سرطان چیست؛ انواع، علل، پیشگیری و درمان

سرطان به تعداد زیادی بیماری اطلاق می‌شود که مشخصه آن رشد سلول‌های غیرطبیعی است که به‌ طور غیرقابل کنترلی تقسیم می‌شوند و توانایی نفوذ و تخریب بافت طبیعی بدن را دارند. سرطان اغلب این توانایی را دارد که در سراسر بدن پخش شود. سرطان دومین عامل مرگ و میر در جهان است.

اما نرخ بقای بسیاری از انواع سرطان‌ها به لطف پیشرفت در غربالگری، درمان و پیشگیری سرطان در حال بهبود است. بنابراین مهم است که سرطان‌ها در مراحل اولیه توسط متخصص انکولوژی تشخیص داده شود. در ادامه به طور مفصل به توضیح چیستی سرطان، علل، عوامل و نشانه‌های آن می‌پردازیم. با دکتردکتر همراه باشید.

سرطان چیست؟

سرطان (Cancer) زمانی رخ می‌دهد که تغییراتی در گروهی از سلول‌های طبیعی بدن منجر به رشد غیرعادی و کنترل‌نشده‌ای شود که توده‌ای به نام تومور را تشکیل می‌دهد. این تعریف در مورد همه سرطان‌ها به جز لوسمی (سرطان خون) صادق است. در صورت عدم درمان، تومورها می ‌وانند رشد کرده و به بافت طبیعی اطراف یا سایر قسمت‌های بدن از طریق جریان خون و سیستم لنفاوی گسترش یابند و بر سیستم گوارشی، عصبی و گردش خون تأثیر بگذارند یا هورمون‌هایی را آزاد کنند که بر عملکرد بدن تأثیر بگذارد.

تومورهای سرطانی را می‌توان به سه گروه خوش‌خیم، بدخیم یا پیش‌سرطانی تقسیم کرد:

• تومورهای خوش‌خیم؛ سرطانی نیستند و به ندرت زندگی را تهدید می‌کنند. آنها تمایل به رشد بسیار آهسته دارند، به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا نمی‌کنند و معمولاً از سلول‌های کاملاً مشابه سلول‌های طبیعی یا سالم تشکیل شده‌اند. آنها فقط در صورتی مشکل ایجاد می‌کنند که خیلی بزرگ شوند، دردناک شوند یا به اندام‌های دیگر فشار بیاورند؛ برای مثال می‌توان به تومور مغزی در داخل جمجمه اشاره کرد.
• تومورهای بدخیم؛ سریعتر از تومورهای خوش‌خیم رشد می‌کنند و توانایی انتشار و تخریب بافت همسایه را دارند. سلول‌های تومورهای بدخیم می‌توانند از تومور اصلی (اولیه) جدا شده و از طریق فرآیندی به نام متاستاز به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند. با حمله به بافت سالم در محل جدید، آنها به تقسیم و رشد ادامه می‌دهند. این مکان‌های ثانویه به عنوان متاستاز و این وضعیت به عنوان سرطان متاستاتیک شناخته می‌شود.
• پیش سرطانی؛ یا پیش بدخیم وضعیتی را توصیف می‌کند که سلول‌های غیر طبیعی را درگیر کرده و احتمالاً به سرطان تبدیل می‌شوند.

بر اساس گزارش سازمان سلامت جهانی (WHO)، سرطان ۱ مورد از هر ۶ مورد مرگ را در سال ۲۰۲۰ به خود اختصاص داده است.

سرطان پیشرفته سرطانی است که بعید است با درمان قابل درمان یا کنترل باشد. سرطان ممکن است از جایی که برای اولین بار شروع شده به بافت مجاور، غدد لنفاوی یا قسمت های دوردست بدن گسترش یافته باشد. درمان برای سرطان‌های پیشرفته به منظور کمک به کوچک شدن تومور، کند کردن رشد سلول های سرطانی یا تسکین علائم انجام شود.

انواع سرطان

سرطان را می‌توان بر اساس نوع سلولی که از آن شروع می‌شود طبقه بندی کرد. بنابراین پنج نوع اصلی سرطان وجود دارد:

1. کارسینوم

سرطانی که از سلول‌های اپیتلیال (پوشش سلولی که به محافظت یا محصور کردن اندام‌ها کمک می‌کند) ایجاد می‌شود. کارسینوم‌ها ممکن است به بافت‌ها و اندام‌های اطراف حمله کنند و به غدد لنفاوی و سایر نواحی بدن متاستاز دهند. شایع‌ترین انواع سرطان در این گروه سرطان سینه، پروستات، ریه و روده بزرگ است.

2. سارکوم

نوعی تومور بدخیم یا سرطان استخوان بدخیم یا بافت نرم  مانند چربی، عضله، رگ‌های خونی، اعصاب و سایر بافت‌های همبند که اندام‌ها را حمایت و احاطه می‌کنند، است. شایع‌ترین اشکال سارکوم لیومیوسارکوما، لیپوسارکوما و استئوسارکوما هستند.

3. لنفوم و میلوما

لنفوم و میلوما سرطان‌هایی هستند که از سلول‌های سیستم ایمنی شروع می‌شوند. لنفوم یک سرطان سیستم لنفاوی است که در تمام بدن جریان دارد و بنابراین می‌تواند در هر جایی رخ دهد. میلوما (یا مولتیپل میلوما) در سلول‌های پلاسما که نوعی گلبول سفید است که آنتی‌بادی‌هایی را برای کمک به مبارزه با عفونت تولید می‌کند، شروع می‌شود. این سرطان می‌تواند بر توانایی سلول برای تولید آنتی‌بادی موثر تأثیر بگذارد.

4. لوسمی

لوسمی سرطان گلبول‌های سفید و مغز استخوان است؛ بافتی که سلول‌های خونی را تشکیل می‌دهد. چندین زیرگروه برای لوسمی وجود دارد که از بین آنها لوسمی لنفوسیتی و لوسمی لنفوسیتی مزمن شایع هستند.

5. سرطان‌های مغز و نخاع

این سرطان‌ها به عنوان سرطان‌های سیستم عصبی مرکزی شناخته می‌شوند. برخی خوش‌خیم هستند در حالی که برخی دیگر رشد کرده و گسترش پیدا می‌کنند.

علل ایجاد سرطان چیست؟

مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر، بیشتر سرطان‌ها نتیجه قرار گرفتن در معرض تعدادی از عوامل مختلف هستند. مهم است که به یاد داشته باشید، در حالی که برخی از عوامل قابل اصلاح نیستند، از حدود یک سوم موارد سرطان می‌توان با کاهش خطرات رفتاری و رژیم غذایی پیشگیری کرد.

عوامل خطر غیر قابل تغییر

دلیل اصلی سرطان، جهش‌ها یا تغییراتی در DNA سلول‌ها است. جهش‌های ژنتیکی می‌توانند ارثی باشند یا بعد از تولد در نتیجه محرک های محیطی اتفاق بیافتند که این علل بیرونی، سرطان‌زا نامیده می شود. برخی عوامل خطر ابتلا به سرطان، که غیر قابل کنترل و اصلاح هستند عبارتند از:

سن

بسیاری از انواع سرطان با افزایش سن شیوع بیشتری پیدا می‌کنند. هر چه افراد طولانی تر زندگی کنند، بیشتر در معرض مواد سرطان زا قرار می‌گیرند و زمان بیشتری برای ایجاد تغییرات ژنتیکی یا جهش در سلول‌های آنها وجود دارد.

مواد سرطان‌زا

موادی هستند که نحوه رفتار سلول را تغییر می‌دهند و شانس ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. ژن‌ها پیام‌های رمزگذاری شده درون سلول هستند که به آن می‌گویند چگونه رفتار کند (یعنی کدام پروتئین‌ها را بسازد)، جهش‌ها یا تغییرات ژن، مانند آسیب یا از دست دادن، می‌توانند نحوه رفتار سلول را تغییر دهند و احتمال سرطانی شدن آن را افزایش دهند.

ژنتیک

متأسفانه برخی از افراد با خطر بالای ارثی ژنتیکی برای ابتلا به یک سرطان خاص متولد می‌شوند. این بدان معنا نیست که ابتلا به سرطان تضمین شده است، اما یک استعداد ژنتیکی احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.

برای مثال، زنانی که حامل ژن‌های سرطان سینه BRCA 1 و BRCA 2 هستند، نسبت به زنانی که خطر ابتلا به سرطان پستان معمولی دارند، استعداد بیشتری برای ابتلا به این نوع سرطان دارند. با این حال، کمتر از 5 درصد از کل سرطان سینه به دلیل ژن‌ها شناخته شده است.

بنابراین، اگرچه زنانی که یکی از این ژن‌ها را دارند به صورت جداگانه بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه هستند، اما بیشتر موارد ناشی از خطای ژنی ارثی با خطر بالا نیست. این در مورد سایر سرطان‌های رایج که در آن برخی افراد دارای استعداد ژنتیکی هستند نیز مانند سرطان روده بزرگ صادق است.

سیستم ایمنی

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا افرادی که پیوند عضو داشته‌اند و داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی به منظور جلوگیری از رد پیوند مصرف می‌کنند و همچنین افرادی که HIV یا ایدز یا سایر شرایط پزشکی خاص دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان هستند.

عوامل خطر قابل تغییر

توجه به این نکته مهم است که سطح درآمد و تحصیلات، سیاست‌های ملی، تاکتیک‌های صنعتی با منافع تجاری خاص و ژنتیک، همه عواملی هستند که می‌توانند عمل بر روی یک عامل قابل تغییر و همچنین تغییر رفتار را در سطح فردی بسیار دشوار کنند. عوامل خطر قابل اصلاح عبارتند از:

الکل

شواهدی که نشان می‌دهد همه انواع نوشیدنی‌های الکلی عامل تعدادی از سرطان‌ها هستند، اکنون قوی تر از همیشه است. الکل می‌تواند خطر ابتلا به شش نوع سرطان از جمله روده (کولورکتال)، سینه، دهان، حلق و حنجره (دهان و گلو)، مری، کبد و معده را افزایش دهد.

اضافه وزن یا چاقی

اضافه وزن با افزایش خطر ابتلا به 12 سرطان مختلف از جمله سرطان پانکراس مرتبط است. به طور کلی، افزایش وزن به ویژه در بزرگسالان، با خطرات بیشتر سرطان همراه است.

رژیم غذایی و تغذیه

متخصصان پیشنهاد می‌کنند که رژیم‌های غذایی و مصرف مواد مغذی، به‌ویژه رژیم‌های حاوی گوشت قرمز، گوشت‌های فرآوری‌شده، غذاهای شور و میوه‌ها و سبزیجات کم، بر خطرات سرطان، به‌ویژه روده بزرگ، نازوفارنکس و معده تأثیر دارند.

فعالیت بدنی

فعالیت بدنی منظم نه تنها به کاهش چربی اضافی بدن و خطر ابتلا به سرطان به خصوص سرطان روده بزرگ، سینه و آندومتر کمک می‌کند.

تنباکو

دود تنباکو حاوی حداقل 80 ماده سرطان‌زای مختلف است. با استنشاق دود، مواد شیمیایی وارد ریه‌ها می‌شوند، به جریان خون می‌رسند و به سراسر بدن منتقل می‌شوند. به همین دلیل است که سیگار کشیدن یا مصرف تنباکو نه تنها باعث سرطان ریه و دهان می‌شود، بلکه با بسیاری از سرطان‌های دیگر نیز مرتبط است.

هرچه یک فرد سیگار کشیدن را در سن پایین‌تری شروع کند و هر چه مدت طولانی‌تری به سیگار کشیدن ادامه دهد، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. در حال حاضر مصرف دخانیات مسئول حدود 22 درصد مرگ و میرهای ناشی از سرطان است.

تشعشعات یونیزان

منابع تشعشعات دست ساز می‌توانند باعث سرطان شوند و برای کارگران خطرآفرین هستند. اینها شامل رادون، اشعه ایکس، اشعه گاما و سایر اشکال پرتوهای پرانرژی است. قرار گرفتن طولانی مدت و محافظت نشده در معرض اشعه ماوراء بنفش خورشید، لامپ‌های آفتابی و تخت‌های برنزه نیز می‌تواند منجر به ملانوم و بدخیمی‌های پوستی شود.

افرادی که پوست روشن دارند، افرادی که خال‌های زیادی دارند یا سابقه خانوادگی سرطان پوست ملانوما یا غیر ملانومایی دارند، در معرض خطر بیشتری هستند. با این حال، افراد با هر رنگ پوست ممکن است به سرطان پوست مبتلا شوند، از جمله افرادی که پوست تیره‌تری دارند.

خطرات محل کار

برخی از افراد به دلیل کاری که انجام می‌دهند، در معرض یک ماده سرطان زا قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، مشخص شده است که کارگران صنعت رنگ‌سازی شیمیایی بیشتر از حد معمول سرطان مثانه دارند.

آزبست یک عامل شناخته شده سرطان در محل کار است؛ به ویژه سرطانی به نام مزوتلیوما، که معمولاً پوشش ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عفونت

عوامل عفونی مسئول حدود 2.2 میلیون مرگ ناشی از سرطان در سال هستند. این بدان معنا نیست که این سرطان‌ها را می‌توان مانند عفونت گرفت. بلکه ویروس می‌تواند باعث تغییراتی در سلول‌ها شود که احتمال سرطانی شدن آنها را افزایش می‌دهد.

حدود 70 درصد از سرطان‌های دهانه رحم توسط عفونت‌های ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) ایجاد می‌شود، در حالی که سرطان کبد و لنفوم غیر هوچکین می‌توانند توسط ویروس هپاتیت B و C ایجاد شوند و لنفوم‌ها با ویروس اپشتین بار مرتبط هستند.

در گذشته عفونت‌های باکتریایی به عنوان عوامل ایجاد کننده سرطان تصور نمی‌شد، اما مطالعات جدیدتر نشان داده است افرادی که عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارند، دچار التهاب مخاط معده می‌شوند که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد.

علائم و نشانه‌های سرطان

در انواع مختلف سرطان، بسته به محل بیماری علائم متفاوت است. با این حال، برخی از علائم و نشانه‌های کلیدی وجود دارد که باید به آنها توجه کرد، از جمله:

1. توده‌های غیرمعمول یا تورم؛ توده‌های سرطانی اغلب بدون درد هستند و ممکن است با پیشرفت سرطان اندازه آنها افزایش یابد.
2. سرفه، تنگی نفس یا مشکل در بلع؛ از سرفه‌های مداوم، تنگی نفس یا مشکل در بلع آگاه باشید.
3. تغییر در عادت روده؛ مانند یبوست و اسهال یا وجود خون در مدفوع
4. خونریزی غیرمنتظره؛ شامل خونریزی از واژن، مجرای مقعدی یا خونی است که در مدفوع، ادرار یا هنگام سرفه یافت می‌شود.
5. کاهش وزن غیرقابل توضیح؛ مقدار زیادی کاهش وزن غیرقابل توضیح و غیر عمدی در مدت زمان کوتاه مثلا چند ماه
6. خستگی؛ که خود را به صورت خستگی مفرط و کمبود شدید انرژی نشان می‌دهد. اگر خستگی ناشی از سرطان باشد، افراد معمولاً علائم دیگری نیز دارند.
7. درد؛ شامل درد غیر قابل توضیح یا مداوم یا دردی است که می‌آید و می‌رود.
8. خال جدید یا تغییر در خال؛ تغییرات در اندازه، شکل یا رنگ خال، پوسته پوسته شدن، خونریزی یا ترشح
9. تغییر در ادرار کردن؛ شامل نیاز به دفع فوری، دفعات بیشتر، عدم توانایی یا احساس درد در هنگام ادرار کردن است.
10. تغییرات غیرمعمول سینه؛ به دنبال تغییرات در اندازه، شکل یا احساس، تغییرات پوستی و درد باشید.
11. کاهش اشتها؛ احساس گرسنگی کمتر از حد معمول برای مدت طولانی
12. زخمی‌که بهبود نمی‌یابد؛ از جمله یک لکه، زخم یا زخم دهان
13. سوزش سر دل یا سوء‌هاضمه؛ سوزش سر دل یا سوء‌هاضمه مداوم یا دردناک
14. تعریق شدید شبانه؛ تعریق‌های شبانه بسیار سنگین و خیس کننده را جدی بگیرید.

پیشگیری از سرطان

با کاهش قرار گرفتن در معرض عوامل خطر مانند دخانیات، چاقی، عدم تحرک بدنی، عفونت‌ها، الکل، آلودگی محیطی، مواد سرطان‌زای شغلی و تشعشعات، می‌توان بیش از یک سوم سرطان‌ها را پیشگیری کرد. همچنین پیشگیری از برخی سرطان‌ها ممکن است از طریق واکسیناسیون علیه ویروس هپاتیت B (HBV) و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) نیز موثر باشد و به ترتیب به محافظت در برابر سرطان کبد و سرطان دهانه رحم کمک کند.

دکتر محمد فرانوش درمورد پیشگیری از سرطان در این ویدیو گفته است:

تشخیص زودهنگام سرطان

بسیاری از سرطان‌ها را می‌توان در مراحل اولیه شناسایی کرد که به بهبود اثربخشی درمان، اغلب با هزینه‌های کمتر و عوارض جانبی کمتر برای بیماران کمک می‌کند. تست‌های مقرون به صرفه ای وجود دارد که به تشخیص زودهنگام سرطان‌های کولورکتال، سینه، دهانه رحم و دهان کمک می‌کند و البته آزمایش‌های بیشتر برای سایر سرطان‌ها در حال توسعه است. برای راهنمایی در مورد واکسیناسیون، آزمایش و غربالگری با پزشک خود مشورت کنید.

مراحل یا استیج‌های سرطان

طبقه‌بندی سرطان بر اساس وسعت بیماری، برای مراقبت از بیمار، تحقیق و کنترل سرطان ضروری است. سیستم مرحله‌بندی UICC TNM زبان رایجی است که توسط متخصصان سلامت سرطان شناسی برای برقراری ارتباط در مورد میزان سرطان برای بیماران تعیین شده است.

هنگامی‌ که مرحله سرطان شناخته و درک شود، مبنایی برای تصمیم‌گیری در مورد درمان مناسب و پیش آگهی فرد وجود خواهد داشت. همچنین می‌تواند برای اطلاع‌رسانی و ارزیابی دستورالعمل‌های درمان استفاده شود و اطلاعات حیاتی برای سیاست‌گذارانی است که در حال توسعه یا اجرای طرح‌های کنترل سرطان، پیشگیری و تحقیقات هستند.

طبقه بندی TNM بر وسعت تشریحی تومور متمرکز است و با ارزیابی دسته بندی‌های زیر تعیین می‌شود:

• T اندازه تومور اصلی (اولیه) را توصیف می‌کند
• N توضیح می‌دهد که آیا سرطان به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است یا خیر
• M توضیح می‌دهد که آیا سرطان متاستاز شده است (از تومور اولیه به قسمت دیگری از بدن پخش شده است)

مدیریت و درمان سرطان

درمان شما به نوع سرطان، محل ابتلا به سرطان، بزرگی و گسترش آن و همچنین سلامت عمومی‌ شما بستگی دارد. انواع کلی درمان‌ها عبارتند از: جراحی، شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، هورمون درمانی، ایمونوتراپی و ژن درمانی که در ادامه به توضیح مختصر هر کدام می‌پردازیم.

عمل جراحی

اگر سرطان متاستاز یا گسترش نداشته باشد، جراحی می‌تواند کل سرطان را حذف کند و اغلب بیماری را به طور کامل درمان خواهد کرد. معمولا عمل جراحی برای برداشتن پروستات یا سینه یا بیضه بسیار موثر است.

رادیوتراپی

رادیوتراپی یا پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی برای کاهش تومور یا تخریب سلول‌های سرطانی به عنوان یک درمان مستقل و در برخی موارد در ترکیب با سایر درمان‌های سرطان استفاده می‌کند.

شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی از مواد شیمیایی برای تداخل در نحوه تقسیم سلولی و آسیب رساندن به DNA استفاده می‌کند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. این درمان‌ها هر سلولی را که به سرعت تقسیم می‌شوند (الزاماً فقط سلول‌های سرطانی) را هدف قرار می‌دهند، اما سلول‌های طبیعی معمولاً می‌توانند از هر گونه آسیب ناشی از مواد شیمیایی بهبود یابند در حالی که سلول‌های سرطانی نمی‌توانند.

شیمی‌درمانی به طور کلی برای درمان سرطان گسترش یافته یا متاستاز استفاده می‌شود زیرا داروها در سراسر بدن حرکت می‌کنند. این یک درمان ضروری برای برخی از انواع لوسمی‌ و لنفوم است.

ایمونوتراپی

ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با تومور سرطانی استفاده می‌کند. ایمونوتراپی ممکن است با دادن عاملی که می‌تواند تومورها را کوچک کند، کل بدن را درمان کند.

هورمون درمانی

چندین سرطان با برخی از انواع هورمون‌ها از جمله سرطان سینه و پروستات مرتبط است. هورمون درمانی باعث تغییر تولید هورمون در بدن می‌شود به طوری که رشد سلول‌های سرطانی متوقف می‌شود یا به طور کامل از بین می‌روند.

ژن درمانی

هدف ژن درمانی جایگزینی ژن‌های آسیب‌دیده با ژن‌هایی است که برای رفع یک علت اصلی سرطان یعنی آسیب به DNA کار می‌کنند. سایر درمان‌های مبتنی بر ژن بر آسیب بیشتر به DNA سلول سرطانی تمرکز می‌کنند تا جایی که سلول خود را از بین می‌برد. با این حال، ژن درمانی جدید است و هنوز به هیچ درمان موفقی منجر نشده است.

آگاهی از سرطان، نجات‌دهنده است!

دانستن اینکه سرطان دارید می‌تواند استرس‌زا و ترسناک باشد. دانستن اینکه چه چیزی باید از تشخیص تا بهبودی انتظار داشته باشید می‌تواند به شما قدرت دهد و به شما کمک کند تا سلامت خود را کنترل کنید. پزشک شما همه این احساسات را درک می‌کند.

او می‌داند که تشخیص سرطان یک رویداد تغییر دهنده زندگی است و درمان سرطان یک سفر پر استرس است. اگر سرطان دارید، بدانید که پزشک شما در هر مرحله با شما خواهد بود.

از چکاپ‌های روتین سالانه و آزمایش‌های غربالگری غافل نشوید. شما می‌توانید به راحتی برای مشورت با بهترین پزشکان متخصص ایران از سیستم نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.

اگر تجربه سرطان و درمان آن را دارید با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. همچنین می‌توانید سوالات خود را بپرسید و از پزشکان خوب دکتردکتر پاسخ دریافت کنید.

منابع:

worldcancerday

healthline