نارسایی زودرس تخمدان که نارسایی اولیه تخمدان هم نامیده می‌شود، بیماری نادری است. در این وضعیت، تخمدان‌ها قبل از ۴۰ سالگی از کار بازمی‌ایستند. چنین چیزی باعث قاعدگی‌های نامنظم و در بیشتر موارد منجر به ناباروری می‌شود. هورمون‌درمانی (HT) رایج‌ترین درمانی است که از سوی متخصص زنان در تهران و شهرستان‌ها برای خارج‌کردن بیمار از این وضعیت انجام می‌شود. تخمدان‌های فردی که دچار این بیماری است، به اندازه کافی و طبیعی، هورمون استروژن را تولید نمی‌کنند یا نمی‌توانند به طور منظم، تخمک‌ها را آزاد کنند. در ادامه درباره این مشکل بیشتر می‌خوانید.
سندرم نارسایی زودرس تخمدان یا نارسایی تخمدان اولیه چیست؟
نارسایی اولیه تخمدان (POI) زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌های فرد زودتر از زمان طبیعی از کار بیافتند. تخمدان‌های زنان غدد کوچکی هستند که در دو طرف رحم قرار دارند و در طول تخمک‌گذاری، تخمک را تولید و آزاد می‌کنند.
تخمدان‌ها در تولید هورمون‌های مهمی هم نقش دارند که برای قاعدگی، بارداری و سایر عملکردهای بدن مورد نیاز هستند. سن رایج برای توقف تولید تخمک یا همان دوران یائسگی، حدود ۵۱ سال است. برای برخی افراد، نارسایی اولیه تخمدان به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد و دوره قاعدگی منظم متوقف می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به این سندروم می‌توانند تخمک‌گذاری متناوب داشته باشند. این به چه معنا است؟ یعنی در صورت ابتلا به سندرم نارسایی زودرس تخمدان، همچنان ممکن است که تخمک در بدن زن آزاد شود و احتمال بارداری قوت بگیرد.
در واقع، حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کسانی که مبتلا به این وضعیت هستند، بدون درمان ناباروری خود به خود باردار می شوند. به همین دلیل، به این سندرم، «کاهش ذخیره تخمدان» هم می‌گویند.
علائم نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
شایع‌ترین علامت نارسایی زودرس تخمدان، پریودهای نامنظم یا از دست رفته است. برخی از افراد مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان هیچ علامت قابل توجهی ندارند. نشانه‌های دیگر می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مشکلات ناباروری
- کاهش میل جنسی
- مشکل در تمرکزکردن
- تحریک پذیری و بی‌قراری
- خشکی چشم
- گرگرفتگی و تعریق شبانه
- خشکی واژن
- رابطه جنسی دردناک به دلیل خشکی واژن
دلایل نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
در بیشتر موارد، پزشکان دلیل نارسایی زودرس تخمدان را نمی‌دانند. با‌این‌حال، تحقیقات نشان می‌دهند که امکان اثرگذاری وراثت در این زمینه وجود دارد.
برخی از دلایل دیگر نارسایی اولیه تخمدان عبارت‌اند از:
- اختلالات خود ایمنی مانند بیماری آدیسون ( Addison)، آرتریت روماتوئید (rheumatoid arthritis) یا بیماری تیروئید.
- درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی.
- اختلالات ژنتیکی از جمله سندرم ترنر (نوعی اختلال ژنتیکی) یا سندرم X شکننده (نوعی اختلال ژنتیکی شامل تغییرات در ژن FMR1)
- هیسترکتومی (جراحی برای برداشتن رحم).
- عفونت هایی مانند اوریون و HIV. (به نظر می‌رسد این مورد به دلیل آنتی‌بادی‌هایی است که به تخمدان حمله می‌کنند)
- قرار‌گرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها، دود سیگار و سایر سموم.
تشخیص نارسایی زودرس تخمدان چگونه است؟
پزشکان برای تشخیص از معاینه بدن استفاده می‌کنند و لگن را مورد بررسی قرار می‌دهند. ضمن اینکه درباره سابقه سلامتی هر فرد هم پرسش‌هایی مطرح می‌کنند.
آگاهی از چرخه قاعدگی، بارداری‌های قبلی یا استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری فرد به پزشکان کمک می‌کند که به تشخیص درستی دست پیدا کنند.
در مرحله بعد، متخصصان به‌سراغ آزمایش خون می‌روند تا سطوح هورمون‌های خاصی از بدن را اندازه بگیرند. چه هورمون‌هایی؟ هورمون محرک فولیکول (FSH)، استروژن و پرولاکتین.
امکان استفاده از آزمایش‌های زیر هم برای تشخیص وجود دارد:
- آزمایش خون برای بررسی اختلالات ژنتیکی
- سونوگرافی لگن (برای مشاهده تخمدان‌ها و رحم)
- تست بارداری
- آزمایش آنتی‌بادی برای بررسی اختلالات خود ایمنی
عوارض نارسایی زودرس تخمدان چگونه است؟
عوارض نارسایی اولیه تخمدان شامل چه مواردی است:
- پوکی استخوان؛ هورمون استروژن به حفظ استخوان‌های قوی کمک می‌کند. زنان با سطوح پایین استروژن در معرض خطر بیشتری برای ایجاد استخوان‌های ضعیف و شکننده (پوکی استخوان) هستند.
- افسردگی یا اضطراب؛ خطر ناباروری و سایر عوارض ناشی از سطوح پایین استروژن باعث می‌شود که برخی از زنان افسرده یا مضطرب شوند.
- بیماری قلبی؛ از دست‌دادن زودهنگام استروژن می‌تواند خطر ابتلا به ناراحتی‌های قلبی را افزایش بدهد.
نارسایی زودرس تخمدان و بارداری
ناباروری از عوارض احتمالی سندرم نارسایی زودرس تخمدان است. در موارد نادر، امکان بارداری تا زمان تخلیه تخمک‌ها وجود دارد. باید بدانید که با وجود ابتلا به این بیماری، همچنان احتمال بارداری صفر نمی‌شود. باید درباره تصمیمتان در زمینه بارداری یا پیشگیری از آن با متخصص صحبت کنید تا در روند درمان به نکاتی در خصوص خواسته‌هایتان دقت داشته باشد.
تفاوت یائسگی با نارسایی زودرس تخمدان
گاهی اوقات نارسایی اولیه تخمدان با یائسگی زودرس اشتباه گرفته می‌شود، اما این شرایط یکسان نیستند. امکان دارد که زنان مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان، سال‌ها پریود نامنظم یا گاه‌به‌گاه داشته باشند و حتی ممکن است باردار هم شوند. اما زنان با یائسگی زودرس پریود نمی‌شوند و امکان بارداری ندارند.
درمان نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
درمان‌های مختلفی برای نارسایی اولیه تخمدان وجود دارد. همه چیز وابسته به سن، علائم و تصمیم فرد برای بارداری است. با توجه به این موارد، درمان نارسایی اولیه تخمدان شامل گزینه‌های زیر می‌شود:
- جایگزینی هورمون‌هایی که تخمدان‌ها دیگر تولید نمی‌کنند.
- درمان علائم یا عوارض جانبی وضعیت (مانند تعریق شبانه، خشکی واژن و موارد دیگر).
- درمان شرایط زمینه‌ای که علائم نارسایی زودرس تخمدان را بدتر می‌کند.
هورمون‌درمانی باعث می‌شود که هورمون‌هایی در اختیار بدن قرار بگیرند که تخمدان‌ها از تولیدشان عاجز شده‌اند. این روش می‌تواند فقط شامل مصرف استروژن یا استروژن و پروژسترون باشد.
هورمون‌درمانی می‌تواند به کاهش علائم نارسایی زودرس تخمدان مانند تعریق شبانه و خشکی واژن کمک کند و خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش بدهد. این درمان به روش‌های مختلف مانند استفاده از قرص، کرم، ژل، چسب یا حلقه واژینال پیش می‌رود.
روش‌های زیر هم در درمان نارسایی زودرس تخمدان اثرگذار هستند:
- مصرف کلسیم و ویتامین D برای کمک به کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان.
- ورزش منظم، وزنه زدن (برای سلامت استخوان) و حفظ وزن متعادل.
- اگر می‌خواهید بچه‌دار شوید، گزینه‌های درمان باروری را بررسی کنید.
- اگر نمی‌خواهید باردار شوید، حتماً با پزشک خود در مورد کنترل بارداری صحبت کنید.
داروی گیاهی و درمان جایگزین برای نارسایی زودرس تخمدان
چگونه نارسایی زودرس تخمدان را به طور طبیعی درمان کنید؟ روش‌های قطعی طبیعی برای رفع این مشکل وجود ندارد. راهکارهای محدودی مانند استفاده از برخی گیاهان دارویی از سوی متخصصان درمان‌های جایگزین توصیه می‌شوند. برای مثال، بوشن تیانجینگ (BTR) دارویی گیاهی در طب سنتی چینی است که چندین دهه برای نارسایی زودرس تخمدان تجویز می‌شود.
راه‌هایی برای کمک به مدیریت علائم و پیشگیری از عوارض این مشکل هم موجود هستند:
- بالارفتن از پله‌ها
- ترک سیگار
- تمرینات ورزشی شناسی سوئدی
- تمرینات پرس پاها
- وزنه‌برداری
پیگیری وضعیت نارسایی زودرس تخمدان را پشت گوش نیاندازید
نارسایی اولیه تخمدان با توقف عملکرد تخمدان‌ها پیش از ۴۰ سالگی رخ می‌دهد و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان یا بیماری قلبی را افزایش می‌دهد.
شاید شنیدن خبر ابتلا به این وضعیت برایتان ناخوشایند باشد اما نگران نباشید و بدانید که با مراجعه به متخصصان خبره می‌توانید سالم بمانید و حتی به بارداری هم تحت شرایطی فکر کنید.
یکی از بهترین روش‌ها برای دریافت نوبت ملاقات با متخصصان، استفاده از سیستم نوبت دهی آنلاین سایت دکتردکتر است. این روش ساده و سریع پیش می‌رود.
اگر درباره این سندرم سؤال دیگری دارید هم حتما ما را در جریان بگذارید تا در رسیدن به پاسخ در کنارتان باشیم.
منابع:
