قولنج معده یکی از مشکلات رایج گوارشی است که زندگی روزمره را مختل خواهد کرد. این عارضه با دردهای ناگهانی و شدید شکمی همراه بوده که ناشی از انقباضات غیرطبیعی عضلات معده یا رودهها است. عواملی مانند انسداد روده، استرس، سندرم روده تحریک پذیر و عادات غذایی ناسالم از دلایل اصلی ابتلا به آن محسوب میشوند.
تاثیر این عارضه بر کیفیت زندگی از کاهش تمرکز و احساس ناراحتی مداوم تا اختلال در خواب و فعالیت‌های روزانه را شامل میشود. به کمک انواع درمان‌های خانگی و دارویی می‌توان علائم ناشی از این عارضه را بهبود بخشید. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به علل، علائم قولنج معده و روش‌های درمانی این عارضه پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوالی درباره این بیماری دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ می‌دهد.
قولنج معده چیست؟
قولنج معده، درد شدید و متناوب شکمی است که از انقباضات عضلانی معده یا رودهها ناشی میشود. این وضعیت، در اثر انسدادهای گوارشی، سنگ‌های صفراوی و انواع بیماری‌های گوارشی رخ می‌دهد. فرد مبتلا به این عارضه، درد ناگهانی و تیز در شکم، نفخ و ناراحتی بسیاری را تجربه می‌کند. این بیماری با سایر مشکلات گوارشی تفاوت‌های عمده‌ای دارد.
برای مثال، نفخ به دلیل احساس پری یا تورم در شکم ایجاد میشود که اغلب حاصل تجمع گاز یا مشکلات گوارشی است. همچنین، سوءهاضمه به ناراحتی عمومی در قسمت بالای شکم گفته شده که با علائمی مانند احساس سیری، نفخ یا تهوع همراه بوده و معمولا پس از خوردن غذا رخ می‌دهد. برخلاف درد حاد و شدید قولنج معده، نفخ و سوءهاضمه ناراحتی‌های خفیف‌تر و مزمن‌تری را ایجاد میکنند.
علت بروز قولنج معده
کولیک معده از اسپاسمهای عضلانی در دستگاه گوارش نشات می‌گیرد. از شایع‌ترین علل این بیماری می‌توان به سنگ‌های صفراوی، سنگ‌های کلیوی و انسدادهای روده‌ای اشاره کرد. در ادامه، به دلایل بروز این بیماری پرداخته‌ایم:
مشکلات گوارشی
قولنج معده، به دلیل انقباضات شدید عضلات دستگاه گوارش رخ می‌دهد. در ادامه، به مهم‌ترین علل انقباضات گوارشی اشاره کرده‌ایم:
- سنگ‌های صفراوی؛ ایجاد درد شدید در قسمت بالای راست شکم در اثر انسداد مجاری صفراوی به وسیله سنگ‌های صفراوی
- انسداد روده؛ احساس درد کرامپی در شکم به دلیل انسداد در روده کوچک یا بزرگ در اثر چسبندگی‌ها، بیماری‌های التهابی روده، تومورها یا یبوست شدید
- نفخ؛ اتساع و کشش دیواره‌های روده و ایجاد انقباضات دردناک به دلیل بلع هوا یا تولید گاز در اثر تخمیر مواد غذایی توسط باکتری‌های روده
- سوءهاضمه؛ ایجاد درد و ناراحتی در ناحیه بالای شکم، به‌ویژه پس از صرف غذا در اثر تاخیر در تخلیه معده، حساسیت بیش از حد احشایی یا اختلال در حرکات دستگاه گوارش
عادات غذایی ناسالم
عادت‌های غذایی ناسالم از طریق مکانیسم‌های مختلفی باعث قولنج معده شده که با درد و گرفتگی شکم همراه خواهد بود. اثرگذارترین عادات غذایی در ایجاد این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- الگوی نامنظم غذا خوردن؛ اختلال در عملکرد طبیعی دستگاه گوارش با حذف وعده‌های غذایی یا خوردن در زمان‌های نامنظم
- رژیم غذایی پرچرب؛ درد، نفخ و گرفتگی شکم به دلیل مصرف زیاد غذاهای چرب و دشوار بودن هضم آن‌ها برای دستگاه گوارش
- سریع غذا خوردن؛ تولید گاز و در نتیجه بروز علائم کولیک در اثر خوردن غذا با سرعت زیاد و ورود بیش از حد هوا به معده
- پرخوری؛ ایجاد گرفتگی و درد شکمی به دلیل فشار وارد شده به معده در اثر مصرف بیش از حد غذا
- غذاهای تحریک‌کننده؛ انسداد دستگاه گوارش در اثر مصرف برخی غذاهای با هضم دشوار به‌ویژه غذاهای پر فیبر
با اصلاح این عادات غذایی ناسالم، افراد می‌توانند خطر ابتلا به قولنج معده را کاهش داده و سلامت دستگاه گوارش خود را بهبود بخشند.
عوامل روانشناختی
عوامل روانشناختی تاثیر قابل‌توجهی بر توسعه و تداوم اختلالات گوارشی به‌ویژه کولیک گوارشی دارند. ارتباط دوطرفه بین سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی روده‌ای در درک رابطه بین عوامل روانشناختی و سلامت دستگاه گوارش نقش کلیدی دارد در ادامه، به عمده عوامل روانشناختی در ابتلا به این بیماری اشاره کرده‌ایم:
استرس و اضطراب
تاثیر سطوح بالای اضطراب و استرس بر گوارش، عملکرد طبیعی این سیستم را مختل می‌کند. در این شرایط، خطر ابتلا به اختلالات تعامل مغز و روده افزایش می‌یابد.
آسیب‌های روانی در اوایل زندگی
افراد دارای تجربیات آسیب‌زای دوران کودکی، مانند سوء‌استفاده عاطفی یا کلامی، در بزرگسالی با خطر بالاتر ابتلا اختلال در ارتباط بین اعصاب دستگاه گوارش و مواجه میشوند.
رابطه بین سیستم عصبی و دستگاه گوارش
سیستم عصبی گوارشی، انقباضات عضلانی را برای هضم تنظیم می‌کند. فعالیت بیش از حد یا حساسیت بالای این اعصاب در اثر عوامل روانشناختی میتواند منجر به انقباضات شدید یا اسپاسمهای غیرطبیعی شده که قولنج معده همراه با درد شکمی و گرفتگی را به همراه خواهند داشت. این افزایش حساسیت عصبی که حساسیت احشایی نام دارد، درک درد در دستگاه گوارش را تشدید می‌کند.
براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (NIH)،
ارتباط دوطرفه بین سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی روده‌ای که از طریق غدد درون‌ریز، مسیرهای ایمنی، عصبی و متابولیکی برقرار است، در درک رابطه بین عوامل روانشناختی و سلامت دستگاه گوارش نقش کلیدی دارد. اختلال در محور مغز – روده، باعث بروز بیماری‌هایی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری‌های التهابی روده خواهد شد.
بیماری‌های زمینه‌ای
گاهی قولنج معده ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مختلفی خواهد بود که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- زخم معده (پپتیک اولسر)؛ زخم‌های ایجادشده در دیواره معده
- سنگ‌های صفراوی؛ انسداد جریان سفرا به دلیل وجود سنگ‌های صفراوی
- بیماری‌های التهابی روده؛ التهاب روده و درد شکمی در اثر ابتلا به بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسراتیو
- سندرم روده تحریک‌پذیر؛ گرفتگی و درد شکم در اثر اختلال وارد شده روی روده بزرگ
- انسداد خروجی معده؛ ممانعت از عبور غذا در اثر انسداد ایجاد شده در انتهای معده
قولنج معده چه علائمی دارد؟
علائم کولیک شکمی بسته به علت زمینه‌ای آن متفاوت خواهد بود. اما معمولا فرد علائمی همچون دردهای شکمی ناگهانی و موجی‌شکل، بی‌قراری، تهوع و استفراغ و نفخ را تجربه خواهد کرد. دردهای ناشی از کولیک معده معمولا مداوم هستند و با رفتن به دستشویی، دفع گاز یا استفراغ تسکین نمی‌یابند. گاهی، این حالت بعد از خوردن غذاهای چرب تحریک میشود، اما میتواند در هر زمانی از روز رخ دهد و حتی گاهی فرد را از خواب بیدار میکنند. در ادامه، به شایع‌ترین علائم این بیماری مفصل‌تر پرداخته‌ایم:
درد و احساس فشار در ناحیه معده
کولیک معده، به دردهای متناوب و انقباضی شکم گفته میشود که از معده یا اندام‌های اطراف آن منشا می‌گیرد. این درد زمانی رخ می‌دهد که یک اندام توخالی مانند معده، روده یا کیسه صفرا به دلیل انسداد یا تحریک، دچار انقباضات اسپاسمی شوند. این انقباضات باعث افزایش فشار داخلی شده و با درد و ناراحتی‌های شدید به‌صورت موجی در شکم همراه هستند. درد ناشی از کولیک معده معمولا به‌صورت ناگهانی شروع شده، شدت می‌یابد، به اوج خود می‌رسد و سپس به تدریج کاهش پیدا می‌کند؛ گاهی، این روند چندین بار تکرار خواهد شد.
نفخ، آروغ زدن یا احساس سنگینی
انقباضات اسپاسمی در دستگاه گوارش، حرکت طبیعی گاز را مختل کرده و باعث تجمع آن میشوند. این تجمع، گاز باعث کشیدگی معده و روده شده و در نتیجه، احساس نفخ و پری شکم ایجاد خواهد شد. از سوی دیگر، به دلیل دردهای ناشی از این بیماری و استرس، افراد هنگام غذا خوردن یا نوشیدن هوای بیشتری می‌بلعند. این هوای اضافی در معده جمع شده و بدن برای کاهش آن به آروغ زدن نیاز پیدا خواهد کرد. برخی مواد غذایی همچون مواد غذایی پرفیبر، نوشیدنیهای گازدار و برخی کربوهیدرات‌ها افزایش نفخ، آروغ زدن و احساس سنگینی در معده را به دنبال دارند؛ به‌ویژه اگر با فلج معده همراه شوند.
تغییرات در الگوی گوارشی مانند یبوست یا اسهال
درد شکمی و اختلالات گوارشی می‌توانند از طریق مکانیسم‌هایی مانند تغییر در رفلکس گاستروکولیک و تغییرات در حرکات روده بزرگ الگوی طبیعی دفع را مختل کرده و باعث یبوست یا اسهال شوند.
رفلکس گاستروکولیک، یک واکنش فیزیولوژیک است که حرکت دستگاه گوارش تحتانی را پس از صرف غذا کنترل می‌کند. این رفلکس باعث افزایش حرکات روده بزرگ در پاسخ به کشیدگی معده پس از غذا خوردن میشود که در نهایت به حرکت محتویات روده به سمت رکتوم کمک می‌کند. اختلال در رفلکس گاستروکولیک باعث ایجاد علائمی نظیر درد شکمی، نفخ، اسهال یا یبوست میشود.
همچنین، تغییر در حرکات روده بزرگ نقش مهمی در الگوی دفع دارد. افزایش انقباضات پیش‌رونده با دامنه بالا باعث اسهال خواهد شد. زیرا سرعت حرکت محتویات در روده زیاد شده و زمان کافی برای جذب آب وجود ندارد. در مقابل، کاهش این انقباضات ممکن است به یبوست منجر شود. زیرا کاهش سرعت حرکت، زمان جذب آب را افزایش داده و مدفوع را سفت‌تر می‌کند.
روش‌های تشخیص قولنج معده
تشخیص کولیک معده که با دوره‌های درد شکمی همراه است، مستلزم یک رویکرد جامع است. دکتر گوارش به کمک ترکیبی از روش‌های زیر به تشخیص این عارضه می‌پردازد:
- بررسی سابقه پزشکی و ارزیابی علائم؛ بررسی دقیق علائم بیمار، نوع، محل، مدت و تناوب درد و همچنین عوامل تشدیدکننده یا تسکین‌دهنده آن
- معاینه فیزیکی؛ برای شناسایی علائم نشان‌دهنده علت درد شکمی
- آزمایش خون؛ برای بررسی علائم عفونت، التهاب یا سایر ناهنجاری‌ها
- آزمایش ادرار؛ برای تشخیص مشکلات مجاری ادراری
- سونوگرافی؛ برای مشاهده اندام‌هایی مانند کیسه صفرا، کبد و کلیه‌ها جهت تشخیص مشکلاتی مانند سنگ‌های صفراوی یا کلیوی
- سی‌تی‌اسکن؛ برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌های شکمی و شناسایی انسداد، التهاب یا سایر ناهنجاری‌ها
- آندوسکوپی؛ برای مشاهده مستقیم دستگاه گوارش و تشخیص مشکلاتی مانند زخم معده، گاستریت یا سایر ناهنجاری‌های مخاطی
- آزمایش هلیکوباکتر پیلوری؛ برای بررسی وجود باکتری‌های ایجادکننده زخم‌های گوارشی
روش‌های درمان قولنج معده
درمان کولیک معده بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد و شامل کاهش مصرف چربی، مصرف مسکن‌ها، ضداسپاسم‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها، روش‌های غیردارویی همچون ماساژ و پروبیوتیکها است. در ادامه، به موثرترین شیوه‌های درمان این بیماری پرداخته‌ایم:
درمان خانگی و سبک زندگی
با وجود اثربخشی درمان خانگی، اما این شیوه‌های درمانی باید به‌عنوان یک درمان مکمل در کنار سایر درمان‌های تجویز شده توسط پزشک مورد استفاده قرار بگیرند. در ادامه، به مهم‌ترین درمان‌های خانگی قولنج معده پرداخته‌ایم:
مصرف دمنوش‌های گیاهی
چای‌های گیاهی، به‌ویژه چای نعناع و زنجبیل، به دلیل برجای گذاشتن تاثیرات مثبت برای تسکین علائم کولیک معده بسیار موثر هستند.
- چای نعناع؛ ترکیب اصلی این چای، منتول است که به‌عنوان شل‌کننده عضلات صاف، ناراحتی‌های گوارشی را کاهش می‌دهد.
- چای زنجبیل؛ زنجبیل، به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود با بهبود عملکرد دستگاه و افزایش سرعت تخلیه معده و تحریک انقباضات آن، در کاهش ناراحتی‌های ناشی از کولیک معده نقش دارد.
البته دمنوش نعناع، برای بیماران مبتلا به رفلاکس معده باید با احتیاط بیشتری مصرف شود.
