سرطان پوست، هفدهمین سرطان شایع در سراسر جهان به حساب می‌آید. این سرطان، اغلب در مناطقی از بدن که بیشتر در معرض نور خورشید قرار دارند، همچون صورت، گردن و بازوها پدیدار میشود. عوامل متعددی در بروز این بیماری نقش دارند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به اشعه فرابنفش (UV)، سابقه خانوادگی و ضعف سیستم ایمنی اشاره کرد. این بیماری دارای انواع مختلفی است که کارسینوم سلول بازال و کارسینوم سلول سنگفرشی شایع‌ترین آن‌ها بوده و ملانوما کشندهترین نوع آن محسوب میشود.
در این مقاله از مجله پزشکی دکتردکتر، به بررسی کامل این بیماری، از علل و نشانه‌ها تا روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری خواهیم پرداخت. همچنین مجموعه‌ای از تصاویر سرطان پوست را برای کمک به شناخت بهتر این بیماری ارائه خواهیم کرد.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
سرطان پوست چیست؟
سرطان پوست، به تکثیر بی‌رویه سلول‌های غیرطبیعی پوست گفته میشود. زمانی که DNA سلول‌های پوستی در معرض آسیب قرار می‌گیرند دچار جهش‌های ژنتیکی می‌شوند. این جهش‌ها، توانایی سلول‌ها را در تنظیم و کنترل چرخه سلولی و تقسیم خود مختل می‌کنند. در نتیجه، سلول‌های آسیب‌دیده به صورت غیرقابل کنترل تکثیر شده و سرطان را به وجود می‌آورند.
این بیماری معمولا در نواحی از بدن که بیشترین مواجهه را با عوامل آسیب‌زا دارند، همچون صورت، پوست سر، لب، گوش، گردن، بازوها، پشت دست‌ها، کمر و پاها رخ می‌دهد. با این حال، در برخی افراد، ضایعات سرطانی در نواحی کمتر شایع همچون کف دست‌ها، کف پاها و زیر ناخن‌ها بروز پیدا می‌کنند.
علت ابتلا به سرطان پوست
عواملی که باعث آسیب به سلول‌های پوست و بروز این بیماری می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
- نور خورشید و اشعه UV: قرار گرفتن طولانی‌مدت و بدون محافظت در برابر اشعه فرابنفش خورشید، عامل اصلی افزایش خطر ابتلا به این بیماری است. این اشعه به DNA سلول‌های پوست آسیب رسانده و منجر به رشد غیرقابل کنترل آن‌ها میشود.
- استفاده از سولاریوم: تخت‌های برنزه‌کننده با انتشار پرتوهای فرابنفش مصنوعی به DNA سلول‌های پوستی آسیب می‌رسانند و ریسک جهش‌های سرطانی در اپیدرم را افزایش می‌دهند.
- سابقه خانوادگی: وجود سابقه این سرطان در بستگان درجه یک (والدین، خواهر یا برادر) به طور قابل توجهی خطر ابتلا به این بیماری را در فرد افزایش می‌دهد. این ارتباط نشان‌دهنده نقش عوامل ژنتیکی و وراثت در استعداد ابتلا به این بیماری پوستی است.
- پوست روشن یا سابقه آفتاب‌سوختگی: افراد با پوست روشن به دلیل داشتن مقادیر کمتر ملانین، در برابر آسیب‌های ناشی از اشعه UV آسیب‌پذیرتر هستند. همچنین، سابقه آفتاب‌سوختگی‌های شدید همراه با تاول، به خصوص در دوران کودکی ریسک ابتلا به این بیماری را در آینده افزایش می‌دهد.
- سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری‌های خودایمنی: ضعف سیستم ایمنی بدن، چه به دلیل بیماری‌هایی خودایمنی همچون HIV و چه به دلیل مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی توانایی بدن در شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی را کاهش می‌دهد. این امر، فرد را مستعد ابتلا به این نوع سرطان می‌کند.
- سابقه ابتلا به سرطان پوست: افرادی که قبلا به این بیماری مبتلا شده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلای مجدد به این بیماری در سایر نقاط بدن قرار دارند.
مواجهه مکرر و بدون محافظت با برخی مواد شیمیایی همچون قطران زغال‌سنگ، آرسنیک و کرئوزوت به سلول‌های پوستی آسیب رسانده و زمینه را برای بروز این بیماری فراهم می‌کند.
علائم و نشانه‌های سرطان پوست
علائم این بیماری، به خصوص انواع غیرملانومی، بسیار متغیر بوده و همین امر سبب میشود که گاهی با سایر بیماری های پوستی اشتباه گرفته شود. در ادامه، مهم‌ترین علائم سرطان پوست را ارائه کرده‌ایم:
- زخم یا ضایعه‌ای که در مدت چهار هفته بهبود پیدا نمی‌کند یا پس از بهبود، دوباره عود می‌کند.
- ضایعاتی با سطح زبر و پوسته‌پوسته که ممکن است همراه با خارش، ترشح یا خونریزی باشند.
- زخم‌هایی به همراه فرورفتگی و پوسته‌ریزی که به طور مکرر خونریزی می‌کنند.
- برآمدگی‌هایی با ظاهر مرواریدی یا مومی‌شکل که معمولا روی صورت، گوش‌ها یا گردن دیده می‌شوند.
- لکه‌ها یا برآمدگی‌های مسطح که به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای هستند.
این علائم بیشتر به انواع غیرملانومایی این سرطان مربوط هستند. ملانوما اغلب به صورت تغییرات در خال‌های موجود یا ایجاد خال‌های جدید با ویژگی‌های خاص بروز می‌کند. برای شناسایی این نوع ضایعات، قانون ABCDE راهنمای مناسبی به شمار می‌رود:
- Asymmetry (عدم تقارن): یک نیمه از خال با نیمه دیگر آن تطابق ندارد.
- Border (حاشیه): لبه‌های ضایعه یا خال ناهموار، دندانه‌دار یا محو شده هستند.
- Color (رنگ): چند رنگ مختلف همچون قهوه‌ای، سیاه، قرمز، آبی یا حتی سفید در خال یا لکه مشاهده میشود.
- Diameter (قطر): قطر ضایعه معمولا بیش از 6 میلی‌متر است.
- Evolution (تغییر): خال به مرور دچار تغییر در اندازه، شکل، رنگ یا بافت میشود.
در صورت مشاهده هر یک از علائم سرطان پوست، بلافاصله به متخصص پوست مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و انجام اقدامات درمانی به موقع، میزان مرگبار بودن این بیماری را کاهش می‌دهد.
انواع سرطان پوست
این بیماری بر اساس سلول‌های پوستی که سرطان از آن‌ها سرچشمه می‌گیرد، طبقه‌بندی میشود. در ادامه، شایع‌ترین تا نادرترین انواع این بیماری را معرفی کرده‌ایم.
سرطان سلول بازال
کارسینوم سلول بازال، شایع‌ترین نوع سرطان پوست است که 60 تا 80 درصد کل سرطان‌های پوستی را شامل میشود. این سرطان از سلول‌های بازال، واقع در بیرونی‌ترین لایه پوست منشا می‌گیرد. این سرطان معمولا به صورت یک برجستگی کوچک و براق، شبیه به یک مروارید یا یک لکه صاف و پوسته‌پوسته ظاهر شده و به تدریج بزرگ‌تر میشود. BCC در افراد با پوست روشن شایع‌تر است، اما می‌تواند در افراد با هر رنگ پوستی دیده شود.
سرطان سلول سنگفرشی
دومین نوع شایع این سرطان، کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC) است. این سرطان اغلب به شکل یک برجستگی قرمز و سفت، یک لکه زبر و پوسته‌پوسته، یا زخمی که بهبود نمی‌یابد و عود می‌کند، خود را نشان می‌دهد. SCC هم همچون BCC، در افراد با پوست روشن شایع‌تر است، اما افراد با پوست تیره هم می‌توانند به آن مبتلا شوند. در مقایسه با BCC، کارسینوم سلول سنگفرشی پتانسیل بیشتری برای متاستاز دارد.
ملانوما
ملانوما خطرناک‌ترین و کشندهترین سرطان پوست است که از سلول‌های تولیدکننده رنگدانه به نام ملانوسیت‌ها منشا می‌گیرد. ویژگی بارز این سرطان، تمایل زیاد آن به گسترش سریع به سایر نقاط بدن است. ملانوما اغلب از خال‌های موجود در بدن شروع شده یا به طور ناگهانی به شکل یک لکه جدید و تیره ظاهر میشود که از سایر بخش‌های پوست متمایز است. تشخیص زودهنگام این سرطان شانس درمان موفقیت‌آمیز بسیار بالا می‌برد.
بر اساس گزارش سایت موسسه ملی بهداشت آمریکا (NIH)،
ملانوما عامل بیش از 80 درصد مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان پوست محسوب میشود.
از آنجایی که ملانوما در مراحل پیشرفته معمولا به استخوان‌ها و مغز گسترش پیدا می‌کند، مرگ ناشی از آن اغلب با درد شدید همراه است.
سرطان کارسینوم سلول مرکل
کارسینوم سلول مرکل، نوعی نادر اما بسیار تهاجمی از این بیماری است. این سرطان از سلول‌های مرکل، که در لایه‌های عمیق اپیدرم قرار دارند و مسئول حس لامسه هستند، منشا می‌گیرد. سرطان سلول مرکل معمولا رشد سریعی دارد و اغلب سایر نقاط بدن را درگیر می‌کند.
سرطان پوست سلول پایه‌دار رنگی
کارسینوم سلول بازال پایه‌دار رنگی، گونه‌ای نادر از کارسینوم سلول بازال (BCC) است. تفاوت اصلی آن با سایر انواع BCC در وجود ملانین در سلول‌های سرطانی نهفته است. همین ویژگی باعث میشود که ضایعه پوستی به رنگ تیره‌تر یا رنگی دیده شود. به عبارت دیگر، این رنگدانه، ظاهری منحصربه‌فرد به PBCC می‌دهد که آن را از سایر BCCها متمایز می‌کند.
مراحل پیشرفت انواع سرطان پوست
مرحله‌بندی سرطان، میزان گسترش بیماری را نشان می‌دهد و نقش مهمی در تعیین روش درمان ایفا می‌کند. جدول زیر مراحل مختلف این بیماری را نشان می‌دهد:
| مرحله سرطان | ملانوما | سرطان‌های غیرملانومی |
| مرحله صفر | سرطان تنها در خارجی‌ترین لایه پوست محصور شده مشاهده میشود. | سلول‌های سرطانی فقط در لایه بالایی پوست یافت می‌شوند. |
| مرحله یک | هیچ نشانه‌ای از گسترش سرطان به غدد لنفاوی یا سایر نقاط بدن وجود ندارد. | سرطان علاوه بر لایه‌های بالایی، در لایه میانی پوست هم وجود دارد. |
| مرحله دو | خطر عود سرطان افزایش پیدا کرده، اما هنوز خبری از گسترش به نقاط دیگر بدن نیست. | سرطان به اعصاب یا بخش‌های عمیق‌تر پوست نفوذ کرده است. |
| مرحله سه | سرطان به یک یا چند غده لنفاوی نزدیک یا به پوست اطراف گسترش یافته است. | سرطان به غدد لنفاوی مجاور راه پیدا کرده است. |
| مرحله چهار | سرطان به غدد لنفاوی دور، پوست نواحی دوردست و اندام‌های داخلی متاستاز داده است. | سرطان به سایر نقاط بدن و اندام‌های حیاتی همچون کبد، ریه و مغز منتقل شده است. |
این جدول به وضوح نشان می‌دهد که با افزایش مرحله سرطان، بیماری پیشرفته‌تر شده و درمان پیچیده‌تر و چالش‌برانگیزتر خواهد بود.
چگونه سرطان پوست تشخیص داده میشود؟
معمولا برای تشخیص این بیماری، اقدامات زیر توسط دکتر پوست انجام میشود:
معاینه بالینی
در ابتدا، پزشک ابتدا به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته و در مورد هرگونه تغییر در ضایعات پوستی موجود همچون خال‌ها، کک‌ومک‌ها یا لکه‌ها و همچنین ظهور ضایعات جدید سوالاتی مطرح می‌کند. در ادامه، به معاینه فیزیکی پوست نواحی مستعد سرطان همچون پوست سر، گوش‌ها، گردن، دست‌ها و پاها می‌پردازد.
بیوپسی یا نمونه‌برداری
در صورتی که در معاینه بالینی، پزشک به ضایعه‌ای مشکوک شود، اقدام به بیوپسی می‌کند. در این روش، بخش کوچکی از بافت ضایعه مشکوک یا کل آن برداشته میشود و تحت بررسی میکروسکوپی قرار می‌گیرد. بیوپسی یکی از دقیق‌ترین و معتبرترین روش‌ها برای تایید وجود سرطان پوست بوده و به تعیین نوع سلول‌های سرطانی و درجه بدخیمی بیماری کمک می‌کند.
آزمایش‌های پیشرفته در موارد مشکوک
در برخی موارد خاص، به خصوص زمانی که شک به گسترش سرطان وجود دارد یا برای تعیین دقیق‌تر مرحله بیماری، آزمایش‌های تصویربرداری پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش‌ها با تهیه تصاویری از داخل بدن، اطلاعاتی در مورد اندازه واقعی تومور و میزان گسترش آن ارائه می‌دهند. سی‌تی‌اسکن و ام‌آرای از مهم‌ترین ابزارهای تصویربرداری در این مرحله هستند.
روش‌های درمان سرطان پوست
روش‌های درمان این بیماری بسته به نوع، اندازه و مرحله بیماری متفاوت بوده و شامل موارد زیر میشود:
- جراحی: جراحی رایج‌ترین و موثرترین روش درمان این بیماری است که طی آن، تومور به همراه بخشی از بافت سالم اطراف آن برداشته میشود. هدف از برداشتن بافت سالم، اطمینان از حذف کامل تمام سلول‌های سرطانی و کاهش خطر عود آن است.
- کرایوتراپی (سرمادرمانی): در این شیوه، از نیتروژن مایع برای فریز کردن سلول‌های سرطانی استفاده میشود. سلول‌های منجمد شده به تدریج دچار نکروز شده و از بین می‌روند.
- لیزر درمانی: لیزر درمانی با تابش پرتوهای دقیق، لایه‌های سطحی پوست را که حاوی سلول‌های سرطانی هستند تبخیر می‌کند. این روش بیشتر برای سرطان‌های سلول پایه‌ای و سنگفرشی سطحی مناسب است.
- پرتودرمانی: در این تکنیک از پرتوهای پرانرژی همچون اشعه ایکس، برای آسیب رساندن به DNA سلول‌های سرطانی و مهار رشد و تکثیر آن‌ها استفاده میشود.
- ایمونوتراپی یا شیمی‌درمانی: این روش‌ها برای موارد پیشرفته سرطان پوست به کار می‌روند. شیمی‌درمانی با بهره‌گیری از داروهای ضدسرطان قوی، سلول‌های سرطانی را مستقیما هدف قرار داده و از بین می‌برد. در مقابل، ایمونوتراپی با تقویت سیستم ایمنی بدن بیمار، آن را قادر می‌سازد تا سلول‌های سرطانی را شناسایی و مورد حمله قرار دهد.
توجه: برای مراقبت از پوست در طول دوره درمان، حتما از محصولات مراقبت پوست ایمن و بدون الکل و عطر استفاده کنید.
برای سفارش اینترنتی دارو و اقلام مراقبت از پوست، از داروخانه دکتردکتر کمک بگیرید.
آیا سرطان پوست قابل پیشگیری است؟
در بسیاری از موارد، به خصوص اگر زمینه ژنتیکی وجود نداشته باشد، می‌توان با اقدامات ساده زیر از بروز این بیماری جلوگیری کرد:
- استفاده منظم از ضدآفتاب با SPF حداقل 30
- پرهیز از قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور مستقیم خورشید
- پوشیدن لباس‌های بلند با بافت فشرده و رنگ تیره و استفاده از کلاه لبه‌دار و عینک
- معاینه منظم خال‌ها و انجام چکاپ‌های دوره‌ای
- آموزش خودمراقبتی و بررسی مداوم تغییرات پوستی
با رعایت این اصول و ادغام آن‌ها در سبک زندگی روزمره، می‌توان به طور چشمگیری خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
تشخیص زودهنگام سرطان پوست، کلید درمان موفق
سرطان پوست، اگرچه در بسیاری از موارد قابل درمان است، اما تعلل در تشخیص و درمان، به ویژه در نوع ملانوما، آن را به یک بیماری خطرناک و حتی کشنده تبدیل می‌کند. لکه‌های پوستی غیرمعمول، ظهور خال‌های جدید با ویژگی‌های خاص یا تغییر در شکل و اندازه خال‌های قدیمی همگی می‌توانند نشانه‌هایی باشند که نیازمند بررسی فوری توسط متخصص هستند.
پس اگر هرگونه از این نشانه‌ها را در پوست خود مشاهده کردید، برای بررسی دقیق، از متخصص آنلاین پوست نوبت ویزیت بگیرید. سایت دکتردکتر امکان گرفتن نوبت اینترنتی از بهترین متخصصان این حوزه را فراهم کرده است.
منابع:
