آیا پلاکت خون پایین خطرناک است؟ نشانه چیست؟

ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) یا پلاکت خون پایین، زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان، به‌اندازه کافی پلاکت نمی‌سازد. پلاکت‌ها، سلول‌های خونی هستند که برای کمک به توقف خونریزی، به لخته‌شدن خون کمک می‌کنند. ممکن است، افراد مبتلا به این وضعیت خونریزی زیادی داشته باشند؛ خونریزی در آن‌ها، به‌سختی متوقف می‌شود. پایین‌ بودن پلاکت خون در افراد مبتلا به بیماری‌های خاص مانند بیماری‌های خودایمنی، سرطان یا افرادی دیده می‌شود که از برخی داروها استفاده می‌کنند. هر فرد سالم، معمولاً در هر میکرولیتر خون ۱۵۰هزار تا ۴۵۰ هزار پلاکت دارد. اگر مقادیر آزمایشگاهی رقمی کمتر از ۱۵۰هزار را نشان دهند، یعنی کاهش پلاکت خون رخ داده است. برای تشخیص پلاکت خون پایین از آزمایش خون استفاده می‌شود.

در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، به علل کاهش پلاکت خون، تشخیص، پیشگیری و درمان آن پرداخته‌ایم. مطالعه این مقاله، به ۴ دقیقه زمان نیاز دارد.

در پایان، اگر پرسشی داشتید، بپرسید تا پزشک به شما پاسخ بدهد.

پلاکت خون پایین به چه معناست؟

اگر مغز استخوان پلاکت کافی تولید نکند، بدن با پلاکت خون پایین روبه‌رو می‌شود. پلاکت‌ها سلول‌هایی خونی هستند که برای کمک به توقف خونریزی، لخته‌های خونی تشکیل می‌دهند. اگر دچار افت تعداد پلاکت هستید، ممکن است خونریزی زیادی داشته باشید و این روند با دشواری متوقف شود.

به‌نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه کمبریج (cuh)،

تعداد پلاکت‌های طبیعی بین ۱۵۰ تا ۴۰۰هزار است. در بیشتر موارد در زمان کاهش پلاکت خون، تعداد آن‌ها زیر ۲۰هزار است. پلاکت پایین ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) نامیده می‌شود.

ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت خون، اغلب در افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری خودایمنی رخ می‌دهد. کسانی که از داروهای خاصی استفاده می‌کنند، هم به این شرایط مبتلا می‌شوند. پزشکان معمولاً کاهش پلاکت خون را با درمان بیماری زمینه ای و/یا تغییر داروهای عامل آن درمان می‌کنند.

پلاکت خون نرمال چقدر باید باشد؟

تعداد یا سطح طبیعی پلاکت در بزرگسالان از ۱۵۰هزار تا ۴۵۰هزار پلاکت در هر میکرولیتر خون متغیر است. سطوح پلاکت پایین عبارتند از:

• پلاکت پایین خفیف؛ سطح پلاکت بین ۱۰۱ هزار تا ۱۴۰ هزار در هر میکرولیتر خون.
• پلاکت پایین متوسط؛ سطح پلاکت بین ۵۱ هزار تا ۱۰۰هزار در هر میکرولیتر خون.
• پلاکت پایین شدید؛ سطح پلاکت بین ۵۱ هزار تا ۲۱ هزار میکرولیتر خون.

با انجام آزمایش خون کامل می‌توانید از تعداد پلاکت خون خود باخبر شوید. پلاکت خون 130 هزار و پایین‌تر می‌تواند باعث بروز مشکلات خونی مختلفی در بدن شوند.

آیا پایین‌بودن پلاکت خون خطرناک است؟

اگر تعداد پلاکت‌های خونی بسیار پایین نیاید، وضعیت خطرناک نخواهد بود. اما در برخی مواقع، شمار پلاکت‌ها آنچنان پایین می‌آید که دیگر وضعیت بسیار خطرناک می‌شود. در چنین شرایطی، امکان بروز خونریزی‌های جدی در بدن قوت می‌گیرد. برای مثال، خونریزی در مغز خطرناک است. چنین اوضاعی می‌تواند زندگی فرد مبتلا را تهدید کند. درمان زودهنگام مانع از بروز عوارض خطرناک خواهد شد.

پایین‌بودن پلاکت خون چه علائمی دارد؟

علائم کاهش پلاکت خون، به شدت آن بستگی دارد. در موارد خفیف مانند کاهش پلاکت خون در زمان بارداری، معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌شود. موارد شدیدتر می‌توانند سبب خونریزی آسان و غیرقابل کنترل شوند. در این صورت، نیاز به توجه فوری و اورژانسی وجود دارد.

پلاکت خون پایین با نشانه‌های زیر همراه می‌شود:

•  تغییر رنگ پوست به قرمز، بنفش یا کبودی
• بروز بثورات با نقاط کوچک قرمز یا بنفش
• وجود خون در مدفوع یا ادرار
• خونریزی شدید قاعدگی
• خونریزی لثه و بینی 
• خونریزی رکتوم

بروز خونریزی از زخم‌هایی که به‌آسانی بهبود پیدا نمی‌کنند، هم از علائم ظاهری کمبود پلاکت خون است.

چه چیزهایی پلاکت خون را پایین می‌آورند؟

عوامل مختلفی، باعث کاهش پلاکت خون می‌شوند. برخی می‌پرسند که پایین بودن پلاکت خون نشانه سرطان است؟ پاسخ این سوال در برخی اوقات، مثبت است اما نه همیشه. پس اگر می‌خواهید بدانید که پلاکت خون پایین نشانه چیست، نگاهی به جدول زیر بیاندازید. در این جدول با انواع علت پایین‌بودن پلاکت خون آشنا می‌شوید:

مصرف الکل زیاد و سیروز کبدی هم از جمله دلایل پایین‌آمدن پلاکت خون هستند. در صورت بروز بسیاری از این مشکلات، نیاز به مراجعه به دکتر قلب برای رسیدگی به مشکلات پلاکت خون وجود دارد. شاید برایتان جالب توجه باشد که اخیراً اعلام شده، واکسیناسیون کرونا با واکسن آسترازنکا هم می‌توانسته همراه با کاهش پلاکت خون و بالارفتن احتمال لختگی آن باشد.

چه غذاهایی پلاکت خون را پایین می‌آورند؟

تغذیه نقش حیاتی در تولید پلاکت خون دارد. با بهبود تغذیه، احتمالاً می‌توانید تعداد کم پلاکت ها را معکوس کنید و عملکرد پلاکت‌ها را بهبود بدهید. غذاهای سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص، از جمله ویتامین B12 و C، فولات و آهن به افزایش تعداد پلاکت خون کمک می‌کنند. در مقابل، برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها، از جمله الکل، باعث کاهش پلاکت خون می‌شوند. در ادامه با مواردی که باعث پایین‌آمدن پلاکت خون می‌شوند، بیشتر آشنا می‌شوید:

غذاهای با شاخص گلیسمی بالا (GI)

این مواد غذایی خوراکی‌هایی هستند که با غلات تصفیه‌شده یا کربوهیدرات‌های ساده تهیه می‌شوند. مصرف غذاهایی با شاخص گلیسمی بالا منجر به افزایش قند خون می‌شود. زمانی که قند خون بالا می‌رود، در تجمع پلاکت‌ها اشکالاتی به‌وجود می‌آید. این روند خطر خونریزی را زیاد می‌کند. برخی از میوه‌ها و سبزیجات هم می‌توانند باعث بروز مشکلاتی در روند تجمع پلاکت و پایین‌آمدن شمار آن‌ها شوند:

•  زغال اخته
• کیوی و گریپ فروت
• انگور، سیر، پیاز، گوجه فرنگی

زردچوبه و زنجبیل هم می‌توانند در لخته‌شدن خون اختلال ایجاد کنند.

چربی‌های اشباع‌شده

منظور از چربی‌های اشباع‌شده مواردی است که می‌توانند باعث ایجاد رسوب در رگ‌ها شوند. چربی‌های موجود در این خوراکی‌ها از نوع اشباع است:

• لبنیات
• گوشت قرمز
• غذاهای سرخ‌شده
• غذاهای فرآوری‌شده

مصرف این مواد غذایی باعث افزایش التهاب در بدن می‌شود. التهابات بدن عوارض ناخوشایند متنوعی دارند. از جمله آن‌ها باید به اختلال در تولید پلاکت اشاره کنیم.

غذاهای پر از سدیم و شیرین‌کننده‌ها

غذاهای سرشار از سدیم (نمک) می‌توانند باعث تجمع غیرطبیعی پلاکت‌ها و تشکیل لخته‌های خون شوند. به‌طور کلی، مصرف کنترل‌نشده نمک در رژیم غذایی با احتمال بروز خطرات مختلف برای بدن همراه است. شیرین‌کننده‌های مصنوعی هم از مواد خطرناکی هستند که باعث به‌هم خوردن تعادل پلاکت‌های خونی می‌شوند. مصرف زیاد برخی از این‌ها مانند آسپارتام می‌تواند باعث پایین‌آمدن پلاکت‌های خونی شود.

کاهش پلاکت خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص علت کاهش پلاکت خون، لازم است که آزمایش کامل شمارش سلول‌های خونی (CBC) انجام شود. پزشک معالج، با توجه به نتایج آزمایش، می‌تواند تعداد سلول‌های خونی بیمار ازجمله پلاکت‌ها را بفهمد. شاید خون از لحاظ آنتی‌بادی‌هایی که بدن علیه پلاکت‌ها تولید می‌کند، هم آزمایش شود. این آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که پلاکت‌ها را از بین می‌برند و گاهی بر اثر مصرف برخی داروهای خاص و گاهی نیز به عللی نامعلوم تولید می‌شوند. شاید بنا به صلاحدید پزشک، نیاز باشد که آزمایش‌های مربوط به تشکیل لخته مانند موارد زیر هم انجام شوند:

• آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT)
• آزمایش زمان پروترومبین (PT)

 انجام این آزمایش‌ها فقط به نمونه‌گیری ساده از خون نیاز دارد. در آزمایشگاه، مواد شیمیایی خاصی را به نمونه اضافه می‌کنند تا زمان لخته‌شدن محاسبه شود.

معاینه فیزیکی برای تشخیص کاهش پلاکت خون

در معاینه فیزیکی، پزشک به‌دنبال علائم خونریزی زیر پوست می‌گردد. او شکم را بررسی می‌کند تا ببیند که آیا بزرگی طحال رخ داده است یا خیر. اگر طحال‌ بزرگ شده باشد، باید سونوگرافی انجام شود. سونوگرافی از طریق امواج اولتراسوند کار می‌کند و براساس تصویری که از طحال‌ به دست می‌دهد، پزشک را متوجه تغییرات اندازه این عضو از بدن می‌کند. از روش‌های دیگر هم برای بررسی وضعیت پلاکت‌ها استفاده می‌شود.

اگر پزشک پلاکت خون پایین را مربوط به مغز استخوان بداند، آسپیراسیون مغز استخوان تجویز خواهد کرد. در این روش، با استفاده از یک سوزن، مقدار کوچکی از مغز استخوان را برای بررسی و ارزیابی بیشتر بافت استخوانی جدا می‌کنند. بیوپسی مغز استخوان نیز گاهی تجویز می‌شود. در این روش، به‌ وسیله‌ یک سوزن از مغز استخوان نمونه‌برداری و نمونه هم معمولاً از استخوان لگن خاصره دریافت می‌شود. امکان دارد که آسپیراسیون و بیوپسی به‌طور هم‌زمان انجام شوند.

پلاکت خون پایین چگونه درمان می‌شود؟

افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی خفیف، ممکن است نیاز به درمان نداشته باشند. در موارد خفیف‌تر پزشک معالج توصیه‌های زیر را برای وخیم‌تر‌نشدن وضعیت‌ بیمار تجویز می‌کند. در واقع، با توجه به مقدار پلاکت خون پایین و ریشه آن، اقدامات درمانی هم متفاوت خواهند بود. از توصیه‌های رایج برای درمان پلاکت خون پایین خفیف باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• محدودیت مصرف الکل
• پرهیز از ورزش‌های سنگین و خطرناک
• پرهیز از فعالیت‌هایی با احتمال ایجاد خون‌ریزی یا کبودی

قطع یا تغییر داروهای اثرگذار روی پلاکت‌های خون هم از روش‌های درمان پلاکت خون پایین هستند. از جمله این داروها باید به آسپرین و ایبوپروفن اشاره کنیم.

انتقال خون و قطع مصرف دارو

بعضی افراد مبتلا به کاهش پلاکت خون شدید یا طولانی‌مدت (مزمن) هستند. بنا به اینکه چه تعداد پلاکت خون در آن‌ها کم است، معمولاً راه درمانی شامل موارد زیر می‌شود:

• با شناسایی داروهای عامل کاهش پلاکت، درمان آسان‌تر خواهد بود. به عنوان مثال، اگر کمبود ناشی از مصرف هپارین داشته باشید، پزشک، مصرف آن را متوقف و یک داروی متفاوت را تجویز خواهد کرد.
•  اگر سطح پلاکت خیلی پایین باشد، پزشک کمبود پلاکت خون را با انتقال خون جبران می‌کند. 

گاهی‌اوقات، کاهش پلاکت در خون به حدی است، که می‌تواند منجر به موقعیت اورژانس پزشکی شود. در این صورت، نیاز به مبادله پلاسما وجود دارد.

مصرف دارو برای درمان پلاکت خون پایین

در زمان درمان باید پزشک را در جریان تمام داروها و مکمل‌های مصرفی‌تان قرار بدهید. ممکن است، لازم باشد مصرف برخی داروها را متوقف کنید. داروهایی هم برای رفع کاهش پلاکت خون از سوی پزشک تجویز می‌شوند. این موارد می‌توانند شامل فهرست زیر باشند:

• استروئیدها؛ اغلب از یک کورتیکواستروئید خوراکی مانند پردنیزون استفاده می‌شود. هنگامی که شمارش پلاکت‌ها به سطح ایمن برمی‌گردد، پزشک می‌تواند نحوه کاهش مصرف دارو را مشخص کند. مصرف طولانی‌مدت این داروها خطر ابتلا به عفونت‌ها، قند خون بالا و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• گلوبولین ایمنی؛ اگر کورتیکواستروئیدها عمل نکنند، تزریق گلوبولین ایمنی توصیه می‌شود. این دارو خونریزی‌های جدی را درمان می‌کند یا به‌سرعت شمارش خون را قبل از جراحی افزایش می‌دهد. 
• افزایش‌دهنده‌های پلاکت؛ داروهایی مانند رومیپلوستیم (Nplate)، الترومبوپاگ (Promacta) و آواترومبوپاگ (Doptelet) به مغز استخوان کمک می‌کنند تا پلاکت‌های بیشتری بسازد. این نوع داروها می‌توانند خطر لخته‌شدن خون را افزایش دهند.

داروهای دیگر ریتوکسیماب (Rituxan، Ruxience، Truxima) با کاهش پاسخ سیستم ایمنی، به افزایش تعداد پلاکت‌ها کمک می‌کنند.

درمان پلاکت خون پایین با عمل جراحی

اگر سایر گزینه‌های درمان کمکی نکنند، ممکن است از عمل جراحی برای حذف طحال (splenectomy) استفاده شود. زمانی که این جراحی انجام می‌شود، به‌سرعت حملات به پلاکت‌ها پایان پیدا می‌کند و تعداد آن‌ها به حد متعادلی می‌رسد. البته باید دقت کنید که بیرون‌آوردن طحال برای همه مفید واقع نمی‌شود. در واقع، این فرایند ساده نیست و بدن بدون این عضو با خطراتی روبه‌رو خواهد شد. نداشتن طحال، خطر ابتلا به عفونت‌ها را بالا می‌برد.

کاهش پلاکت خون چه عوارضی دارد؟

اگر کاهش پلاکت خون درمان نشود، امکان بروز عوارضی جدی به‌وجود می‌آید. این وضعیت می‌تواند با عوارضی مانند خونریزی داخلی مغز یا روده‌ها همراه شود. در شرایط وخیم، امکان از دست‌رفتن زندگی هم وجود دارد. بنابراین، اگر با چنین مشکلی روبه‌رو هستید، باید تحت نظر پزشک، اقدامات درمانی لازم را پیش بگیرید. دکتر قلب می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند. با آگاهی از اینکه تخصص قلب چیست، می‌توانید خود را به دست متخصصی خبره در این زمینه بسپارید.

آیا می‌توان از پایین‌آمدن پلاکت خون پیشگیری کرد؟

اگر به‌دلیل ابتلا به نوعی بیماری زمینه‌ای یا سابقه پزشکی در معرض خطر ابتلا به تعداد پلاکت پایین هستید، پزشکان اقدامات پیشگیرانه را به شما توصیه می‌کنند. این توصیه‌ها شامل موارد زیر هستند:

• پرهیز از فعالیت‌هایی با خطر بالای خونریزی یا کبودی (مانند ورزش‌های تماسی)
• محدود کردن مصرف الکل و رعایت رژیم غذایی سالم
• دریافت انواع خاصی از واکسن ها
• اجتناب از مواد شیمیایی سمی

قطع یا تعویض داروهایی که بر پلاکت‌ها تأثیر می‌گذارند، هم از روش‌های پیشگیری پایین‌آمدن پلاکت خون هستند. این داروها شامل مواردی از جمله آسپرین و ایبوپروفن می‌شوند. به‌طور کلی هم ورزش منظم و رژیم غذایی مطلوب می‌توانند به حفظ سلامت بدن کمک کنند.

برای درمان کاهش پلاکت خون به چه دکتری مراجعه کنیم؟

در صورتی‌ که علائم ظاهری کمبود پلاکت خون را دارید و نگران سلامت خود هستید، به پزشک مراجعه کنید. اگر دچار خونریزی هستید که متوقف نمی‌شود، یعنی دچار موقعیتی اورژانسی هستید و به کمک فوری پزشکان نیاز دارید. به‌طور کلی، جهت بررسی علائم و تشخیص دقیق علل کاهش پلاکت خون، باید به دکتر قلب تهران یا دیگر شهرهای ایران مراجعه کنید. مثلا در تهران، 267 پزشک فعال در زمینه قلب وجود دارد، که می‌توانید برای مشکلاتی همچون پلاکت خون، به آن‌ها مراجعه کنید. 

برای درمان پلاکت خون پایین از روش‌های مختلفی از جمله از بین‌بردن علت زمینه‌ای یا تزریق پلاکت (آمپول برای پلاکت خون پایین) استفاده می‌شود. اجتناب از داروهایی که باعث پایین بودن پلاکت خون می‌شود یا روش‌های دیگر به بهبود این وضعیت کمک می‌کنند.

برای شناسایی بهترین پزشکان به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در آنجا، بهترین متخصصان را شناسایی کنید و به‌طور آنلاین، از آن‌ها نوبت بگیرید.

منابع:

my.clevelandclinic.org

mayoclinic.org

healthline.com

cancer.org

سوالات متداول کاهش پلاکت پایین خون