یبوست وضعیتی است که در آن ریتم طبیعی دستگاه گوارش بر هم می‌خورد و دفع مدفوع به یک چالش سخت تبدیل میشود. اگر کمتر از 3 بار در هفته اجابت مزاج دارید یا با مدفوع سفت، خشک و دفع دردناک دست و پنجه نرم می‌کنید، شما با بیماری یبوست روبرو هستید. این اختلال رایج معمولا با علائم آزاردهنده‌ای همچون نفخ، احساس عدم تخلیه کامل روده و درد شکمی همراه است.
دلایل بروز این مشکل گوارشی از رژیم غذایی کم‌فیبر و مصرف آب ناکافی و سبک زندگی بی‌تحرک گرفته تا استرس، مصرف برخی داروها و حتی بیماریهای زمینهای متنوع هستند. غفلت از درمان این مشکل، عوارض ناخوشایندی همچون بواسیر، شقاق مقعد و افتادگی رکتوم را در پی داشته و به طور جدی بر کیفیت زندگی تاثیر منفی می‌گذارد.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به معرفی این مشکل گوارشی، علائم، علل و عوارض احتمالی آن پرداخته و سپس راهکارهای تشخیص، درمان و پیشگیری از آن را شرح خواهیم داد.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
بیماری یبوست چیست؟
یبوست به وضعیتی گفته میشود که در آن حرکات روده کاهش یافته و دفع مدفوع دشوار میشود. از دیدگاه پزشکی، کمتر از 3 بار دفع مدفوع در طول 1 هفته به‌عنوان یکی از معیارهای اصلی این مشکل در نظر گرفته میشود. با این حال، باید توجه داشت که الگوهای اجابت مزاج در افراد مختلف بسیار متغیر است؛ برخی افراد ممکن است دفعات متعددی در روز داشته باشند، در حالی که برای عده‌ای دیگر، 1 تا 2 بار دفع در هفته هم کاملا طبیعی و بدون مشکل تلقی میشود.
بنابراین، تعریف این مشکل تنها به تعداد دفعات دفع محدود نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از علائم بالینی دیگر هم آن را تعریف میکنند. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- مدفوع خشک و سفت
- دفع دردناک
- زور زدن بیش از حد
- احساس تخلیه ناقص روده
در صورتی که این مشکل برای مدت طولانی و به صورت مزمن ادامه پیدا کند، مراجعه به دکتر گوارش ضروری است. زیرا، یبوست مزمن، در برخی موارد نشانهای از یک بیماری زمینهای جدیتر همچون سرطان روده بزرگ است.
علائم یبوست
این بیماری شایع گوارشی با علائم متعددی خود را نشان می‌دهد که برخی از آن‌ها گوارشی و برخی دیگر غیرگوارشی هستند. در ادامه، مهم‌ترین علائم یبوست در زنان و مردان را شرح خواهیم داد.
علائم گوارشی
از جمله علائم گوارشی قابل مشاهده در افراد مبتلا به این مشکل شامل موارد زیر هستند:
- خشک، سفت یا تکه تکه شدن مدفوع
- دفع دشوار و دردناک
- دلدرد و دل‌پیچه
- احساس نفخ
- حالت تهوع
- احساس تخلیه ناقص روده پس از اجابت مزاج
- بی‌اشتهایی و احساس سنگینی یا پری شکم
علائم غیر گوارشی
در برخی افراد، این بیماری با نشانه‌هایی همراه است که به‌طور مستقیم به سیستم گوارشی مرتبط نیستند اما در نتیجه اختلال عملکرد روده‌ها ظاهر می‌شوند. از جمله این علائم می‌توان به بوی بد دهان، مشکلات پوستی همچون جوش، احساس خستگی مداوم، بی‌حوصلگی و کاهش تمرکز اشاره کرد.
علت یبوست چیست؟
بیماری یبوست در کودکان و بزرگسالان دلایل متعددی دارد که بعضی از آن‌ها به طور مستقیم با عملکرد روده در ارتباط هستند و برخی دیگر به صورت غیرمستقیم بر دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارند. در ادامه، رایج‌ترین عوامل موثر در بروز این مشکل گوارشی را معرفی کرده‌ایم:
تغذیه و کمبود فیبر یا آب
فیبرها، حجم مدفوع را افزایش داده و آن را نرم میکنند. این عمل باعث تسهیل حرکت مدفوع و کاهش زمان عبور آن میشود. کمبود فیبر در رژیم غذایی منجر به کاهش حجم مدفوع، سفت شدن آن و در نهایت این عارضه میشود.
علاوه‌بر این، کمبود مصرف مایعات به خصوص آب هم علت سفت شدن مدفوع محسوب میشود. یکی از وظایف روده بزرگ، جذب آب از محتویات هضم شده است. در صورت کمبود آب در بدن، روده بزرگ برای حفظ تعادل مایعات، آب بیشتری از مدفوع جذب می‌کند که این امر منجر به خشک و سفت شدن مدفوع و در نتیجه بیماری یبوست میشود.
سبک زندگی
فعالیت بدنی منظم به تحریک انقباضات عضلات روده کمک کرده و سرعت حرکت مدفوع در طول دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد. در مقابل، عدم تحرک منجر به کاهش حرکات روده و در نتیجه بروز این مشکل میشود. علاوه بر این، استرس مداوم و خواب نامنظم از جمله عواملی هستند که از طریق ایجاد اختلال در برخی عملکردهای دستگاه گوارش، در ایجاد بیماری یبوست نقش دارند.
داروها و مکمل‌ها
از جمله داروها ایجادکننده این عارضه گوارشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مکمل‌های حاوی آهن
- داروهای ضددرد مثل مورفین
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای کاهنده فشار خون
- داروهای ضدتشنج
- آنتی‌هیستامین‌ها
- برخی داروها برای درمان اختلالات عصبی
بیماریهای زمینهای
گاهی اوقات، این مشکل روده به‌عنوان یک علامت ثانویه و در نتیجه ابتلا به بیماریهای دیگر بروز می‌کند. دیابت، کم کاری تیروئید، بیماری های روده مانند سندرم روده تحریک‌پذیر و سرطان روده بزرگ، ام‌اس و بیماری پارکینسون از جمله بیماری‌هایی هستند که علاوه‌بر علائم خاص خود، در برخی افراد باعث ظاهر شدن علائم این عارضه گوارشی هم می‌شوند.
علل روانی
ارتباطی مستقیم و دوطرفه میان روان انسان و عملکرد روده‌ها و تاثیر استرس بر گوارش از طریق سیستم عصبی روده‌ای برقرار میشود. این سیستم مسئول تنظیم حرکات روده، تنظیم فرآیند هضم و ترشح آنزیم‌ها و هورمون‌ها در دستگاه گوارش است. اختلالات روانی همچون استرس، اضطراب و افسردگی از طریق این سیستم بر عملکرد گوارش تاثیر گذاشته و باعث بروز یا تشدید مشکلات گوارشی متعددی همچون این مشکل می‌شوند.
انواع یبوست
یبوست میتواند به روش‌های مختلفی بروز کند. شناخت انواع گوناگون این مشکل برای انتخاب روش‌های درمانی مناسب اهمیت زیادی دارد. در ادامه، به معرفی انواع اصلی این بیماری گوارشی خواهیم پرداخت:
یبوست گذرا (حاد)
یبوست حاد به وضعیتی گفته میشود که فرد به طور ناگهانی و برای مدت کوتاهی (معمولا چند روز) دچار مشکل در دفع مدفوع میشود. نوع حاد این بیماری اغلب با تغییر در رژیم غذایی، تغییر در روتین زندگی همچون سفر رفتن یا مصرف برخی داروها مرتبط است و معمولا خودبه‌خود یا با تغییرات ساده در سبک زندگی بهبود پیدا می‌کند.
یبوست مزمن
نوع مزمن این مشکل برخلاف نوع حاد آن، برای مدت طولانی‌تری ادامه پیدا می‌کند. اگر فرد در طول 3 ماه، کمتر از 3 بار در هفته دفع مدفوع داشته باشد، به یبوست مزمن مبتلا است. این نوع بیماری یبوست نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک دارد تا علت زمینهای آن مشخص و درمان مناسب آغاز شود.
یبوست عملکردی
یبوست عملکردی که به آن یبوست اولیه هم گفته میشود، به دلیل اختلال در عملکرد طبیعی روده بزرگ ایجاد میشود و شامل انواع زیر است:
- یبوست با عبور طبیعی: در این حالت، روده عملکرد طبیعی دارد، اما فرد دچار سختی در دفع مدفوع، مدفوع سفت، احساس نفخ و درد شکم میشود.
- یبوست با عبور کند: در این نوع، حرکت مدفوع در روده کندتر از حالت معمول است که منجر به کاهش دفعات دفع و سفت شدن مدفوع میشود.
- یبوست خروجی: این نوع یبوست به دلیل اختلال در عضلات کف لگن ایجاد شده و فرد هنگام دفع با سختی زیادی مواجه میشود.
- یبوست ایدیوپاتیک: هیچ دلیل مشخصی برای این نوع یبوست وجود ندارد و معمولا به شکل مزمن دیده میشود.
یبوست در کودکان
کودکی که دچار این مشکل شده باشد، حرکات روده‌ای کمی دارد یا مدفوع او سفت و خشک است. دلایل اصلی بروز این مشکل در کودکان معمولا شامل کمبود فیبر و آب در رژیم غذایی و نگه داشتن مدفوع به دلیل بازیگوشی یا ترس از درد ناشی از مدفوع سفت است. در بیشتر موارد، یبوست در کودکان موقتی است و با اصلاح رژیم غذایی و ایجاد عادت‌های منظم دستشویی رفتن بهبود پیدا می‌کند.
یبوست در سالمندان
اگرچه این بیماری به‌عنوان بخشی طبیعی از فرآیند پیری تلقی نمی‌شود، اما شیوع آن با افزایش سن به طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. این افزایش شیوع عمدتا به دلیل افزایش بیماریهای مزمن و مصرف همزمان داروهایی است که بر عملکرد روده تاثیر می‌گذارند. علاوه بر این، کاهش فعالیت بدنی، کاهش مصرف مایعات و فیبر و ضعف عضلات کف لگن هم در مستعد کردن سالمندان به این مشکل نقش دارند.
یبوست در بارداری
یکی از بیماریهای گوارشی که اکثر خانم‌ها باردار از آن شکایت میکنند، یبوست است. تغییرات هورمونی و افزایش سطح پروژسترون در دوران بارداری منجر به کاهش حرکات پریستالتیک روده و کند شدن زمان انتقال مدفوع میشود. همچنین، بزرگ شدن جنین و افزایش فشار رحم در حال رشد بر روده بزرگ و آهن موجود در ویتامین‌های بارداری هم در بروز یا تشدید این مشکل در این دوران نقش دارد.
بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط کلینیک کلیولند،
زنان باردار اغلب از ماه دوم یا سوم سه‌ماهه اول بارداری، علائم این مشکل گوارشی را تجربه میکنند.
به طور معمول، پس از زایمان و بازگشت بدن به حالت طبیعی، عملکرد دستگاه گوارش هم به مرور زمان به حالت اولیه خود برمی‌گردد و این مشکل برطرف میشود. با این حال، در طول دوران بارداری هم می‌توان با افزایش فعالیت بدنی تحت نظارت پزشک، مصرف کافی فیبر، نوشیدن مایعات فراوان و در صورت لزوم مصرف دارو، این مشکل را تا حد زیادی کنترل کرد.
عوارض یبوست چیست؟
این مشکل که با تغییر در عادات روده همراه است، علاوه بر علائم ناخوشایند گوارشی همچون مدفوع سیاه و درد سمت راست شکم که به خودی خود آزاردهنده هستند، عوارض جدی جسمی و روانی هم با خود به همراه دارد. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین عوارض آن می‌پردازیم:
- بواسیر: تورم رگ‌های اطراف مقعد و راست‌روده همراه با خارش یا تحریک اطراف مقعد، احساس درد و ناراحتی در ناحیه مقعد، تورم در اطراف مقعد و خونریزی هنگام دفع مدفوع
- شقاق مقعدی: ترک یا پارگی‌های کوچک در پوست پوشاننده مقعد همراه با درد شدید هنگام یا بعد از دفع مدفوع، ایجاد برجستگی یا زائده پوستی در محل پارگی، مشاهده خون قرمز روشن در مدفوع یا دستمال توالت و وجود ترک یا پارگی قابل مشاهده در اطراف مقعد
- انسداد روده: در موارد شدید تجمع بیش از حد مدفوع همراه با درد شدید شکم، نفخ و ورم شکم، تهوع و استفراغ، عدم توانایی در دفع گاز و مدفوع و کاهش اشتها
- افتادگی رکتوم: بیرون‌زدگی بخشی از روده بزرگ (راست‌روده) از جایگاه طبیعی خود همراه با احساس مداوم پری در روده‌ها، حس تخلیه نشدن کامل روده‌ها پس از اجابت مزاج، نشت مدفوع، ترشحات مخاطی یا خون از مقعد، بیرون‌زدگی بافت قرمز از مقعد و خارش، تحریک یا درد در ناحیه مقعد
- تاثیر روی کیفیت زندگی: افزایش میزان استرس، افسردگی و اضطراب، اختلال در تمرکز و بروز بی‌خوابی یا کاهش کیفیت خواب
چه زمانی یبوست خطرناک است؟
بیماری یبوست اغلب یک مشکل موقتی است که معمولا خطر جدی برای سلامتی به همراه ندارد. با این حال، در برخی موارد، این بیماری نشانهای از یک مشکل جدیتر بوده و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد. مهم‌ترین علائمی که خبر از خطرناک بودن این مشکل می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
- خون در مدفوع: خون قرمز روشن و به مقدار کم در مدفوع نشانه هموروئید (بواسیر) یا شقاق مقعدی است و وجود خون به مقدار زیاد در مدفوع نشانهای از آسیب جدی در روده است.
- درد شدید شکم: به احتمال زیاد نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی همچون آپاندیسیت، دیورتیکولیت یا فتق خفه شده است.
- تب: همزمانی بروز تب و یبوست نشان‌دهنده یک التهاب یا عفونت فعال در دستگاه گوارش است. آپاندیسیت و دیورتیکولیت از جمله مشکلاتی هستند که معمولا این دو علامت را به طور همزمان نشان می‌دهند.
- کاهش وزن ناخواسته: کاهش وزن بی‌دلیل همراه با این مشکل گوارشی میتواند نشانهای از وجود اختلالات گوارشی جدی همچون سرطان روده بزرگ، انسداد روده و بیماریهای التهابی روده باشد.
- استفراغ: استفراغ‌هایی با رنگ قهوه‌ای تیره و بوی نامطبوع شبیه مدفوع نشانه انسداد کامل روده بوده و همچنین استفراغ زرد یا سبز که بیانگر وجود صفرا در محتویات معده است.
روش‌های تشخیص یبوست توسط پزشک
برای تشخیص دقیق نوع این مشکل و شناسایی علل زمینهای آن، پزشک متخصص مراحل مختلفی را طی می‌کند. این فرآیند شامل ارزیابی بالینی اولیه و در صورت لزوم، انجام آزمایش‌های تشخیصی تخصصی‌تر است. در ادامه، به هر یک از مراحل تشخیص این بیماری پرداخته‌ایم.
ابتدا، پزشک اقدام به اخذ شرح حال کامل از بیمار می‌کند. این مرحله شامل پرسش‌هایی در مورد سابقه پزشکی، الگوهای اجابت مزاج، رژیم غذایی، سطح فعالیت بدنی و مصرف داروهای احتمالی است. پس از آن، پزشک اقدام به انجام معاینه فیزیکی بیماری می‌کند. برخی از معاینه‌های رایج، شامل موارد زیر هستند:
- وارد کردن فشار ملایم روی شکم برای بررسی وضعیت درد، حساسیت یا وجود توده‌های غیرطبیعی
- بررسی ناحیه اطراف مقعد از نظر وجود هموروئید، فیستول یا سایر ناهنجاری‌های قابل مشاهده
- ارزیابی وضعیت رکتوم و عضلات مقعد با استفاده از انگشت
در بسیاری از موارد، همین ارزیابی بالینی اولیه برای تشخیص و تعیین رویکرد درمانی کافی است. با این حال، در صورت وجود این بیماری به صورت مزمن یا وجود علائم هشداردهنده، انجام آزمایش‌های تشخیصی تکمیلی زیر ضروری خواهد بود.
- کولونوسکوپی: مشاهده مستقیم مخاط روده برای شناسایی هرگونه بافت غیرطبیعی همچون پولیپ، تومور، التهاب یا بیماری‌هایی است که می‌توانند باعث اختلال در عملکرد روده و بروز این بیماری گوارشی شوند.
- آزمایش تیروئید: با اندازه‌گیری سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) و تیروکسین آزاد (Free T4) از طریق آزمایش خون، پزشک عملکرد غده تیروئید را ارزیابی کرده و نقش احتمالی آن را در ایجاد این مشکل رد یا تایید می‌کند.
- مانومتری رکتوم: یک روش تشخیصی برای بررسی عملکرد عضلات و اعصاب ناحیه رکتوم و اسفنکتر مقعد است. در این آزمایش، یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) از طریق مقعد وارد رکتوم میشود که در انتهای آن یک بالون کوچک قرار دارد. این بالون به تدریج باد میشود تا واکنش عضلات و اعصاب بررسی شود. سر دیگر کاتتر به دستگاهی متصل است که تغییرات فشار، انقباض و میزان شل شدن عضلات رکتوم و اسفنکتر را با دقت ثبت می‌کند.
روش های درمان یبوست
برای مدیریت و درمان یبوست، رویکردهای خانگی و پزشکی متعددی وجود دارد که بسته به شدت و علت بیماری، مورد استفاده قرار می‌گیرند. در جدول زیر، مروری بر روش‌های خانگی و پزشکی درمان این مشکل خواهیم داشت:
| روش‌های درمان | شرح درمان |
| روش‌های خانگی | افزایش مصرف فیبر نوشیدن آب کافی داشتن فعالیت بدنی منظم داشتن یک برنامه زمانی منظم برای رفتن به دستشویی و اجابت مزاج |
| روش‌های پزشکی | مصرف مکمل‌های فیبری، ملین‌های محرک، ملین‌های اسموتیک، ملین‌های روغنی و نرم‌کننده‌های مدفوع شیاف و تنقیه داروهای تجویزی برای علت ناشناخته شامل لوبیپروستون، لیناکلوتاید، پلکاناتید و پروکالوپراید داروهای تجویزی شامل داروی متیل نالترکسون، نالدمدین یا نالوکسان برای یبوست در اثر داروهای ضددرد بیوفیدبک عضلات کف لگن جراحی |
معمولا روش‌های خانگی برای رفع این مشکل موثر هستند. با این حال، اگر بیماری یبوست شما با روش‌های خانگی بهبود نیافت یا با علائم دیگری همچون درد شدید، خونریزی یا کاهش وزن ناخواسته همراه شد، حتما با پزشک خود مشورت کنید یا از مشاوره اینترنتی با دکتر گوارش آنلاین بهره بگیرید.
داروهای مناسب برای درمان یبوست
برای درمان این مشکل، داروهایی هستند که می‌توانند با تاثیر فوری، آن را درمان کنند. داروهایی همچون:
نکته! این داروها معمولا نیازی به نسخه پزشک ندارند.
راه‌های پیشگیری از یبوست چیست؟
خوشبختانه در بیشتر مواقع می‌توان با تغییر سبک زندگی و رعایت نکات تغذیه‌ای از بروز این مشکل و علائم آزاردهنده پیشگیری کرد. در ادامه به روش‌های آسان و کاربردی برای جلوگیری از یبوست اشاره کرده‌ایم:
- افزایش مصرف فیبر: مصرف خوراکی‌های پرفیبر همچون میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل عملکرد روده را بهبود بخشیده و مانع از ایجاد این مشکل میشود. اگر روده حساسی دارید، بهتر است مصرف میوه‌هایی همچون سیب، گلابی و هندوانه را که فروکتوز بالایی دارند و باعث نفخ می‌شوند به حداقل برسانید.
- افزایش فعالیت بدنی: فعالیت بدنی منظم و پیاده‌روی باعث تقویت ماهیچه‌های روده شده و سرعت انتقال مدفوع را افزایش می‌دهد.
- نوشیدن آب کافی: سعی کنید روزانه حدود 8 لیوان آب بنوشید تا روده‌ها مجبور به جذب آب از مدفوع نشوند. همچنین از مصرف کافئین که باعث کم‌آبی بدن میشود، خودداری کنید.
- دستشویی رفتن به‌موقع: وقتی احساس دفع دارید آن را عقب نیندازید، چرا که نگه‌داشتن مدفوع موجب بروز بیماری یبوست و یا تشدید آن میشود.
یبوست؛ مشکلی ساده با پیامدهای جدی
یبوست همراه با علائمی همچون کاهش دفعات دفع، سفتی مدفوع و زور زدن هنگام اجابت مزاج اغلب نتیجه تغذیه نامناسب، کم‌آبی و عدم تحرک است. در بسیاری از موارد، با تغییرات ساده در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌توان از بروز این بیماری پیشگیری و یا حتی آن را درمان کرد. با این حال، یبوست‌های طولانی‌مدت نیازمند مراجعه به پزشک هستند تا از عوارض جدیتر نظیر بواسیر، شقاق مقعدی یا حتی انسداد روده جلوگیری شود.
اگر مدت زیادی است که درگیر این مشکل هستید، برای مشورت با متخصص گوارش و دریافت درمان مناسب، می‌توانید به راحتی از طریق سایت دکتردکتر نوبت خود را به صورت آنلاین رزرو کنید. همچنین، این پلتفرم امکان سفارش آنلاین دارو برای شروع هرچه سریع‌تر درمان را هم فراهم کرده است.
منابع:
