذای چرب پرهیز کنید و درصورتی که درد دوباره بروز کرد با متخصص جراحی مشورت کنید