زردی نوزادان؛ تشخیص زودهنگام و درمان آن بسیار مهم است!

سایه‌ای از رنگ زرد روی پوست بسیاری از بچه‌های تازه متولدشده دیده می شود، اما زردی نوزاد چیست؟ عامل زردی بچه تجمع بیلی‌روبین (Bilirubin) در خون او است. بیلی‌روبین رنگدانه‌ای زرد و صفراوی است که از شکست و تجزیه هموگلوبین به‌وجود می‌آید. دلیل زردشدن نوزاد این است که کبد او به‌اندازه کافی رشد نکرده و نمی‌تواند بیلی‌روبین را به‌اندازه لازم دفع کند.

زردی وضعیت بسیار شایعی است و معمولاً خود به خود از بین می‌رود. گاهی‌اوقات، نوزادان نیاز به فتوتراپی دارند. در این مقاله از انواع زردی نوزاد می‌خوانید و با علل زردی نوزاد آشنا می‌شوید. شناسایی علائمی مانند بی‌حوصلگی و بی‌اشتهایی یا زردشدن پوست و سفیدی چشم به شما در تشخیص وضعیت نوزاد کمک می‌کند.

با مراجعه به دکتر اطفال یا دکتر غدد کودکان می‌توانید به پیشگیری از زردی نوزاد کمک کنید. مراجعه به‌موقع راهی برای از بین‌بردن علائم و نشانه‌های زردی نوزاد است. نگذارید که عوارض زردی نوزاد باعث بروز مشکلات جدی برای او شود. مطالعه این مقاله به ۳ دقیقه زمان نیاز دارد.

اگر در پایان، سوالی درباره درمان زردی نوزاد داشتید، بپرسید تا پزشک به شما پاسخ بدهد.

 زردی نوزاد چیست؟

یرقان یا زردی نوزاد (neonatal jaundice) نام یکی از بیماری‌های شایع نوزادان تازه متولد شده است. این وضعیت به خاطر افزایش بیش از اندازه بیلی‌روبین در خون شکل می‌گیرد.

بیلی‌روبین باعث زردشدن رنگ پوست و قسمت سفیدی چشم می‌شود. به افزایش بیش از اندازه آن در خون، هایپربیلی‌روبینمی (Hyperbilirubinemia) گفته می‌شود.

بنا به تحقیقات انجمن پزشکان اطفال آمریکا، برای تشخیص زردی از جدول درجه‌بندی زردی نوزاد استفاده می‌شود. آکادمی اطفال آمریکا نموداری برای تعریف سطح زردی نوزاد تعیین کرده است. با این جدول مشخص می‌شود که آیا نوزاد نیاز به درمان دارد یا خیر. نمودار براساس سطح کل بیلی‌روبین سرم و سن کودک طراحی شده است.

مراقب نشانه‌های زردی نوزاد باشید و آن‌ها را جدی بگیرید.

انواع زردی نوزاد چیست؟

انواع مختلفی از زردی در نوزادان وجود دارد. مروری بر هریک از این انواع می‌تواند در تشخیص وضعیت و مراجعه به پزشک نقش مهمی داشته باشد. در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

زردی فیزیولوژیکی

شایع‌ترین نوع زردی در نوزادان، زردی فیزیولوژیکی است. این نوع زردی طبیعی است و در بیشتر نوزادان در روز دوم یا سوم زندگی ایجاد می‌شود. با رشد کبد کودک، بیلی‌روبین اضافی دفع می‌شود. زردی فیزیولوژیکی معمولاً جدی نیست و در عرض ۲ هفته خود به خود از بین می‌رود.

یرقان شیردهی

زردی در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، بیشتر از نوزادانی است که شیر خشک مصرف می‌کنند. زردی شیردهی اغلب در هفته اول زندگی کودک رخ می‌دهد.

این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که نوزاد به‌اندازه کافی شیر مادر دریافت نمی‌کند و شیردهی زودهنگام صورت نگرفته است. زردی شیردهی  مدت بیشتری طول می‌کشد تا از بین برود.

زردی شیر مادر

زردی شیر مادر با زردی شیردهی متفاوت است. مواد موجود در شیر مادر می‌توانند بر نحوه تجزیه بیلی روبین توسط کبد کودک تأثیر بگذارند. چنین روندی باعث تجمع بیلی‌روبین می‌شود. امکان دارد که زردی شیر مادر بعد از هفته اول زندگی رخ بدهد و شاید ۱ ماه یا بیشتر طول بکشد.

علائم زردی نوزاد چیست؟

 این بیماری خود را با زردی در پوست و بخش سفیدی چشم‌ها نشان می‌دهد. یعنی ابتدا در بازه یک تا پنج روزه از تولد، بخش‌هایی از سینه و صورت کودک زرد می‌شود. اما هم‌زمان با افزایش سطح بیلی روبین در بدن نوزاد، باید منتظر علائم علائم زردی در کودکان
باشید:

• گریه‌های با صدای بلند
• برگشتن گردن به عقب یا خمیدگی
• خواب آلودگی، وحشت زدگی و بداخلاقی
• افزایش میزان زردی بدن و گسترش آن به اندام‌هایی مانند دست و پا
• بروز مشکلات غذایی همچون مکیدن ضعیف پستان مادر که باعث لاغری می‌شود

با مشاهده هر کدام از این علائم یا بروز زردی در ۲۴ ساعت بعد از تولد، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر نوع زردی نوزاد بیولوژیک باشد (بیش از سه هفته طول بکشد)، نیاز به معاینه پزشک دارد.

زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد؟

در پاسخ به سوال زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد، باید بگوییم که معمولا علائم زردی نوزاد از ۲ تا ۳ روز بعد از تولد خود را نشان می‌دهند.

اگر در طول این مدت هیچ روش درمانی استفاده نشود، دوره درمان زردی تا رسیدن به دو هفتگی ادامه پیدا می‌کند. در صورت استفاده از روش‌های درمانی، فرایند درمان کوتاه‌تر خواهد شد.

زردی نوزاد چه موقع خطرناک است؟

تقریبا ۶۰درصد از نوزادان تازه متولدشده زردی خفیف را تجربه می‌کنند. نوع خفیف زردی مشکلی ایجاد نمی‌کند و در عرض ۱ تا ۲ هفته بهبود پیدا می‌کند. بی‌توجهی به زردی می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی جدی شود.

برای مثال، اگر سطح بیلی‌روبین خون بالا باقی بماند و به‌موقع درمان نشود، نوعی آسیب مغزی به نام کرن ایکتروس (Kernicterus) رخ می‌دهد. کرن ایکتروس هم می‌تواند مشکلاتی جدی و مادام العمر مانند عقب‌ماندگی ذهنی، فلج مغزی یا ناشنوایی را به دنبال داشته باشد.

علت زردی نوزاد چیست؟

دلیل زردی نوزاد ماده‌ای به نام بیلی‌روبین است. این ماده زرد رنگ و در خون است. بیلی‌روبین در اثر از بین‌رفتن سلول‌های قرمز و فرسوده‌شدن خون  بدن ایجاد می‌شود. اگر مقدار این ماده در خون بیش از حد مجاز باشد، زردی شکل می‌گیرد.

در حالت عادی بیلی روبین‌های اضافه توسط کلیه‌ها و از طریق ادرار و مدفوع یا جفت و کبد از بدن خارج می‌شوند. اما بدن نوزاد تازه متولدشده ضعیف است و اندام‌های او به‌تنهایی توانایی لازم برای دفع بیلی روبین را ندارند.

علت طولانی‌شدن زردی نوزاد 

زردی طولانی مدت می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• وضعیتی که در آن گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از حد معمول تجزیه می‌شوند. این وضعیت معمولاً در دوران بارداری یا خیلی زود پس از تولد تشخیص داده می‌شود.
• عفونت یا بیماری دیگر.

نیاز به پیگیری جدی این وضعیت وجود دارد، چون عوارض ناخوشایند و مادام‌العمری به‌همراه خواهد داشت.

ارتباط زردی نوزاد با شیر مادر چیست؟

بهترین روش برای کاهش زردی نوزاد، اطمینان از خوردن شیر کافی و کنترل تغذیه او است. اگر کودک به اندازه کافی شیر بخورد، تکرار ادرار و دفع مدفوع بیشتر رخ می‌دهد و منجر به دفع بیلی روبین اضافی می‌شود.

برای کودکی که از شیر مادر تغذیه می‌کند، حدود ۸ تا ۱۲ بار شیردهی در هر ۲۴ ساعت لازم است. کودکی که شیر خشک می‌خورد، باید روزانه، در حدود ۶ تا ۱۰ بار شیر خشک مصرف کند.

جلوگیری از زردی نوزاد در بارداری چیست؟

بهترین راهکار برای پیشگیری از زردی نوزاد در دوران بارداری، تصفیه خون مادر حامله و پاکسازی کبد او است. این اقدام باعث زدودن مواد زائد و فاسد از خون می‌شود. روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری که باید با نظر پزشک انجام شوند هم شامل موارد زیر است:

• مصرف عرق کاسنی؛ هرگز سرخودانه هیچ دمنوش یا داروی گیاهی را استفاده نکنید.
• انجام حجامت در ماه‌های آخر بارداری؛ درباره این روش از متخصص سوال کنید.
•  خودداری از مصرف غذاهای داغ

دوران بارداری بسیار حساس است. هرگز بدون مشورت پزشک هیچ اقدامی انجام ندهید و چیزی به رژیم غذایی‌تان اضافه نکنید.

احتمال ابتلا کدام گروه از نوزادان به زردی بیشتر است؟ 

احتمال بروز زردی در نوزاد با شرایط زیر، بیشتر از بقیه است:

• نوزادی که خواهر یا برادر با سابقه زردی دارد
• نوزادی که در هنگام تولد خونریزی داشته باشد
• وجود ناسازگاری در RH و نوع خون مادر و نوزاد
• وجود اختلالات ژنتیکی مانند گالاکتوزمی یا سندرم گیلبرت
• نوزادان درگیر با بیماری‌های خاص مانند کم‌کاری تیروئید یا فیبروز کیستیک

یادتان باشد، نوزادی که زودتر از موعد به دنیا بیاید هم در معرض ابتلا به زردی قرار دارد. به نشانه‌ها هم دقت کنید و برای مثال، بدانید که مدفوع کم‌رنگ می‌تواند نشانه‌ای از زردی باشد.

از کجا بفهمیم بچه زردی دارد؟ 

تشخیص زردی توسط پزشک و با انجام معاینه‌های فیزیکی و پرسش‌هایی در خصوص وضعیت سلامتی نوزاد انجام می‌شود. مثلا شاید پزشک سوالاتی در خصوص تفاوت بین گروه خونی مادر با نوزاد بپرسد.

برای تعیین میزان زردی نوزاد یک ماهه، دستگاهی را روی پوست کودک قرار می‌دهند. این اقدام برای اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین موجود در خون کودک انجام می‌شود. برای تشخیص زردی خونی باید آزمایش خون هم گرفته شود.

درمان زردی نوزاد چیست؟

درمان زردی نوزاد با قراردادن او زیر یک نوع نور فلوئورسنت (نوعی لامپ بخار جیوه تخلیه در گاز کم‌فشار) انجام می‌شود که به آن فتوتراپی می‌گویند. در این روش باید تمام بدن نوزاد به‌غیر از قسمت تناسلی و چشم‌ها، کاملاً لخت باشد.

نور فلوئورسنت جذب پوست می‌شود و بیلی‌روبین اضافی را می‌شکند. این روند برای دفع بیلی روبین اضافی از طریق ادرار یا مدفوع به کودک کمک می‌کند.

فتوتراپی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود. هر نوری برای درمان زردی نوزاد مناسب نیست. نورهای استفاده شده در روش فتوتراپی مخصوص‌اند و در محیطی کنترل‌شده تابیده می‌شوند.

روش‌های پزشکی درمان زردی نوزاد 

مادرانی با نوزادان بیمار، به‌دنبال سریع‌ترین راه برای درمان زردی نوزاد هستند. بیشتر موارد ابتلا به زردی‌ با فتوتراپی درمان می‌شوند. اگر درمان اثر نداشت و بیلی‌روبین همچنان بالا بماند، باید نوزاد را به بخش مراقبت‌های ویژه برای انتقال خون ببرید.

اگر زردی نوزاد یک‌ماهه به خاطر ناسازگاری RH باشد، خون او تعویض می‌شود. شاید زردی نوزاد به‌خاطر بیماری دیگری باشد که به درمان مخصوص به خود نیاز دارد.

درمان‌های خانگی زردی نوزاد 

برای درمان خانگی نوزاد مبتلا به زردی به روش‌های زیر نگاهی داشته باشید:

• شست‌وشوی دست و پاهای نوزاد با عرقیجات
• استفاده از شیرخشک و دادن عصاره محلول آن به نوزاد
• حمام درمانی با عصاره گیاهانی مانند گل ختمی یا گل بنفشه

درباره هریک از اقدامات بالا با پزشک اطفال مشورت کنید.

درمان زردی نوزاد با طب سنتی 

 تعدادی از روش‌های طب سنتی برای درمان زردی به شرح زیر هستند، در استفاده از این‌ها حتماً نظر پزشک را جویا شوید:

• استفاده از آرد جو و پاشیدن آن روی دور ناف
• حجامت نوزاد و ایجاد برش در پشت گوش او

هرگز خودسرانه از این روش‌ها استفاده نکنید. یادتان نرود که طب سنتی می‌تواند عوارض ناخوشایندی به‌همراه بیاورد. فکر نکنید که درمان‌های گیاهی بی‌خطر هستند. بسیاری از آن‌ها از نظر علمی تأیید نشده‌اند.

برای درمان زردی نوزاد چه بخوریم؟ 

گفته می‌شود که تغذیه مادر روی شیر او اثر می‌گذارد و کنترل غذاهای مصرفی روی روند زردی بچه اثرگذار است. مادران در شیردهی باید مواد زیر را مصرف کنند تا زردی کنترل شود:

• منابع پروتئینی کم‌چرب
• مکمل‌های غذایی تحت نظارت پزشک
• مصرف عرقیجات مانند ترنجبین با مشورت پزشک

یادتان باشد که هرگز سرخودانه از داروهای گیاهی استفاده نکنید. این داروها نیاز به بررسی‌های بیشتر در آزمایشگاه‌های حرفه‌ای دارند. امکان بروز عوارضی ناشناخته، پس از مصرف آن‌ها وجود دارد.

عوارض زردی برای نوزاد چیست؟

 کمبود آنزیم گلوکورونیل ترانسفراز و اثر آن روی دفع بیلی‌روبین باعث بروز زردی می‌شود. پای عوامل دیگر هم به میان است. پرسش اینجا است که بعد از وقوع زردی، احتمال بروز چه عوارضی برای نوزاد وجود دارد؟

سطوح بسیار بالای بیلی‌روبین در خون (هیپربیلی روبینمی) می‌تواند باعث عبور این ماده از لایه نازک بافتی شود که مغز و خون را جدا می‌کند. بیلی‌روبین بالا به مغز و نخاع آسیب می‌رساند و حتی خطر مرگ را به همراه دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

حتماً می‌دانید که تخصص اطفال چیست و پزشکان این گرایش می‌توانند به شما در رفع مشکل زردی بچه‌ها کمک کنند. در شرایط زیر باید به پزشک اطفال مراجعه کنید:

•  بهانه‌گیر شود.
• به‌سختی از خواب بیدار شود.
• پوست شکم و دست او زرد باشد.
• میلی به شیرخوردن نداشته باشد.
• زردی نوزاد بیش از ۳هفته طول بکشد.

عوارض زردی نوزاد می‌تواند بسیار جدی و جبران ناپذیر باشد. اگر نسبت به زردی کودک خود نگرانی دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشکان برای رفع زردی بچه از روش‌های مختلف کمک می‌گیرند. معاینه فیزیکی و انجام آزمایش خون راهی برای تشخیص زردی نوزاد و بررسی وضعیت است.

زردی بچه به‌دلیل عدم تناسب بین تولید و دفع بیلی‌روبین رخ می‌دهد و برای درمان باید به متخصصی خبره مراجعه کنید. یکی از بهترین راه‌ها برای شناسایی پزشکان ماهر، مراجعه به سامانه دکتردکتر است. در دکتردکتر، نظرات مراجعان پیشین هر پزشک را بخوانید و به‌طور اینترنتی نوبت بگیرید.

سوالات متداول

زردی نوزاد از چه زمانی شروع می‌شود؟

زردی خود را در ۵ روز نخست تولد نشان می‌دهد. معمولاً پوست نوزادان از همان روز دوم ترخیص از بیمارستان شروع به زرد شدن می‌کند.

برای تشخیص زردی نوزاد از چه روشی استفاده می‌شود؟

با بیلی‌روبینومتری یعنی دستگاهی خاص یا آزمایش خون، سطح بیلی‌روبین بدن نوزاد بررسی می‌شود. با مشخص‌شدن مقدار این ماده، پزشک به تشخیص قطعی درباره زردی می‌رسد و درمان را شروع می‌کند.

عوارض زردشدن نوزاد چیست؟

برخی از مطالعات نشان داده‌اند که سیستم شنوایی نوزاد تحت تأثیر زردی قرار دارد. کم‌شنوایی می‌تواند از عوارض این بیماری باشد. امکان آسیب‌رسیدن به مغز و سیستم اعصاب کودک هم وجود دارد. زردی در برخی مواقع می‌تواند جان نوزاد را هم تهدید کند.

منابع:

nhs

my.clevelandclinic