بیلی روبین چیست؟ + علت بیلی روبین بالا و روش کاهش آن

بیلی‌روبین (Bilirubin) نوعی ماده زردرنگ است که از تجزیه طبیعی هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون به‌وجود می‌آید. زمانی که کبد و طحال گلبول‌های قرمز کهنه و آسیب‌دیده را تجزیه می‌کنند، هموگلوبین موجود در آن‌ها شکسته می‌شود و مواد مختلفی از جمله بیلی‌روبین ایجاد می‌کند. اگر بیلی روبین بالا دارید، باید حتماً به پزشک مراجعه کنید. برای دریافت نوبت پزشک متخصص آنلاین به سایت دکتردکتر و سامانه نوبت دهی پزشکان سر بزنید.

 برای اطلاعات بیشتر در مورد اینکه بیلی روبین چیست و علائم بیلی روبین بالا چه مواردی هستند، و عواملی که می تواند باعث آن شود، ادامه مطلب را بخوانید.

اگر هم سوالی دارید، بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

بیلی روبین چیست؟

بیلی روبین نوعی رنگ‌دانه و آنزیم کبدی است. رنگ زرد ادرار و قهوه‌ای مدفوع به‌خاطر وجود همین ماده است. گلبول‌های قرمز خون ۱۲۰ روز عمر می‌کنند. بعد از این مدت‌ یا بر اثر بروز نوعی آسیب، در طحال شکسته می‌شوند و از بین می‌روند.

طحال در قسمت چپ شکم قرار گرفته و در ساخت پادتن و سلول‌های خونی نقش دارد. یکی از اجزای سازنده گلبول‌های قرمز، هموگلوبین است که نوعی پروتئین محسوب می‌شود. بعد از شکسته‌شدن گلبول قرمز در طحال، این پروتئین هم تجزیه و نوعی بیلی روبین تولید می‌شود.

به این بیلی روبین، بیلی روبین غیرمستقیم یا غیرکونژوگه (Indirect Bilirubin) می‌گویند:

• این ماده نمی‌تواند در آب حل شود و حالتی غیرمحلول دارد. به همین دلیل نمی‌تواند وارد ادرار شود. زمانی که بیلی روبین غیرمستقیم وارد کبد می‌شود، با پروتئین سلول‌های کبدی به‌نام آلبومین ترکیب می‌شود.

حاصل این ترکیب تولید بیلی روبین مستقیم یا کونژوگه (Direct Bilirubin) است:

• بیلی روبین مستقیم توانایی حل شدن در آب را دارد، بنابراین می‌تواند وارد مدفوع و ادرار شود. در ادامه، این ماده وارد فرایند گوارش و هضم مواد غذایی در روده کوچک می‌شود و در نهایت، توسط کبد و کلیه از بدن بیرون می‌رود.

اگر اختلالی در عملکرد کبد و کلیه وجود داشته باشد، بیلی روبین مستقیم در خون جمع و یکی از علت زردی چشم می‌شود. از طرفی علت اصلی بروز سندروم ژیلبرت، هپاتیت و یرقان (زردی کبد) نیز تجمع همین ماده در بدن است.

سطح نرمال بیلی روبین در بزرگسالان و کودکان چقدر است؟

تعیین بیلی روبین مستقیم، غیرمستقیم و بیلی روبین کل در تشخیص بیماری های کبدی، کلیوی و مشکلات کیسه صفرا و پانکراس (لوزالمعده) موثر است. در آزمایش بیلی روبین چند پارامتر اندازه‌گیری می‌شود تا علت بالا بودن بیلی روبین توتال و دایرکت (کل و مستقیم) مشخص شود. 

• مقدار بیلی روبین کل در حالت طبیعی برای بزرگسالان باید در حدود 0/3 تا 0/1 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.
• بیلی روبین مستقیم باید بین 0 تا 0/4 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.

با تفاضل بیلی روبین کل از بیلی روبین مستقیم می‌توانیم سطح بیلی روبین غیرمستقیم خون را هم اندازه‌گیری کنیم. این مقادیر برای نوزادان که معمولا به زردی یا یرقان دچار می‌شوند هم بسیار مهم است. به‌دلیل استرس زایمان و تولد و همچنین نارس‌بودن کبد نوزاد، میزان بیلی روبین در خون آن‌ها بالا می‌رود:

• مقدار بیلی روبین غیرمستقیم نوزاد در ۲۴ ساعت بعد از تولد، باید کمتر از ۵.۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.
• معمولا نوزادانی که به زردی مبتلا می‌شوند، چند روز بعد از تولد هم‌سطح بیلی روبین خونشان بیشتر از ۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) است.

مقدار طبیعی بیلی روبین در کودکان و افراد زیر ۱۸سال، باید در حدود ۱ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) باشد.

سطح بیلی روبین سالم در مقابل بالا

به طور معمول، سطح بیلی روبین بین ۰.۳ تا ۱ میلی‌گرم در دسی لیتر (mg/dL) کاهش می‌یابد. هر چیزی بالاتر از ۱.۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر معمولاً به معنای افزایش سطح این ماده است و نیاز به پیگیری دارد. 

علائم بیلی روبین بالا چیست؟

علائم بیلی روبین بالا به علت و ریشه این افزایش وابسته است. شاید بیلی روبین کمی بالا باشد و اصلاً علامتی نداشته باشید. با بیلی روبین نسبتاً بالا، احتمال دارد که دچار زردی چشم و پوست شوید. زردی علامت اصلی سطح بالای بیلی روبین است. سایر علائم عمومی بیماری‌هایی که باعث بیلی روبین بالا می شوند هم شامل موارد زیر هستند:

• ضعف
• تب یا لرز
• خستگی
• استفراغ
• حالت تهوع
• سبکی سر
• درد یا تورم شکم
• درد قفسه سینه

ادرار غیرمعمول تیره هم می‌تواند یکی از نشانه‌های بیلی روبین بالا باشد. 

علت بیلی روبین بالا چیست؟

داشتن بیلی روبین بالا در برخی مواقع، نشانه ای از ابتلا به چند بیماری است. دکتر گوارش علائم شما و سایر نتایج آزمایش را در نظر می گیرد تا تشخیص درستی داشته باشد. در ادامه، به دلایل احتمالی بالارفتن بیلی‌روبین نگاهی خواهیم داشت. اگر بدانید بیلی روبین بالا نشانه چیست، در مسیر بهینه درمان قدم برمی‌دارید.

سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا زمانی اتفاق می‌افتد که موادی مانند کلسترول یا بیلی روبین در کیسه صفرا سخت شوند. کیسه صفرا مسئول ذخیره صفرا است. صفرا هم مایعی گوارشی است که به تجزیه چربی‌ها، قبل از ورود به روده کمک می‌کند. علائم سنگ کیسه صفرا عبارتند از:

• درد در سمت راست بالای شکم یا درست زیر سینه
• کمردرد بین شانه یا شانه راست
• احساس بیماری
• استفراغ

اگر بدن شما در حال حاضر، به‌دلیل بیماری کبدی بیش از حد بیلی روبین تولید می‌کند یا اگر کبد شما کلسترول زیادی به‌وجود می‌آورد، شاید سنگ کیسه صفرا ایجاد شود. سنگ کیسه صفرا می‌تواند عارضه عفونت مجاری صفراوی یا یک اختلال خونی باشد. هنگامی که کیسه صفرا مسدود می‌شود و به‌درستی تخلیه نمی‌شود، بیلی روبین به‌وجود می‌آید. پس علت بیلی روبین بالا گاهی همین ماجراست.

سندرم ژیلبرت

سندرم ژیلبرت یک بیماری ژنتیکی کبدی است که باعث می‌شود، کبد بیلی روبین را به‌درستی پردازش نکند. در نتیجه، بیلی روبین در جریان خون جمع می‌شود. این وضعیت اغلب علائمی ایجاد نمی‌کند، اما گاهی هم نشانه‌هایی به شرح زیر دارد:

• ناراحتی جزئی شکم
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• زردی

عوامل مختلفی روی عملکرد کبد اثر منفی می‌گذارند و باعث ایجاد بیلی‌روبین می‌شوند:

• سیروز
• سرطان کبد (در مورد این بیماری در مقاله سرطان کبد چیست بیشتر توضیح دادیم.)
• اختلالات خود ایمنی درگیر کبد، مانند هپاتیت خودایمنی یا کلانژیت صفراوی اولیه

اختلال کبد با نشانه‌هایی مانند زردی، درد و تورم شکم، تورم پا در ناحیه مچ، تهوع و استفراغ، کبودی آسان بدن، ادرار تیره، مدفوع خونی یا سیاه یا رنگ‌پریده و خارش پوست همراه است. برای پیگیری نشانه‌های پوستی مانند خارش و زردی می‌توانید از خدمات ویزیت آنلاین متخصص پوست استفاده کنید. با ویزیت انلاین دکتر پوست، دلیل این مشکل را راحت‌تر متوجه می‌شوید.

هپاتیت

هپاتیت زمانی اتفاق می‌افتد که کبد ملتهب شود، این وضعیت اغلب به‌دلیل عفونت ویروسی رخ می‌دهد. هنگامی که کبد ملتهب می‌شود، نمی‌تواند به‌راحتی بیلی روبین را پردازش کند و منجر به تجمع آن در خون می‌شود. هپاتیت همیشه علائمی ایجاد نمی‌کند، اما گاهی با نشانه‌های زیر همراه است:

• زردی
• ادرار تیره
• درد شکم
• حالت تهوع
• استفراغ

در برخی از موارد، درد شکم و فرسودگی هم از نشانه‌های ابتلا به آن هستند. 

التهاب یا انسداد مجاری صفراوی

مجاری صفراوی کبد را به کیسه صفرا و دهانه روده کوچک یا دوازدهه متصل می کند. آن‌ها به حرکت صفرای حاوی بیلی روبین از کبد و کیسه صفرا به روده کمک می‌کنند. اگر این مجاری ملتهب یا مسدود شوند،صفرا نمی‌تواند به درستی تخلیه شود. این وضعیت منجر به افزایش سطح بیلی روبین می‌شود. علائم التهاب و انسداد مجاری صفراوی شامل موارد زیر هستند:

• مدفوع رنگ پریده
• حالت تهوع
• ادرار تیره
• استفراغ
• خارش
• زردی
• تب

کاهش وزن غیر قابل توضیح هم می‌تواند از جمله نشانه‌های التهاب و مسدودشدن مجاری صفراوی باشد. 

کلستاز داخل کبدی بارداری

کلستاز (Cholestasis) داخل کبدی حاملگی یک وضعیت موقتی است که می‌تواند در سه‌ماهه سوم بارداری رخ دهد. این مشکل باعث می‌شود، تخلیه صفرا از بدن کُند یا به‌طور کامل متوقف شود. در نتیجه، پردازش بیلی روبین خون را برای کبد دشوارتر می‌کند و منجر به افزایش سطح بیلی روبین می‌شود. علائم کلستاز داخل کبدی بارداری عبارتند از:

• خارش دست و پا بدون بثورات
• علائم سنگ کیسه صفرا

زردی هم می‌تواند یکی از نشانه‌های این وضعیت در بارداری باشد.

کم خونی همولیتیک

کم خونی همولیتیک (Hemolytic ) زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های خونی خیلی سریع در جریان خون تجزیه شوند. گاهی اوقات، این کم‌خونی ژنتیکی است، اما شرایط خودایمنی، بزرگ‌شدن طحال یا عفونت هم می‌تواند باعث آن شود. علائم کم خونی همولیتیک عبارتند از:

• زردی
• سردرد
• سرگیجه
• درد شکم
• فرسودگی
• مشکل در تنفس

دست یا پاهای سرد و درد قفسه سینه هم می‌تواند باعث بروز کم‌خونی همولیتیک شود.

سطح بیلی روبین در نوزادان

بسیاری از نوزادان چند روز پس از تولد بیلی روبین بالایی دارند که باعث ایجاد بیماری به نام زردی نوزاد می‌شود. این یک وضعیت موقتی است که معمولاً طی چند هفته، خود به خود برطرف می‌شود. نوزادان دارای گلبول های قرمز بیشتری هستند و آن‌ها را سریع‌تر تجزیه می‌کنند، اما کبد آن‌ها به اندازه کافی رشد نکرده است و نمی‌تواند این روند را حفظ کند.

قبل از تولد، کبد فرد باردار به این کار کمک می‌کند. کبد نوزاد تازه متولدشده تنها حدود یک‌درصد، به اندازه کبد بزرگسالان فعال است. در بیشتر موارد، سطوح بالاتر بیلی روبین بین یک تا سه روز پس از تولد منجر به زردی می‌شود. سطح بیلی روبین می‌تواند در روز چهارم یا پنجم به حداکثر ۱۸ میلی‌گرم در دسی لیتر برسد و زردی معمولاً در عرض ۲ هفته و با بالغ شدن کبد برطرف می شود.

تغذیه ۸ تا ۱۲ بار در روز به تقویت حرکات منظم روده کمک می‌کند و به حذف بیلی روبین از بدن منجر می‌شود. اگر زردی در ۲۴ ساعت اول پس از تولد رخ دهد، یا اگر سطح بیلی روبین بالا باشد و به خودی خود شروع به کاهش نکند، پزشکان درمان‌هایی مانند موارد زیر انجام می‌دهند:

• فتوتراپی
• درمان ایمونوگلوبولین داخل وریدی

در برخی موارد، نیاز به تبادل خون هم پیش می‌آید و پزشکان بنا به شرایط نوزاد، به‌سراغ آن هم می‌روند. 

آزمایش بیلی روبین

سطح بیلی روبین معمولاً با گرفتن نمونه خون آزمایش می‌شود. در نوزادان، خون را معمولاً از پاشنه پا می‌گیرند. در برخی موارد، از خون بند ناف هم استفاده می‌کنند. برای بزرگسالان معمولاً از یک بازو خون گرفته می‌شود. شاید لازم باشد قبل از آزمایش خون ناشتا باشید.

در برخی موارد، از نمونه ادرار برای آزمایش سطح بیلی روبین استفاده می‌شود. هیچ بیلی روبینی نباید در ادرار وجود داشته باشد، بنابراین وجود هر نوع از آن در نمونه ادرار نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای است.

در صورت بالا بودن بیلی روبین در آزمایش، مراجعه به دکتر گوارش برای تشخیص و درمان ضروری است. دکتر گوارش کیست؟ پزشکی که با ارزیابی دقیق و انجام آزمایش‌های لازم می‌تواند انواع بیماری های گوارشی را شناسایی کند و برنامه درمانی مناسبی را ارائه دهد.

درمان بیلی روبین بالا

برای آگاهی از اینکه چگونه بیلی روبین را کاهش دهیم، ابتدا باید پزشک تشخیص دهد که دلیل افزایش این ماده در خون چیست. اگر به‌دلیل وجود تومور در سیستم گوارش این مشکل ایجاد شده باشد، با انجام عمل جراحی و خارج‌کردن تومور، می‌توان سطح بیلی روبین را کاهش داد. یادتان باشد که میزان خطرناک بیلی روبین در بزرگسالان وابسته به علت و انتخاب درمان آن است.

در برخی موارد هم روش‌های زیر به درمان کمک می‌کنند:

• اجتناب از مصرف الکل و دخانیات
• مصرف میوه‌ها و انواع سبزیجات تازه
• پیروی از رژیم غذایی کم‌چرب و سالم
• درمان بیماری‌های زمینه‌ای با دارو یا جراحی
• نوشیدن آب کافی برای کمک به دفع سموم
• پرهیز از داروهای مضر برای کبد بدون مشورت پزشک

در مواردی که وجود سنگ در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی موجب افزایش بیلی روبین خون شود، با دارودرمانی و دفع سنگ یا انجام عمل جراحی این مشکل برطرف می‌شود.

بیلی‌روبین بر اثر تخریب گلبول‌های قرمز تولید می‌شود. اگر میزان این تخریب بیش‌ازحد طبیعی باشد، باید با دارودرمانی مشکل را حل کنید و فرایند دفع آن به‌درستی انجام شود. به‌طورکلی درمان این مشکل متناسب با نوع اختلال متفاوت است.

در این رابطه، می‌توانید ۶ روش موثر در کاهش این آنزیم را در مطلب چگونه بیلی روبین را کاهش دهیم در مجله دکتردکتر، بخوانید. 

چه زمانی باید برای بیلی روبین بالا با پزشک تماس گرفت؟

در بسیاری از موارد، بالا بودن بیلی روبین نشانه چیزی نیست که نیاز به درمان فوری داشته باشد. اما اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، در صورت لزوم با پزشک تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:

• تب ۱۰۱درجه فارنهایت (۳۸.۳ سانتیگراد) یا بالاتر
• درد یا حساسیت شدید شکم
• بثورات پوستی قرمز یا بنفش
• کبودی یا خونریزی آسان
• خواب آلودگی یا گیجی
• مدفوع سیاه یا خونی
• استفراغ خون
• مدفوع زرد

سطوح بالای بیلی روبین معمولاً نشانه‌ای از این است که چیزی در کبد یا کیسه صفرا آنطور که انتظار می‌رود، کار نمی‌کند. برخی از این شرایط خیلی جدی نیستند، اما نظارت و درمان آن‌ها مهم است. هر فردی که زردی دارد، (نشانه اصلی بالا بودن بیلی روبین)، باید با دکتر گوارش خود تماس بگیرد. اگر پزشک شما مطمئن نیست که چه چیزی باعث افزایش سطح بیلی روبین شده، شاید لازم باشد برای آزمایش خون، عملکرد کبد یا سایر آزمایشات اضافی مراجعه کنید.

منبع :

healthline

سوالات متداول