هورمون پرولاکتین و اهمیت آن برای بدن زنان

هورمون پرولاکتین (Prolactin) هورمونی است که مسئولیت امور مختلفی از جمله شیردهی و رشد بافت سینه را به عهده دارد. سطوح بالاتر از حد طبیعی پرولاکتین در خون می‌تواند باعث علائم خاصی مانند پریودهای نامنظم، ناباروری و اختلال نعوظ شود. اگر میزان این هورمون در بدن متعادل نباشد، نیاز به مراجعه به متخصص زنان  و غدد وجود دارد. در ادامه هم درباره این موضوع بیشتر می‌خوانید.

هورمون پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین هورمونی است که علاوه بر رشد بافت سینه و شیردهی به صدها فرآیند دیگر بدن کمک می‌کند. سطح این هورمون معمولا در افرادی که در بدو تولد مرد هستند (AMAB) و افراد غیر شیرده و غیر باردار پایین است. سطح پرولاکتین در افرادی که باردار یا شیرده هستند، بیشتر می‌شود.

هورمون پرولاکتین و غده هیپوفیز

غده هیپوفیز است که این هورمون را تولید می‌کند. هیپوفیز غده‌ای به اندازه نخود است و در پایه مغز و زیر هیپوتالاموس قرار می‌گیرد. بخشی از سیستم غدد درون‌ریز را هم تشکیل می‌دهد و مسئول ساخت بسیاری از هورمون‌های مهم از جمله پرولاکتین است.

دوپامین (یک ماده شیمیایی مغز) و استروژن (نوعی هورمون) تولید پرولاکتین و آزاد شدن آن از غده هیپوفیز را کنترل می‌کنند. سیستم عصبی مرکزی، سیستم ایمنی، رحم و غدد پستانی هم قادر به تولید پرولاکتین هستند. عوامل زیر می‌توانند به ایجاد پرولاکتین در این بافت‌ها کمک کنند:

• تحریک نوک پستان
• ورزش
• فشار و استرس

پرولاکتین چه کاربردی در بدن دارد؟

پرولاکتین به عملکردهای مختلفی در بدن کمک می‌کند، اما دو کارکرد اصلی آن عبارت‌اند از:

• توسعه غدد پستانی در بافت پستان
• شیردهی

نقش پرولاکتین در رشد غدد پستانی

در دوران بارداری، هورمون‌های پرولاکتین، استروژن و پروژسترون رشد بافت سینه و تولید شیر را تحریک می‌کنند. هورمون پرولاکتین باعث رشد نوع خاصی از بافت پستان به نام آلوئول‌های پستانی (mammary alveoli) می‌شود که اجزای غده پستانی هستند و در آنها شیر تولید می‌شود.

پرولاکتین سلول‌های آلوئولی سینه را برای ایجاد اجزای شیر تحریک می‌کند، اجزایی از جمله:

• لاکتوز (جزء کربوهیدراتی شیر)
• کازئین (جزء پروتئینی شیر)
• لیپیدها (اجزای تامین‌کننده انرژی، اسیدهای چرب ضروری و کلسترول)

نقش پرولاکتین در شیردهی

پس از زایمان، سطح پروژسترون کاهش پیدا می‌کند و باعث افزایش تعداد گیرنده‌های پرولاکتین در سلول‌های آلوئولی پستانی می‌شود. این موضوع اجازه می‌دهد تا شیر از طریق نوک پستان ترشح شود.

پس از زایمان، سطح پرولاکتین به طور مداوم بالا نمی‌ماند و فقط در دوره‌های تحریک نوک پستان از طریق مکیدن کودک افزایش پیدا می‌کند. تا زمانی که کودک شیر می‌خورد، سطح هورمون پرولاکتین بالا می‌ماند.

در دوره‌هایی که شیر نمی‌دهید، سطح پرولاکتین کاهش پیدا می‌کند و تولید شیر کم می‌شود. اگر فردی به نوزاد خود شیر ندهد، سطح پرولاکتین پس از یک تا دو هفته به سطح غیربارداری می‌رسد.

نقش پرولاکتین در بدن مردان

سطوح فیزیولوژیکی پرولاکتین در مردان باعث افزایش گیرنده‌های هورمون لوتئینیزه‌کننده (luteinizing) در سلول‌های لیدیگ (Leydig) می‌شود و در نتیجه تستوسترون ترشح می‌شود. پرولاکتین تکثیر سلول‌های پیش‌ساز الیگودندروسیت (oligodendrocyte) را هم تحریک می‌کند. این سلول‌ها در دستگاه اعصاب مرکزی قرار دارند.

نقش هورمون پرولاکتین در دستگاه ایمنی

هورمون پرولاکتین دارای اثر محرک ایمنی است، به ویژه مهار انتخاب منفی لنفوسیت‌های B خود راکتیو و ارتقای خودایمنی. در نتیجه نبود تعادل در این هورمون در بدن می‌تواند با بروز بعضی از بیماری‌های خودایمنی همراه شود.

علائم پایین‌بودن هورمون پرولاکتین چیست؟

کاهش میزان پرولاکتین تولیدی از سوی غده هیپوفیز می‌تواند منجر به تولید شیر ناکافی پس از زایمان شود. بیشتر افراد با سطح پرولاکتین پایین، هیچ مشکل پزشکی خاصی ندارند. اگرچه شواهد اولیه نشان می‌دهد که ممکن است پاسخ‌های ایمنی به برخی عفونت‌ها در آنها کاهش پیدا کند.

علت پایین‌بودن هورمون پرولاکتین چیست؟

سطح پرولاکتین هر فرد معمولا پایین است، مگراینکه باردار باشد یا در حال شیردهی. بنابراین تنها نشانه وجود سطوح پایین‌تر از حد طبیعی این هورمون، تولیدنشدن شیر مادر پس از زایمان است.

در این موارد، اغلب علت پایین‌بودن هورمون پرولاکتین هیپوفیز است. کم‌کاری هیپوفیز بیماری نادری است که در آن کمبود یک، چند یا همه هورمون‌هایی دیده می‌شود که غده هیپوفیز وظیفه ساختشان را دارد. این موضوع معمولا به دلیل فشار غیر طبیعی روی غده هیپوفیز یا آسیب به آن ایجاد می‌شود.

علائم بالابودن هورمون پرولاکتین چیست؟

بالابودن هورمون پرولاکتین در خون هرکس با بروز نشانه‌های زیر همراه می‌شود:

• ناباروری
• از دست دادن میل جنسی
• ترشحات شیری از نوک سینه‌ها در زمانی که باردار نیستید
• تغییرات در قاعدگی غیر مرتبط با یائسگی، مانند پریودهای نامنظم (قاعدگی) یا نبود وجود قاعدگی (آمنوره)
• درد یا ناراحتی در رابطه جنسی در زمان دخول به دلیل خشکی واژن

برای افرادی که در بدو تولد مرد هستند (AMAB)، علائم رایج بالابودن هورمون پرولاکتین عبارت‌اند از:

• اختلال نعوظ (ED)
• سطوح پایین تستوسترون
• بزرگ‌شدن بافت سینه (ژنیکوماستی)

علت بالابودن پرولاکتین چیست؟

سطح پرولاکتین به طور معمول در دوران بارداری و شیردهی بالا می‌رود. ممکن است به دلیل شرایط زیر هم این هورمون افزایش پیدا کند:

• فشار و استرس فیزیکی، مانند تجربه درد
• ورزش
• خوردن یک وعده غذایی
• رابطه جنسی
• تحریک نوک پستان بی‌ارتباط با شیردهی
• آسیب به ناحیه قفسه سینه
• حملات صرع

این افزایش پرولاکتین معمولا خفیف و موقتی است. برخی شرایط و داروها می‌توانند باعث افزایش طولانی مدت (مداوم) سطح پرولاکتین شوند.

تشخیص اختلال هورمون پرولاکتین چگونه است؟

با اندازه‌گیری سطح هورمون پرولاکتین در خون، درباره اختلالات مربوط به آن تشخیص‌های لازم داده می‌شود. در مسیر تشخیص به وجود توده در غده هیپوفیز هم توجه می‌شود. برای بررسی توده در مغز از تصویربرداری MRI استفاده می‌کنند. در نتیجه، آزمایش خون برای تشخیص سطوح بالای پرولاکتین کاربرد دارد.

پس از تایید تشخیص پرولاکتینوما یا بالابودن این هورمون، شاید پزشک آزمایش‌های دیگری را انجام دهد تا بفهمد آیا تومور بر هورمون‌های دیگر تأثیر می‌گذارد یا خیر. بسته به اندازه تومور، پزشک از شما می‌خواهد که معاینه بینایی هم انجام بدهید.

آزمایش هورمون پرولاکتین چگونه است؟

آزمایش پرولاکتین (PRL) سطح آن را در خون اندازه گیری می‌کند. در صورت مشاهده علائم و نشانه‌های افزایش سطح پرولاکتین و/یا ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز، احتمال دارد که پزشک آزمایش خون پرولاکتین را برای شما تجویز کند.

هورمون پرولاکتین باید چند باشد؟

مقادیر طبیعی پرولاکتین به شرح زیر هستند:

• مردان: کمتر از ۲۰ نانوگرم در میلی‌لیتر
• زنان غیرباردار: کمتر از ۲۵ نانوگرم در میلی لیتر
• زنان باردار: ۸۰ تا ۴۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر

درمان نبود تعادل در هورمون پرولاکتین بدن چگونه است؟

اگر سطح هورمون پرولاکتین در طیف طبیعی قرار نگیرد، نیاز به درمان برای بازگرداندن وضعیت به حالت متعادل وجود دارد. برای پایین یا بالابودن این موضوع، تجویزاتی از سوی متخصصان انجام می‌شود.

درمان بالا بودن هورمون پرولاکتین

هدف از درمان پرولاکتین بالا چیست؟

• تولید هورمون به محدوده استاندارد بازگردد.
• عملکرد هیپوفیز طبیعی شود.

چگونه هورمون پرولاکتین را کاهش بدهیم؟ از روش‌های مختلفی در این زمینه استفاده می‌شود.

دارو

داروهای خوراکی معروف به آگونیست‌های دوپامین (dopamine agonists) معمولا برای درمان بالابودن هورمون پرولاکتین استفاده می‌شوند. این داروها اثرات دوپامین را تقلید می‌کنند؛ این ماده شیمیایی در مغز میزان تولید پرولاکتین را کنترل می‌کند.

آگونیست‌های دوپامین می‌توانند تولید پرولاکتین را کاهش بدهند و اندازه تومور را کوچک کنند. داروها علائم را برای بیشتر افراد مبتلا به زیادی پرولاکتین از بین می‌برند؛ البته درمان با آنها طولانی است.

داروهایی که معمولا تجویز می‌شوند عبارت‌‌اند از:

• کابرگولین (cabergoline)
• بروموکریپتین (bromocriptine)

قطع داروها باید زیر نظر پزشک باشد.

جراحی

گاهی‌اوقات، نیاز به انجام جراحی‌هایی برای رفع مشکلات هیپوفیز وجود دارد. همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، پرولاکتین از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و در نتیجه، کنترل ترشح به‌دست آن است.

درمان های گیاهی

تعادل هورمون‌ها برای عملکرد درست بدن بسیار ضروری است. بنابراین، به تجویزات گیاهی و طب سنتی با دقت زیادی روبه‌رو شوید. به‌ عبارت دقیق‌تر، هر توصیه‌ای را در این زمینه نپذیرید. گفته می‌شود که استفاده از گیاه درخت عفیف می‌تواند در کاهش پرولاکتین نقش داشته باشد اما هرگز بی‌تجویز پزشک به سراغ آن نروید.

تنظیم هورمون پرولاکتین با طب سنتی

به توصیه‌های طب سنتی بااحتیاط نزدیک شوید. نبود پژوهش‌های علمی پشت دستاوردهای این نوع از طب در بسیاری از موارد می‌تواند باعث بروز چالش‌هایی شود. در زمینه کنترل سطح پرولاکتین هم طب سنتی توصیه‌هایی مانند استفاده از روغن بنفشه و سیاهدانه دارد که بهتر است فقط با نظارت پزشک به‌سمت استفاده از آنها بروید.

درمان پایین بودن هورمون پرولاکتین

سطح پایین پرولاکتین معمولا نیازی به درمان دارویی ندارد. برخی داروها باعث کاهش سطح پرولاکتین می‌شوند. برای مثال:

• دوپامین (با نام تجاری اینتروپین)
• لوودوپا (برای بیماری پارکینسون)
• مشتقات آلکالوئیدارگوت (برای سردردهای شدید)

پیشگیری از افزایش و کاهش پرولاکتین

برای کاهش پرولاکتین باید به موارد زیر نگاهی داشته باشید:

• پرهیز از استرس
• دوری از مصرف الکل و گلوتن
• اجتناب از ورزش شدید
• تنظیم قند خون

برای افزایش پرولاکتین باید به موارد زیر نگاهی داشته باشید:

• شیردهی برای زنان شیرده یا دوشیدن شیر
• مصرف موادی مانند زردآلو و خرما

عوارض بالا بودن هورمون پرولاکتین در زنان چیست؟

عوارض افزایش هورمون پرولاکتین در زنان به شکل‌های زیر خود را نشان می‌دهد:

• ترشح شیری رنگ از نوک پستان در افرادی که شیردهی نمی‌کنند.
• تاثیر هورمون پرولاکتین بر پریود را هم نمی‌توان نادیده گرفت. پریودهای نامنظم یا از دست‌دادن پریود در افرادی که قاعدگی دارند.
• از دست دادن علاقه به رابطه جنسی.
• خشکی واژن، که ممکن است باعث ناراحتی یا درد در حین رابطه جنسی شود.

رابطه پرولاکتین و ناباروری

امکان دارد که سطح بالای هورمون پرولاکتین روی باروری اثر نامطلوب بگذارد و موجبات ناباروری را فراهم کند. زنانی که باردار نیستند و شیر نمی‌دهند باید سطح پرولاکتین پایینی داشته باشند.

هورمون پرولاکتین و ریزش مو

بالابودن سطح پرولاکتین می‌تواند موجب ریزش مو شود. زنانی که استروژن پایین دارند، مبتلا به هیپوگنادیسم (Hypogonadism) یا کاهش فعالیت عملکردی غدد جنسی هستند و سطح پرولاکتین در آنها بالاتر از ۲۰۰ میکروگرم در لیتر است، احتمالا دچار چنین عارضه‌ای می‌شوند.

هورمون پرولاکتین در بارداری

در دوران بارداری هم سطح این هورمون در بدن زنان حامله بالا می‌رود. بدن برای شیردهی به افزایش سطح این هورمون نیازمند است و در نتیجه در دوران بارداری، شاهد افزایش آن خواهید بود.

هورمون پرولاکتین و افسردگی

سطوح بالای پرولاکتین گاهی منجر به بروز برخی اختلالات خلقی می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱ میلادی نشان داد که افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی (MDD) پرولاکتین بالاتری نسبت به افراد معمولی دارند. سطح طبیعی پرولاکتین به تنظیم استرس کمک می‌کند و با اضطراب و افزایش وزن ارتباط دارد.

هورمون پرولاکتین و چاقی

بالابودن هورمون پرولاکتین باعث افزایش وزن و چاقی هم می‌شود. زمانی که این هورمون افزایش پیدا می‌کند، میل به مصرف غذای بیشتر هم زیاد می‌شود. در نتیجه، افزایش وزن دور از ذهن نیست.

تاثیر هورمون پرولاکتین بر پوست

سطح بالای هورمون می‌تواند روی پوست اثرات منفی بگذارد. یکی از اثرات نامطلوب بالارفتن پرولاکتین روی پوست، بروز آکنه و جوش است.

هورمون پرولاکتین و تنبلی تخمدان

در شرایط عادی، بدن هر زن پرولاکتین بسیار کمی تولید می‌کند مگر اینکه باردار باشد. سطوح بالای پرولاکتین می‌تواند روند تخمک‌گذاری را متوقف یا آن را کُند کند. بنابراین تخمدان‌ها به طور متناوب تخمک آزاد می‌کنند یا اصلا تخمکی آزاد نمی‌کنند. این موضوع روی روند منظم قاعدگی هم اثر منفی می‌گذارد.

آشنایی با غدد و هورمون‌ها را فراموش نکنید

با شناخت انواع هورمون‌ها و کارکردی که در بدن دارند، بهتر می‌توانید کنترل سلامتتان را به‌دست بگیرید. ضمن اینکه اگر مشکلی پیش بیاید هم راحت‌تر به‌سمت کشف علت و رفع آن اقدام خواهید کرد.

برای ملاقات با متخصصان هم می‌توانید از روش نوبت دهی اینترنتی سایت دکتردکتر استفاده کنید. با این راه‌کار ساده و سریع، به متخصص غدد یا هر پزشک دیگری که بخواهید متصل می‌شوید و بی‌دردسر از او وقت می‌گیرید.

درباره هورمون پرولاکتین پرسش دیگری در ذهنتان باقی مانده است؟ بپرسید تا در رسیدن به جواب به شما کمک کنیم.

منابع:

mayoclinic.org

my.clevelandclinic.org