هر زن با هورمون‌های منحصر به فردی سر و کار دارد. درک اینکه انواع هورمون زنانه چیست و چگونه در بدن شما نقش ایفا می‌کنند برای حفظ سلامت هورمون در زندگی یک زن بسیار مهم است. اگرچه تشخیص عدم تعادل هورمونی و چگونگی درمان بر عهده متخصص زنان است، اما اگر درک خوبی از نقش هورمون‌های زنانه داشته باشید، برای تشخیص عدم تعادل هورمونی غیرطبیعی و مقابله با کاهش طبیعی هورمون‌های زنانه که با افزایش سن رخ می‌دهد، آگاه‌تر خواهید بود. در ادامه از شما دعوت می‌کنیم تا با این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر همراه باشید و درباره انواع هورمون‌های زنانه و عملکرد آنها بیشتر بدانید.
انواع هورمون زنانه
هورمون‌های زنانه که به آنها استروئیدهای جنسی در رسد هم می‌گویند، در تولید مثل و سلامت عمومی بانوان نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. با این که سطح هورمون‌های جنسی در طول زمان تغییر می‌کنند، اما در طول دوره‌هایی مثل یائسگی یا باردرای و حتی بلوغ نسبت به هر دوره دیگری بیشتر تغییر می‌کند. انواع هورمون زنانه مختلف هستند که در ادامه، آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
1. استروژن
استروژن شناخته شده‌ترین انواع هورمون زنانه است. بخش عمده‌ای از تولید استروژن در تخمدان‌ها اتفاق می‌افتد با این حال، استروژن همچنین می‌تواند در غدد فوق کلیوی و بافت چربی (سلول‌های چربی) نیز تولید شود. چهار استروژن اصلی در هر زن وجود دارد، عبارتند از:
- استرون یک استروژن ضعیف است که عمدتاً به عنوان یک هورمون پیش‌ساز عمل می‌کند.
- استرادیول استروژن اصلی است که مسئول بسیاری از خصوصیات کلاسیک زنانه است.
- استریول یک استروژن ضعیف است که عمدتا در دوران بارداری تولید می‌شود.
- استترول همچنین استروژن ضعیفی است که در دوران بارداری ساخته می‌شود و تنها توسط کبد جنین تولید می‌شود.
2. پروژسترون
اولین بار در سال 1934 از استروژن گفته شد؛ پروژسترون هورمونی است که هم در زنان و هم در مردان یافت می‌شود. پروژسترون چرخه قاعدگی را تثبیت می‌کند و بدن شما را برای یک بارداری سالم آماده می‌کند. این هورمون می‌تواند در تخمدان‌ها، غدد فوق کلیوی و جفت تولید شود. مانند سایر هورمون‌های زنانه، سطح پروژسترون در دوران تخمک‌گذاری و بارداری در بالاترین حد خود قرار دارد.
3. تستوسترون
تستوسترون در درجه اول به عنوان هورمون جنسی مردانه شناخته می‌شود. با این حال، تستوسترون برای سلامت زنان نیز مهم است. سطح سالم تستوسترون در تنظیم قاعدگی، میل جنسی، استحکام استخوان‌ها و قدرت ماهیچه‌ها نقش دارد. تستوسترون به زنان کمک می‌کند تا شفافیت ذهنی، انرژی داشته باشند و به شما کمک می‌کند تا چربی سوزی موثرتری داشته باشید. غدد فوق کلیوی و تخمدان‌ها مسئول تولید این هورمون در زنان هستند.
نقش‌های مختلف هورمون‌های زنانه در طول زمان
انواع هورمون زنانه در طول دوره‌ای که در بدن هر بانویی ترشح می‌شوند، وظیفه‌ای منحصربفرد را بر عهده دارند. در ادمه هر کدام از آنها را به تفکیک مورد بررسی قرار خواهیم داد:
بلوغ
زنان معمولا بین سنین 8 تا 13 سالگی وارد بلوغ می‌شوند. بلوغ زمانی اتفاق می‌افتد که سطح هورمون‌های زنانه در بدن به سرعت بالا برود. غده هیپوفیز هورمون لوتئینیزه کننده و هورمون محرک فولیکول تولید می‌کند که باعث افزایش سطح استروژن و همچنین پروژسترون و تستوسترون می‌شود. هورمون‌های مرتبط با بلوغ باعث ایجاد چندین تغییر فیزیکی مهم می‌شوند:
- افزایش سلول‌های چربی به خصوص در باسن و ران
- رشد سینه
- رشد موهای ناحیه تناسلی، ساق پا و زیر بغل
- پهن شدن لگن و باسن
- بلوغ تخمدان‌ها، رحم و واژن
- شروع سیکل قاعدگی
- جهش رشد
قاعدگی
قاعدگی معمولا از 12 سالگی شروع می‌شود. هورمون‌های زنانه چرخه قاعدگی را در سه مرحله تنظیم می‌کنند:
فاز فولیکولی
با تخلیه‌ی خون و بافت رحم از طریق واژن، سطح انواع هورمون زنانه کاهش می‌یابد. هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) تولید می‌شود که رشد تخمک جدید را تحریک می‌کند. همانطور که یک تخمک در تخمدان ایجاد می‌شود، استروژن هم افزایش می‌یابد.
مرحله تخمک‌گذاری
در طول تخمک گذاری، سطح هورمون لوتئینه کننده و استروژن به اوج خود می‌رسد و تخمک غالب از تخمدان آزاد می‌شود. یک تخمک می‌تواند تا یک روز کامل پس از رهاسازی زنده بماند. لقاح تخمک فقط در این بازه زمانی اتفاق می‌افتد.
فاز لوتئال
تخمک از طریق لوله فالوپ وارد رحم می‌شود. فولیکول پاره شده پروژسترون آزاد می‌کند و پوشش رحم را ضخیم می‌کند تا برای دریافت تخمک بارور شده آماده شود.
تخمک بارور نشده باعث کاهش سطح استروژن و پروژسترون می‌شود. این نشان دهنده آغاز هفته قبل از قاعدگی است. در نهایت، تخمک بارور نشده و دیواره رحم از بدن خارج می‌شوند و پایان چرخه قاعدگی فعلی و شروع دوره بعدی را نشان می‌دهند.
یک چرخه قاعدگی طبیعی هر 21 تا 35 روز تکرار می‌شود؛ اما قاعدگی‌های نامنظم در بین زنان کاملاً رایج است، به ویژه برای زنان جوانی که چرخه‌های خود را تازه شروع می‌کنند و همچنین برای زنان یائسه‌ای که نزدیک به پایان چرخه‌های خود هستند.
میل جنسی
تستوسترون، پروژسترون و استروژن همگی در میل و برانگیختگی جنسی نقش دارند. میل جنسی زنان معمولاً درست قبل از مرحله تخمک‌گذاری چرخه قاعدگی بالاتر است. استفاده از داروهای ضد بارداری هورمونی می‌تواند منجر به عوارض جانبی نامطلوب مانند کاهش میل جنسی شود. میل جنسی همچنین پس از یائسگی کاهش می‌یابد. جراحی برای برداشتن غدد فوق کلیوی یا تخمدان‌ها باعث کاهش تولید هورمون زنانه می‌شود که احتمالاً منجر به کاهش میل جنسی می‌شود.
بارداری
لحظه ای که یک تخمک بارور شده در دیواره رحم کاشته می‌شود، جفت شروع به رشد می‌کند. دیواره رحم ضخیم می‌شود و با مواد مغذی مهم نگهدارنده جنین پر می‌شود. انواع هورمون زنانه مرتبط با بارداری عبارتند از: ریلکسین، استرول، استریول، گنادوتروپین جفتی انسان (hCG)، لاکتوژن جفت انسان (سه ماهه دوم).
افزایش تولید پروژسترون در هفته‌های اول بارداری به دهانه رحم می‌گوید ضخیم شده و پلاک مخاطی را تشکیل دهد که برای محافظت از جنین در برابر عفونت بسیار مهم است. افزایش سریع استروژن و پروژسترون به حالت تهوع، استفراغ و تکرر ادرار منجر می‌شود که از علائم رایج اوایل بارداری هستند.
پس از پایان بارداری، هورمون‌های زنانه به آرامی به سطوح پایین‌تر از قبل از بارداری باز می‌گردند. کاهش سطح هورمون‌ها ممکن است باعث افسردگی پس از زایمان شود. شیردهی می‌تواند استروژن را کاهش دهد و ممکن است از تخمک‌گذاری جلوگیری کند. اما شیردهی به تنهایی به عنوان یک روش موثر کنترل بارداری در نظر گرفته نمی‌شود.