اصلاح عادات غذایی
در ادامه، چند راهکار برای اصلاح عادات و رژیم غذایی ارائه داده‌ایم:
- رعایت الگوی منظم غذا خوردن؛ تنظیم فرایندهای گوارشی و جلوگیری از تحریک بیش از حد دستگاه گوارش با مصرف سه وعده غذایی متعادل در ساعات منظم
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر؛ کاهش فشار روی دستگاه گوارش با جلوگیری از پر شدن بیش از حد معده و کاهش تولید اسید
- مصرف غذاهای کم‌چرب؛ کاهش تحریکات دستگاه گوارش و تسکین علائم کولیک در اثر مصرف غذاهای کم‌چرب
- مصرف متعادل فیبر غذایی؛ با بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست
- نوشیدن آب کافی؛ کمک به تنظیم حرکات روده با مصرف حداقل ۱.۵ تا ۲ لیتر آب در روز
- محدود کردن غذاهای تحریک‌کننده؛ همچون الکل، کافئین، غذاهای تند و چرب
انجام فعالیت‌های بدنی سبک برای بهبود هضم
انجام فعالیت‌های بدنی سبک مانند پیاده‌روی کوتاه بعد از غذا یا تمرینات ملایم یوگا، نقش مهمی در بهبود هضم و کاهش ناراحتی‌های مرتبط با کولیک معده خواهد داشت. برخی از فواید این فعالیت‌ها شامل موارد زیر هستند:
- افزایش حرکات دستگاه گوارش؛ تحریک عضلات دستگاه گوارش و افزایش حرکات موجی عضلات برای خروج سریع‌تر غذا از بدن و جلوگیری از یبوست با انجام تمرینات سبک مانند پیاده‌روی یا حرکات کششی ملایم
- کاهش احتباس گاز در روده؛ دفع گازهای گوارشی و کاهش فشار ناشی از آن به کمک پیاده‌روی
- کاهش استرس؛ کاهش دفعات و شدت حملات کولیک معده در اثر کاهش استرس ناشی از تمرینات سبک
درمان دارویی
درمان کولیک معده بسته به علت زمینه‌ای و شدت علائم در هر فرد متفاوت خواهد بود. روش‌های درمانی مختلفی برای کاهش درد و بهبود علائم وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم:
استفاده از داروهای ضدنفخ، ضداسید یا ضداسپاسم
انواع داروها با مکانیسم اثر متفاوتی در درمان این عارضه موثر هستند. برای مثال، داروی دی سیکلومین به‌عنوان یک داروی ضداسپاسم، دردهای روده‌ای و شکمی را تسکین می‌دهد. در جدول زیر، به موثرترین داروها برای درمان قولنج معده اشاره کرده‌ایم:
| گروه دارویی | نام دارو | نحوه اثرگذاری |
| داروهای ضداسپاسم | هیوسین بوتیل‌برومید دی‌سیکلومین | کاهش دردهای شکمی در اثر کاهش انقباضات عضلات صاف دستگاه گوارش |
| مهارکننده‌های بازجذب سروتونین | اس‌سیتالوپرام | کاهش دردهای شکمی با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی و درمان سندرم روده تحریک پذیر |
| داروهای ضدنفخ | سایمیتیکون | دفع آسان‌تر گاز و کاهش نفخ و دردهای شکمی |
| آنتی‌اسیدها | حاوی آلومینیوم و منیزیم و کلسیم کربنات | کاهش علائم با خنثی‌سازی اسید معده |
مصرف سرخودانه هر یک از این داروها، بدون نظارت و تشخیص پزشک، میتواند با عوارض متعددی همراه باشد.
مکمل‌های گوارشی یا آنزیم‌های هضم
مصرف مکمل‌ها و آنزیمی گوارشی با تسهیل تجزیه مواد غذایی و کاهش فشار روی دستگاه گوارش، به کاهش ناراحتی‌های شکمی کمک می‌کند. در ادامه، به برخی از مفیدترین مکمل‌ها و آنزیم‌های گوارشی اشاره کرده‌ایم:
- لاکتاز؛ هضم لاکتوز موجود در محصولات لبنی و جلوگیری از تولید گاز و نفخ
- آلفا-گالاکتوزیداز؛ تجزیه کربوهیدرات‌های پیچیده موجود در حبوبات و برخی سبزیجات و جلوگیری از تولید گاز و ناراحتی‌های ناشی از آن
- پروتئازها؛ کمک به تجزیه پروتئین‌ها، کاهش التهاب و بهبود هضم
- لیپاز؛ کمک به هضم چربی‌ها و کاهش علائم کولیک معده به‌ویژه در افراد مبتلا به نارسایی پانکراس
- آمیلاز؛ کمک به تجزیه کربوهیدرات‌ها، بهبود هضم و کاهش نفخ
- پروبیوتیکها؛ موثر برای بهبود تعادل باکتری‌های روده و بهبود سلامت گوارشی
استفاده از این مکمل‌ها باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه باشد؛ زیرا مصرف نادرست آن‌ها منجر به بروز عوارض جانبی خواهد شد. همچنین، تشخیص علت اصلی کولیک معده برای انتخاب درمان مناسب ضروری است.
درمان‌های روانشناختی
عوامل روانشناختی از مهم‌ترین علل ابتلا به کولیک معده هستند. در ادامه، به بهترین راهکارهای درمان روانشناختی برای درمان این بیماری پرداخته‌ایم:
تکنیک‌های مدیریت استرس
مدیریت استرس از طریق تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن تاثیر قابل‌توجهی در کاهش علائم کولیک معده در بزرگسالان خواهد داشت. مدیتیشن با کاهش استرس و ایجاد آرامش در بدن، به بهبود عملکرد گوارشی کمک می‌کند. کاهش تنش و اسپاسمهای عضلانی، فعال‌سازی سیستم عصبی پاراسمپاتیک و بهبود مهارت ذهن‌آگاهی از دیگر فواید مدیتیشن برای مدیریت این بیماری است.
مراجعه به روانشناس در صورت ارتباط مشکلات گوارشی با اضطراب
روانشناس با استفاده از رفتاردرمانی شناختی، الگوهای فکری منفی را اصلاح کرده و به درمان کولیک معده ناشی از اضطراب و افسردگی کمک می‌کند. این سبک درمانی، عملکرد موثری در کاهش علائم اختلالات گوارشی برجای می‌گذارد.
چگونه از این بیماری پیشگیری کنیم؟
اقدامات پیشگیرانه زیر، برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری بسیار موثر هستند:
- پرهیز از پرخوری و مصرف غذاهای سنگین؛ برای جلوگیری از نفخ و کند شدن سرعت هضم مواد غذایی
- افزایش تدریجی مصرف فیبر؛ برای عادت کردن بدن به این نوع رژیم غذایی و نقش موثر آن در بهبود حرکات روده و جلوگیری از یبوست
- انتخاب منابع متنوع فیبر؛ شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات
- شناسایی و محدود کردن غذاهای نفاخ؛ کاهش مصرف برخی غذاها مانند حبوبات، کلم و نوشیدنیهای گازدار
- هیدراته ماندن؛ عملکرد صحیح فیبر در دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست با مصرف آب کافی
- تقسیم وعده‌های غذایی؛ خوردن وعده‌های کوچک‌تر و در ساعات مشخص برای کاهش فشار روی دستگاه گوارش کاهش و جلوگیری از ابتلا به قولنج معده
- مدیریت استرس و اضطراب؛ عملکرد صحیح دستگاه گوارش با انجام تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی و ورزش منظم
آیا کولیک معده قابل کنترل است؟
قولنج معده به دلیل انقباضات شدید عضلات معده یا رودهها ایجاد میشود. عواملی مانند استرس، رژیم غذایی ناسالم و بیماری‌های گوارشی زمینه‌ای در بروز آن نقش دارند. فرد در صورت ابتلا به این عارضه، درد ناگهانی شکم، نفخ، تهوع و تغییر در الگوی دفع را تجربه خواهد کرد. برای بهبود این شرایط، روش‌هایی همچون اصلاح رژیم غذایی، مصرف داروهای مناسب، تکنیک‌های مدیریت استرس توصیه میشود.
اگر به این درد و اسپاسمهای شکمی مبتلا هستید، برای تشخیص آن حتما به متخصص گوارش مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از دکتر گوارش، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین این متخصص در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید. همچنین، سفارش آنلاین دارو پس از ویزیت توسط پزشک، در این سایت امکان‌پذیر است.
منابع:
سوالات متداول
