عرق کف دست و پا در مواجهه با گرما یا شرایطی مانند اضطراب و ترس، طبیعی است؛ اما این شرایط زمانی نگرانکننده میشود که در حالت عادی نیز دستها و پاهای شما بیشازحد عرق میکنند. علت عرق کردن کف دست و پا ممکن است ژنتیکی یا ناشی از بیماری باشد؛ بنابراین لازم است پزشک متخصص ابتدا علت را بررسی و سپس برای درمان اقدام کند. از آنجا که چنین شرایطی روی کیفیت زندگی و روابط اجتماعی افراد تاثیر منفی دارد، در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به بررسی دلیل عرق کف دست و پا پرداخته و از روشهای تشخیص و درمان پزشکی و خانگی میگوییم، تا بدون نگرانی در هر جمعی حاضر شوید و بدرخشید.
دلیل عرق کف دست و پا چیست؟
هایپرهیدروزیس (Hyperhidrosis) اغلب به تعریق کف دست اشاره دارد؛ اما شامل تعریق کف پا نیز میشود. یکی از علل اصلی تعریق زیاد، فعالیت بیشازحد سیستم عصبی سمپاتیک است. این سیستم که مسئول کنترل تعریق است، سیگنالهایی بیشتر از حد معمولا به غدد فرستاده و آنها را وادار به تولید عرق بیشتر از حد لازم بدن از نظر فیزیولوژیکی میکند.
دلیل عرق کف دست و پا، بیشفعالی غدد عرق اکرین است که در کف دست و پا قرار دارد. غدد اکرین توسط اعصابی (بهنام نورونهای سمپاتیک پسگانگلیونی) مدیریت میشود که مادهای بهنام «استیل کولین» آزاد کرده و تولید عرق را تحریک میکنند.
این غده با غدد عرق آپوکرین که در زیر بغل، کشاله ران و قفسه سینه قرار گرفته و توسط مادهای بهنام «نوراپی نفرین» تحریک میشود؛ متفاوت است.
بهدلیل همین مسیرهای متفاوت، ممکن است کف دست و پای فردی عرق کند؛ در حالیکه سایر نقاط بدن او عرق نمیکنند. البته برعکس چنین شرایطی نیز محتمل است. تعریق بیشازحد کف دست و پا همیشه دوطرفه است؛ بهاین مفهوم که هر ۲ دست یا پا را تحتتاثیر قرار میدهد.
پزشکان دلیل عرق زیاد کف دست و پا را به ۲ دسته کلی هیپرهیدروزیس اولیه و ثانویه تقسیم میکنند که به شرح زیر است:
علل پزشکی هیپرهیدروزیس اولیه (دلیل عرق سرد کف دست و پا)
هیپرهیدروزیس اولیه یا تعریق بیشازحد کانونی اولیه نوعی بیماری مزمن است که عامل اصلی آن تغییر ژنتیکی یا جهش ژنتیکی است. بنابراین دلیل عرق کردن کف دست و پا در این دستهبندی، تغییرات ژنتیکی هستند که از خانوادههای بیولوژیکی به ارث میرسند. در واقع علت عرق ناشی از نقصی جزئی در سیستم عصبی سمپاتیک بدن است که مانند ترموستات عمل میکند.
هیپرهیدروزیس اولیه شایعترین دلیل عرق کف دست کودکان و بزرگسالان است؛ چون معمولا قبل از ۲۵ سالگی شروع میشود. علائم تعریق بیشازحد اولیه نسبتا خاص هستند و بهاین دلیل کانونی یا موضعی نامیده میشود که تنها قسمتهایی از بدن مانند اندامهای زیر تحتتاثیر قرار میدهد:
- زیربغل؛
- دستها؛
- پاها؛
- صورت.
علائم این نوع تعریق معمولا متقارن هستند و در هر ۲ طرف بدن بهصورت مساوی اتفاق میافتند؛ در نتیجه وقتی تعریق زیاد را در هر ۲ دست خود تجربه میکنید به آن تعریق بیشازحد کف دست یا Palmar Hyperhidrosis میگویند.
هیپرهیدروزیس ثانویه (عصبی و اضطرابی)
برخلاف تعریق بیشازحد کانونی که ارثی است؛ هیپرهیدروزیس ثانویه (تعریق بیشازحد ثانویه عمومی) بهدلیل ابتلا به نوعی بیماری زمینهای یا مصرف برخی از داروها رخ داده و باعث تعریق شبانه نیز میشود. دیابت و پارکینسون از جمله بیماریهایی هستند که باعث تعریق بیشازحد ثانویه عمومی خواهند شد.
چون هیپرهیدروزیس ثانویه بهدلایل پزشکی رخ میدهد، در ادامه به بررسی این موضوع میپردازیم که دلیل عرق کف دست و پا چیست:
علل عاطفی
استرس، اضطراب، ترس، خجالت و عصبی شدن که همگی در دسته عوامل عاطفی علت عرق کف دست و پا قرار میگیرند؛ احساساتی قوی هستند که منجر به آزاد شدن ناگهانی «استیل کولین» در جریان خون میشوند. در چنین شرایطی، با تحریک بیشازحد این غدههای عصبی، عرق خودبهخود آزاد شده و ممکن است تا زمانی ادامه پیدا کند که عامل عاطفی از بین برود.
دلیل عرق سرد کف و دست و پا ممکن است ناشی از وضعیتی بهنام «سنکوپ وازوواگال» باشد که در آن بدن فرد واکنش بیشازحد به محرکهای خاصی نشان میدهد. بهعنوانمثال، موارد زیر باعث تجربه سرگیجه، غش و عرق سرد میشوند:
- دیدن خون؛
- پریشانی عاطفی شدید.
در علل عاطفی، معمولا عاملی بیرونی باعث عرق کف دست و پا میشد؛ اما در بخش بعدی به بررسی این موضوع میپردازیم که علت درونی و جدیتر دلیل عرق کف دست و پا چیست؟
غدد درون ریز و عدم تعادل هورمونها
سیستم غدد درونریز، مسئول تنظیم هورمونهای بدن است؛ استیل کولین که در بخشهای قبلی به آن پرداختیم، نوعی انتقالدهنده عصبی است که توسط مغز تولید میشود. این انتقالدهنده در واقع بهعنوان هورمون غدد درونریز عمل میکند.
اختلالات خاصی باعث عدم تعادل هورمونی بدن و در نتیجه تولید بیشازحد «استیل کولین» میشوند؛ جالب اینجاست که برخی دیگر از اختلالات، عملکردی متناقض داشته و تولید استیل کولین را کاهش میدهند.
بیماریهایی که با عدم تعادل هورمونها باعث عرق بیشازحد و زیاد کف دست و پا میشوند به شرح زیر هستند:
- پُرکاری تیروئید؛
- کمکاری غده هیپوفیز؛
- دیابت؛
- یائسگی؛
- هیپوگلیسمی (افت قند خون)؛
- بارداری؛
- آکرومگالی (تولید هورمون رشد زیاد توسط غده هیپوفیز)؛
- تعریق جبرانی بعد از عمل جراحی (آسیب به اعصاب عمقی نزدیک ستون فقرات و قلب یا دیواره قفسه سینه).
علل عصبی
در بعضی موارد، وقتی از پزشک میپرسید که دلیل عرق کف دست چیست؟ ممکن است دلایل عصبی را مطرح کند؛ چون برخی اختلالات عصبی باعث ایجاد اختلال در رساندن سیگنالهای عصبی به سلولهای عصبی خواهد شد.
این اختلالات عصبی معمولا شامل شرایط زیر است که در آنها به سلولهای عصبی آسیب رسیده و بهتدریج از بین میروند:
- بیماری پارکینسون؛
- آسیب نخاعی؛
- سکته مغزی؛
- سندرم درد منطقهای پیچیده (اختلال درد مزمن ناشی از آسیب).
تومورها
برخی تومورهای سرطانی و غیرسرطانی بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم روی سیستم عصبی یا سیستم غدد درونریز تاثیر میگذارند که با مجموعهای از ناهنجاریهای فیزیولوژیکی مانند تعریق بیشازحد کف دست همراه خواهد بود. تومورهایی که منجر به چنین ناهنجاریهایی میشوند به شرح زیر هستند:
| نوع تومور | توضیحات |
| لنفوم هوچکین | نوعی سرطان خون که روی سیستم لنفاوی تاثیر میگذارد. |
| نئوپلاسمهای میلوپرولیفراتیو | گروهی از اختلالات که باعث تولید بیشازحد سلولهای خونی مختلف میشوند. |
| تومورهای نورواندوکرین | گروهی از تومورها که روی سلولهای عصبی تولیدکننده هورمون تاثیر میگذارند. |
| سندرم کارسینوئید | سندرمی که از رشد آهسته سرطانی بهنام تومور کارسینوئید ناشی میشود. |
| تومورهای سیستم عصبی مرکزی |
|
| تومورهای دیواره قفسه سینه | این تومورها به اعصاب عمیق در نزدیکی نخاع آسیب میزنند. |
علل عفونی
هر نوع عفونتی که باعث تب شود؛ در هیپوتالاموس (ترموستات دمای مغز) اختلال ایجاد کرده و باعث تعریق بیشازحد میشود. لازم است بدانید که، تب معمولا باعث کاهش استیل کولین میشود؛ اما در ۲ بیماری عفونی زیر چنین شرایطی صدق نمیکند:
| نام بیماری عفونی | توضیحات |
| سل | ناشی از باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس |
| سپسیس | ناشی از واکنش بیشازحد بدن به عفونت سرایت کرده به جریان خون |
هر ۲ بیماری عفونی جدول بالا، با تغییراتی در سطح استیل کولین مرتبط است؛ بنابراین علت عرق کف دست در واقع تغییرات این انتقالدهنده عصبی است.
مصرف برخی داروها
داروهای زیادی وجود دارند که باعث تعریق کف دست و پا میشوند. مکانیسم عملکرد این داروها معمولا در یکی از دستههای زیر قرار میگیرد:
- مختل کردن سطوح هورمونها؛
- ایجاد حساسیت عصبی؛
- افزایش ناگهانی سطح استیل کولین.
نکته مهم اینکه، علت عرق کف دست در استفاده از داروهای زیر، به دوز دارو و مصرف زیاد (سوءمصرف دارو) مرتبط است:
| نوع دارو | موارد مصرف |
| انسولین | داروی درمان قند خون بالا |
| اپیوئیدها (بهویژه سوءمصرف) | داروی قوی تسکین درد |
| فلوکستین | داروی کاهش علائم افسردگی |
| افکسور (ونافاکسین) | داروی ضدافسردگی نسل جدید |
| دوکسپین | داروی ضدافسردگی سهحلقهای (نسل قدیم) |
| آمیتریپتیلین | داروی ضدافسردگی سهحلقهای |
| داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) | داروهای کاهش التهاب، درد و تب |
داروهای جدول بالا برای درمان مشکلات زیر تجویز میشوند:
- اضطراب؛
- عفونتها؛
- سوءمصرف مواد؛
- بیماری قلبی؛
- بیماری ریوی؛
- آکرومگالی؛
- یائسگی؛
- بیماری پارکینسون؛
- اختلالات گلوکز؛
- سل؛
- سکته مغزی؛
- فئوکروموسیتوما (تومور غدد فوقکلیوی)؛
- سندرم کارسینوئید (بیماری مرتبط با تومور کارسینوئید در روده کوچک، پانکراس، کبد یا معده).
مصرف الکل و ترک آن نیز منجر به اختلال در عملکرد انتقالدهندههای عصبی استیل کولین خواهد شد که دلیل عرق کف دست و پا است.
دلیل عرق کف دست کودکان و نوزاد
گاهی عرق کردن کف دست و پا در نوزادان طبیعی است و ممکن است تا ۱ سالگی برطرف شود؛ بنابراین دلیل عرق کردن کف دست و پای نوزاد لزوما نشاندهنده ابتلا به بیماری نیست. اما اگر چنین شرایطی ادامهدار باشد؛ باید دلیل عرق کردن کف دست کودکان را بررسی کرد.
در ادامه برخی از عوامل بررسی میشوند:
کمبود ویتامین D
در نوزادان تازه متولد شده، رشد قوی استخوانها به ویتامین D نیاز دارد؛ کمبود ویتامین D نیز ممکن است منجر به تعریق بیشازحد شود. نوزادان و کودکان زیر بیشتر در معرض کمبود این ویتامین و تعریق شبانه قرار دارند:
- نوزادان نارس؛
- نوزادان با وزن کم هنگام تولد؛
- کودکان مبتلا به راشیتیسم؛
- کودکتان مبتلا به عفونت یا اختلالات گوارشی.
آپنه خواب
آپنه خواب در نوزادان بسیار نادر است؛ اما نوزادان نارس در ماههای اولیه بعد از تولد معمولا آن را تجربه میکنند.
ژنتیک و سندرم تعریق بیشازحد
سندرم تعریق بیشازحد ممکن است کودکان خردسال را نیز تحتتاثیر قرار دهد؛ بنابراین آنها تعریق در بخشهای مختلف بدن را تجربه میکنند.
بیماری مادرزادی قلب
نوزادانی که بیماری مادرزادی قلب مبتلا هستند؛ تقریبا همیشه عرق میکنند. چون بدن آنها در حال جبران مشکل پمپاژ خون در بدن است و بیشتر کار میکند.
افت قند خون نوزاد و مشکلات متابولیک
یکی دیگر از دلایل عرق کردن کف دست کودکان، افت قند خون و ابتلا به بیماریهای متابولیک مانند دیابت و اختلالات تیروئید است.
سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)
اگر نوزاد در اتاقی گرم و خفه بخوابد؛ بیشازحد عرق کرده و تنفسش متوقف میشود.
علائم هیپرهیدروزیس دست و پا
علامت اصلی، هایپرهیدروز (هیپرهیدروزیس)، تعریق است که به اشکال زیر دیده میشود:
- رطوبت روی پوست دست و پا؛
- لباس و جوراب مرطوب؛
- جاری شدن قطرات مایع از دستها و پاها.
از دیگر دلیل عرق کردن کف دست کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تجربه استرس و اضطراب در خانه یا مدرسه؛
- ابتلا به عفونت و تب؛
- گرم بودن محل خواب نوزاد و کودک؛
- سرطان خون و لنفوم؛
- اختلالات عصبی.
عوارض عرق کردن کف دست و پاها
با گذشت زمان و عدم اقدام بهموقع برای درمان دلیل عرق کف دست و پا، هایپرهیدروز باعث بروز مشکلات زیر خواهد شد:
- خارش و التهاب پوست دست و پا (بهدلیل تحریک پوست)؛
- بوی بد (بهدلیل مخلوط شدن عرق با باکتریهای روی پوست)؛
- ترک خوردن یا پوستهپوسته شدن پوست دست و پا؛
- عدم توانایی در نگهداشتن اجسام و بروز حادثه.
تعریق بیشازحد کف دست و پا یا بدن، تاثیر عاطفی روی زندگی افراد دارد؛ چون این افراد هنگام دستدادن یا حتی مکالمه با دیگران، خجالت کشیده و بهمرور زمان گوشهگیر میشوند.
باتوجهبه اینکه چنین شرایطی عوارض جسمی و روحی زیادی دارد؛ پیشنهاد میشود از خدمات مشاوره آنلاین دکتردکتر استفاده کنید. پس از بررسی علائم توسط پزشک نیز امکان دریافت وقت آزمایش در محل و ویزیت حضوری از دکتردکتر وجود دارد؛ تا دلیل عرق کف دست و پا دقیقا بررسی و برای درمان اقدام شود.
روشهای تشخیص دلیل عرق کف دست
پزشک متخصص برای تشخیص دلیل عرق کردن کف دست و پا، علاوهبر سوالات و معاینه بالینی، آزمایشهایی نیز انجام میدهد. نکته مهم اینکه، لازمه تشخیص تعریق اولیه کف دست، موارد زیر هستند:
- تعریق بیشازحد؛
- تعریق بدون علت شناختهشده؛
- تعریق برای ۶ ماه یا بیشتر.
روشهای تشخیص در ادامه بررسی میشوند:
معاینه بالینی
در این مرحله از تشخیص علت عرق کف دست، پزشک سوالات زیر را میپرسد:
- قسمتهای درگیر تعریق بیشازحد؛
- الگوی تعریق (در هر ۲ کف دست)؛
- زمانبندی تعریق (فقط روزها و عدم تعریق در طول خواب)؛
- دفعات تعریق (حداقل ۱ دوره تعریق در هفته)؛
- سابقه خانوادگی؛
- وضعیت کاهش وزن اخیر؛
- تب؛
- تغییرات اشتهایی.
آزمایش خون
پزشک متخصص برای تایید یا رد برخی از بیماریها و همچنین بررسی تغییرات سطوح هورمونها، آزمایش خون را تجویز خواهد کرد.
اگر دلیل تعریق کف دست، ابتلا به بیماری خاصی نباشد، پزشک آزمایشهای تشخیصی زیر را انجام میدهد:
آزمایش ید-نشاسته
پزشک متخصص، محلول ید را روی دست شما مالیده و بعد از خشک شدن آن، نشاسته را روی محلول میپاشد؛ در مناطقی از دست و پا که تعریق بیشازحد است، ترکیب محلول ید و نشاسته به رنگ آبی تیره درمیآید.
آزمایش کاغذ
در این روش، پزشک کاغذ مخصوصی را روی کف دست قرار میدهد تا عرق را جذب کند، سپس کاغذ وزن میشود تا میزان عرق جمعآوری شده را اندازهگیری کنند.
روشهای درمان عرق کف دست
عرق کردن کف دست، به سلامت جسمی آسیبی وارد نمیکند؛ اما قطعا روی کیفیت زندگی و سلامت عاطفی شما تاثیر دارد. گزینههای درمانی متعددی برای این مشکل وجود دارد که به دلیل عرق کف دست بستگی دارند؛ بنابراین پزشک پس از تشخیص علت، روشهای درمانی زیر را توصیه میکند.
استفاده از ضدتعریق کف دست و پا
یکی از سادهترین روشهای درمان عرق کردن کف دست و پا، استفاده از ضدتعریقهایی هستند که غدد عرق را مسدود میکنند.
داروها
داروهای آنتیکولینرژیک که باعث مسدود کردن انتقالدهندههای عصبی مسئول تولید عرق میشوند.
بوتاکس (تزریق سم بوتولینوم)
تزریق سم بوتولینوم یا بوتاکس کف دست و پا با آزاد کردن استیل کولین باعث کاهش میزان عرقی میشود که غدد کف دست و پا تولید میکنند.
یونتوفورزیس
دستگاهی پزشکی که از آب و جریان الکتریکی برای عبور مادهای یونیزه شده از طریق پوست استفاده کرده و از تعریق دستها و پاها جلوگیری میکند.
درمان با مایکروویو
در این روش، پزشک متخصص دستگاهی پیشرفته را روی ناحیه درگیر قرار داده و با تابش انرژی حرارتی (گرما)، غدد عرق را بهطور دائم از بین میبرد.
روشهای جراحی عرق کف دست
روشهای جراحی درمان عرق کردن زیاد کف دست و پا به شرح زیر هستند:
| روش جراحی | توضیحات |
| سمپاتکتومی قفسه سینه آندوسکوپی (ETS) | ETS روشی کمتهاجمی است که در آن جراح مسیر عصبی را قطع میکند که به غدد عرق سیگنال میرساند؛ در نتیجه توانایی تعریق کف دستها از بین میرود. |
| برداشتن غدد عرق | در این روش، جراح، غدد عرق را با استفاده از روشهای زیر برمیدارد:
|
روشهای جراحی زمانی تجویز میشوند که بدن فرد به سایر درمانها پاسخ نداده باشد؛ چون این روش عوارضی به شرح زیر دارد:
- تاول، سوزن و ترکخوردگی پوست؛
- تغییررنگ پوست؛
- درد یا ناراحتی؛
- جای زخم (اسکار).
رواندرمانی
علاوهبر روشهای پزشکی درمان تعریق کف دست و پا، رواندرمانی به یادگیری تکنیکها و ابزارهای مقابله با این مشکل هستند؛ رواندرمانی، بهویژه درمان شناختی رفتاری از طریق زیر به شما در کنترل و مدیریت عرق کردن کف دست کمک میکند:
- کنترل و کاهش ترشح هورمون کورتیزول (هورمون استرس)؛
- کسب مهارتهای اجتماعی در زندگی روزمره برای مدیریت رفتار افراد.
راهکارهای خانگی برای عرق کف دست و پا
در کنار روشهای درمانی که در بخشهای قبلی بررسی شدند؛ میتوانید برخی راهکارهای خانگی زیر را نیز دنبال کنید تا طول درمان کوتاهتر شود:
اقدامات کلی
- دمای خانه را بین 20 تا 22 درجه سانتیگراد نگه دارید.
- لباسهای خنک و قابلتنفس بپوشید.
- با باز کردن پنجرهها یا روشن کردن پنکه به جریان هوای مستمر خانه کمک کنید.
- از تکنیکهای آرامشبخش مانند ذهنآگاهی، مدیتیشن و تنفس عمیق برای کاهش و مدیریت استرس استفاده کنید.
روشهای خانگی درمان عرق کف دست
- اسپریهای ضدتعریق را شبها قبل از خواب به کف دستها و صبحها (حداقل ۶ ساعت بعد) بشویید.
- خمیری از مخلوط آب و جوششیرین آماده کرده و بهمدت ۵ دقیقه روی دستها قرار دهید؛ سپس دستها را با دقت بشویید. این روش ممکن است باعث بروز حساسیت در برخی افراد شود؛ بنابراین قبل از هر اقدامی با پزشک مشورت کنید.
- شستوشوی منظم مانع از عوارض عرق کف دست میشود.
روشهای خانگی درمان عرق کف پا
- محصولات ضدتعریق را شبها قبل از خواب به کف پاها زده و صبحها (حداقل ۶ ساعت بعد) بشویید؛ از جمله محصولات ضدتعریق میتوان به اسپریها و نشاستهذرت نیز اشاره کرد.
- برای کنترل و کاهش تعریق کف پاها، جورابهای باکیفیت و جنس مناسب بپوشید؛ جورابهای نخی بهترین انتخاب هستند.
- هر روز یا یک روز در میان، جورابهای خود را شسته و وقتی بیرون از خانه هستید، یک جفت جوراب اضافی ببرید.
- کفش قابل تنفس بپوشید و از کفیهای جاذب استفاده کنید.
- شستوشوی منظم پاها مانع از بروز عفونت و مشکلات دیگر میشود.
کلام آخر دکتردکتر
اگر غدد عرق دارای کلید روشن و خاموش باشد، غدد عرق فرد مبتلا به تعریق بیشازحد، همیشه فعال است. دلیل عرق کف دست و پا و سایر اندامهای بدن، به ۲ دسته اولیه (کانونی یا موضعی) و ثانویه (عمومی) تقسیم میشود که بهترتیب ژنتیکی و ناشی از بیماری هستند. همانطور که در این مقاله بررسی شد، تشخیص زودهنگام میتواند به درمان اصولی سریعتر کمک کند تا راحتتر وارد اجتماع شده و با دیگران تعامل کنید. بنابراین پیشنهاد میشود برای بررسی علائم و شروع درمان از خدمات ویزیت آنلاین دکتردکتر استفاده کرده و در صورت نیاز وقت آزمایش در محل و ویزیت حضوری از دکتردکتر بگیرید.