قبل از یائسگی و یائسگی
قبل از یائسگی دوره منتهی به یائسگی است که به طور متوسط بین دو تا هشت سال طول می‌کشد. در دوران پیش از یائسگی، تولید انواع هورمون زنانه نوسان داشته و کاهش می یابد. این نوسان هورمونی باعث پریودهای نامنظم می‌شود یا ممکن است به طور کلی آنها را متوقف کند.
یائسگی به عنوان یک سال بدون پریود تعریف می‌شود. میانگین سنی برای یائسگی 51 سال است. از مهم‌ترین علائم پیش از یائسگی و یائسگی می‌توان به این موارد اشاره کرد: بیخوابی، گرگرفتگی، تغییرات در خلق و خو، کاهش میل جنسی و خشکی واژن.
سطوح پایین هورمون‌ها در دوران یائسگی معمولا منجر به مشکلات سلامتی زنان مانند پوکی استخوان (نازک شدن استخوان‌ها) و بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود.
علل عدم تعادل هورمونی زنان
اکثر زنان به دلایل مختلف دچار عدم تعادل هورمونی می‌شوند. علل ریشه ای رایج عدم تعادل هورمونی عبارتند از: داروهای خاص، استرس مزمن، جراحت/تروما، سندرم کوشینگ، مشکلات آدرنال، هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، آمنوره (عدم قاعدگی)، اختلالات اشتها، کم کاری یا پرکاری تیروئید، هیپوگنادیسم، دیابت، هورمون درمانی، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، سرطان (به ویژه در تخمدان‌ها یا غده هیپوفیز)، شیمی درمانی، سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، قبل از یائسگی یا یائسگی و سقط جنین.
سطوح طبیعی انواع هورمون زنانه
آزمایش خون سطح استروژن، پروژسترون و تستوسترون را تعیین می‌کند. این سطوح عبارتند از:
- سطوح طبیعی استروژن برای زنان بالغ قبل از یائسگی 15-350 پیکوگرم بر میلی لیتر و برای یک زن بالغ یائسه 10 پیکوگرم بر میلی لیتر است.
- سطح طبیعی پروژسترون 0.1 تا 0.3 نانوگرم بر میلی لیتر در بلوغ تا 290 نانوگرم بر میلی لیتر در سه ماهه سوم طبیعی است.
- سطح نرمال تستوسترون 15 تا 70 نانوگرم در دسی لیتر است.
علائم شایع عدم تعادل هورمون‌های زنانه
متاسفانه هورمون های زنانه همیشه هم در تعادل نیستند و گاهی در حالت عدم تعادل به سر می‌برند. این تغییر برنامه هورمونی معمولا به دلیل عوامل زیر اتفاق می‌افتد:
- افزایش یا کاهش وزن غیر قابل توضیح
- خستگی
- حساسیت به سرما یا گرما
- حرکات مکرر روده یا تکرر ادرار
- ضربان قلب نامنظم
- افزایش گرسنگی یا تشنگی
- حساسیت سینه
- افسردگی
- نفخ
- کاهش میل جنسی
- ناباروری
- کم‌کاری تیروئید
- پریودهای نامنظم
- موهای زائد روی صورت (به نام هیرسوتیسم)
- آکنه بیش از حد
- ریزش مو، نازک شدن موها
- خشکی واژن
- آتروفی واژن
- عرق شبانه
- درد هنگام مقاربت
روش‌های طبیعی برای اصلاح عدم تعادل انواع هورمون زنانه
اصلاح تعادل هورمونی فراتر از توجه یک‌جانبه به استروژن، تستوسترون و پروژسترون است. در زیر عوامل بسیاری را که می‌توانند بر سطوح هورمونی و سلامت کلی شما تأثیر بگذارند، بررسی می‌کنیم. پرداختن به همه این مسائل نه تنها به شما در رسیدن به تعادل انواع هورمون زنانه شما کمک می‌کند، بلکه به بهبود کیفیت زندگی نیز منجر خواهد شد:
- به اندازه کافی بخوابید. سعی کنید 7 تا 8 ساعت بخوابید تا به ارگان‌های مختلف بدن از جمله سیستم غدد درون ریز فرصت استراحت دهید. اختلال خواب بر هورمون‌ها تأثیر گذاشته و غالبا منجر به چاقی، دیابت و مشکلات اشتها شود.
- بیشتر ابزارهای تکنولوژی نور آبی ساطع می‌کنند. یک ساعت قبل از خواب دستگاه‌هایی که صفحه‌نمایش دارند را خاموش کنید؛ چرا که نور آبی می‌تواند ریتم شبانه‌روزی طبیعی خواب شما را مختل کند.
- ورزش برای سلامت عمومی بسیار مهم است. حتی جلسات کوتاه ورزش می‌تواند به درستی سطح هورمون‌ها را تنظیم کند. گاهی اوقات از دست دادن 10 درصد چربی بدن می‌تواند دوره‌های قاعدگی را عادی کند.
- شاید متوجه شده باشید که استرس مزمن می‌تواند منجر به عدم تعادل هورمونی شود. راه‌هایی برای کاهش استرس روزانه خود بیابید. حتی گوش دادن به موسیقی می‌تواند سطح استرس را کاهش دهد. مدیتیشن، یوگا، دعا و عبادت همگی به کاهش سطح استرس کمک می‌کنند.
- سیگار کشیدن را ترک کنید. بدیهی است که تنباکو یک ماده سرطان زا و اعتیادآور شناخته شده است. دود تنباکو بر عملکرد تیروئید و غده هیپوفیز نیز تأثیر می‌گذارد و همچنین می‌تواند سطح کورتیزول، یک هورمون استروئیدی مرتبط با استرس را افزایش دهد.
- الکل زیاد نیز به کبد که تولید چندین هورمون را بر عهده دارد آسیب می‌رساند. بنابراین، محافظت از کبد و متعادل نگه داشتن مصرف الکل کاری عاقلانه است.
- اگر این تغییرات سبک زندگی با شکست مواجه شد، می‌توانید به هورمون درمانی روی بیاورید. بسیاری به دنبال هورمون درمانی زیستی هستند که از هورمون‌هایی استفاده می‌کند که از نظر شیمیایی مشابه هورمون‌هایی هستند که در بدن شما وجود دارد. این گزینه راه ایمن‌تر و طبیعی‌تری برای مدیریت تغییرات هورمونی، به‌ویژه پس از یائسگی ارائه می‌دهد.
رژیم غذایی متعادل کننده هورمون‌های زنانه
چربی‌های سالم و مقدار زیادی فیبر بخورید. هر دو در تنظیم هورمون انسولین در کنار انواع هورمون زنانه نقش دارند. ماهی‌ها منابع بسیار خوبی از اسیدهای چرب امگا 3 هستند. ماهی چرب به پیشگیری از افسردگی و اضطراب کمک می‌کند. اسیدهای چرب امگا 3 همچنین التهاب را کاهش می‌دهند، که بسیاری معتقدند التهاب به عدم تعادل هورمونی کمک می‌کند. از مصرف قند دوری کنید. قند اضافی منجر به دیابت نوع 2، چاقی، بیماری متابولیک و موارد دیگر می‌شود. پروبیوتیک‌ها و گیاهان آداپتوژن باعث تعادل هورمون‌ها و همچنین سلامت سیستم ایمنی و سلامت روده می‌شوند.
نکته مهم این است که ساعت صرف وعده‌های غذایی باید ثابت باشد. سعی کنید وعده‌های غذایی خود را در ساعات یکسانی در طول روز بخورید. سازگاری باعث تثبیت قند خون شما می‌شود. کاهش سطح قند خون ممکن است باعث احساس خستگی، بی قراری، سردی و حتی عدم تصمیم گیری شود.
نسبت به وضعیت عملکرد هورمون های خود آگاه باشید!
استروژن، پروژسترون و تستوسترون همگی در بدن زن تولید می‌شوند و هر کدام برای چندین فرآیند طبیعی بدن مهم هستند: بلوغ، دوره قاعدگی، میل جنسی، بارداری و یائسگی.
اگر در مورد سطح هورمون خود نگرانی دارید، حتما با پزشک متخصص زنان صحبت کنید. پزشک یک آزمایش خون ساده را برای تعیین اینکه آیا انواع هورمون زنانه شما به هم ریخته است یا نه توصیه می‌کند؛ یا ممکن است شما را به یک متخصص غدد، پزشکی که در تشخیص و مدیریت اختلالات مرتبط با هورمون‌ها تخصص دارد، ارجاع دهد. به راحتی با استفاده از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر برای گرفتن نوبت از بهترین متخصصین زنان اقدام کنید.
در انتها از شما می‌خواهیم تجربیات، سوالات و نظرات خود را در مورد عدم تعادل هورمون‌های زنانه با ما و سایر خوانندگان مجله سلامت دکتردکتر در میان بگذارید.
منبع:
