بیاشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) از اختلالات خوردن است که عوارضی جدی و خطرناک دارد. هرچند، این مشکل قابل‌درمان است ولی در زمان وقوع، باعث می‌شود که فرد مبتلا غذای خود را از ترس پیداکردن اضافه‌وزن، به‌شدت محدود کند. روش‌های درمانی این اختلال متنوع است. برای مثال از درمان روانشناختی، مشاوره تغذیه و/یا بستری شدن در بیمارستان استفاده می‌شود. در این مقاله، درباره بیاشتهایی یا کمخوری عصبی بیشتر اطلاعات پیدا می‌کنید. در ادامه، درباره این موضوع و درمان‌هایش بیشتر می‌خوانید.
بیاشتهایی عصبی چیست؟
بیاشتهایی عصبی یا کمخوری عصبی (انورکسیا) نوعی اختلال در خوردن است. افراد مبتلا به آن، به‌طور وسواس‌گونه تعداد کالری و نوع غذاهای مصرفی‌شان را محدود می‌کنند.
نتیجه این کنترل شدید، کاهش وزن زیادی است که با قد و وضعیت بدنی‌شان سازگاری ندارد. سلامت بدن در اثر چنین رفتاری به‌خطر می‌افتد. مبتلایان به بیاشتهایی گاهی به‌طور افراطی ورزش می‌کنند، غذا نمی‌خورند یا عمداً استفراغ می‌کنند تا معده‌شان از غذا پاک شود.
این افراد تصویر خوبی از اندام خود در ذهن ندارند و از اضافه‌شدن وزنشان به‌شدت می‌ترسند. بیاشتهایی یک بیماری جدی است که نیاز به درمان دارد. کاهش وزن شدید در افراد مبتلا به چنین اختلالی می‌تواند منجر به سوتغذیه، مشکلات جسمانی جدی و حتی مرگ شود.
انواع آنورکسیا
سه نوع کلی از بیاشتهایی عصبی تعریف می‌شود:
۱. نوع محدود کننده
افراد مبتلا به این نوع بی اشتهایی عصبی محدودیت‌های شدیدی برای مقدار و نوع غذای خود اعمال می‌کنند. برای مثال:
- شمارش کالری.
- حذف وعده‌های غذایی.
- محدودکردن برخی غذاها (مانند کربوهیدرات‌ها).
- پیروی از قوانین وسواس‌گونه مانند خوردن غذاهایی حتی با رنگ خاص.
ممکن است که این رفتارها با ورزش بیش از حد همراه باشند.
۲. نوع پرخوری/پاکسازی
افراد مبتلا به این نوع بیاشتهایی عصبی هم محدودیت‌های شدیدی برای غذاخوردن در نظر می‌گیرند. اما در این حالت، پرخوری و سپس پاکسازی دیده می‌شود. منظور چیست؟
هنگام پرخوری، فرد مقدار زیادی غذا می‌خورد و احساس می‌کند که خوردن از کنترلش خارج شده است. سپس با پاک‌کردن غذا از طریق استفراغ یا استفاده نادرست از ملین‌ها، دیورتیک‌ها یا تنقیه، غذای واردشده به بدن را بیرون می‌آورد.
بی اشتهایی عصبی آتیپیک (Atypical)
این نوع از بیاشتهایی عصبی غیر معمول است و در آن وزن بدن فرد با وجود کاهش وزن قابل توجه ناشی از دریافت انرژی محدود، همچنان در محدوده وزن طبیعی قرار دارد. تصویر بدنی مخدوش و ترس شدید از افزایش وزن در مبتلایان به این اختلال وجود دارد. به غیر از محدوده وزن طبیعی، تمام خصوصیات دیگر و عوارض مشابه انواع دیگر بیاشتهایی عصبی در چنین افرادی دیده می‌شود.
علائم انورکسیا چیست؟
امکان تشخیص کمخوری عصبی فقط از روی ظاهر وجود ندارد. بیاشتهایی عصبی شامل علائم روحی و روانی هم می‌شود. مبتلایان به این وضعیت فقط دچار کاهش وزن نمی‌شوند. همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، در برخی از موارد، خبری از خروج فرد از محدود وزنی مناسب نیست.
افراد با اندام و هیکل بزرگ هم می‌توانند دچار بیاشتهایی عصبی یا همان انورکسیا شوند. این بیماری شامل مولفه‌های روانی و رفتاری در کنار علائم جسمی است.
علائم و نشانه‌های عاطفی، رفتاری و فیزیکی متعددی برای بیاشتهایی وجود دارد. در ادامه به آنها می‌پردازیم.
علائم روانی و ذهنی بیاشتهایی عصبی
علائم روانی و ذهنی بیاشتهایی شامل موارد زیر می‌شوند:
- داشتن ترس شدید از افزایش وزن.
- ناتوانی در ارزیابی واقعی وزن و شکل بدن (داشتن تصویر مخدوش از خود).
- احساس اضافه وزن یا «چاقی»، به‌رغم کمبود وزن.
- ترس از برخی غذاها یا گروه‌های غذایی.
- نقدکردن بیش از حد جسم خود.
- انکار کم‌بودن وزن.
- احساس تحریک‌پذیری یا افسردگی.
- افکاری درباره خودکشی و آسیب‌زدن به خود.
علائم رفتاری بیاشتهایی عصبی
علائم رفتاری بیاشتهایی شامل موارد زیر است:
- تغییر در عادات غذایی یا روال غذاخوردن، مانند خوردن غذاها به ترتیب خاص یا مرتب‌کردن مجدد غذاها در بشقاب.
- تغییر ناگهانی در ترجیحات غذایی، مانند حذف برخی از انواع مواد غذایی یا گروه‌های غذایی.
- نگرانی مداوم درباره چاقی به‌رغم لاغربودن.
- پاکسازی از طریق استفراغ عمدی و/یا استفاده نادرست از ملین‌ها یا دیورتیک‌ها.
- رفتن به دستشویی بلافاصله بعد از غذا خوردن.
- استفاده از قرص‌های لاغری یا داروهای سرکوب‌کننده اشتها.
- ورزش زیاد و بیش از حد.
- تأکید بر اجرای رژیم غذایی سرسختانه به‌رغم قرارداشتن در محدوده ایدئال و مناسب وزنی.
- پوشیدن لباس‌های گشاد و/یا پوشیدن لباس‌های لایه و لایه و زیاد برای پنهان‌کردن کاهش وزن.
- کناره‌گیری از دوستان و رویدادهای اجتماعی.
علائم جسمانی کمخوری عصبی
علائم جسمی بیاشتهایی شامل موارد زیر هستند:
- کاهش وزن قابل توجه طی چند هفته یا چند ماه.
- حفظ‌نکردن وزن مناسب بر اساس قد، سن، جنس و سلامت جسمانی.
- تغییر غیرقابل توضیح در منحنی رشد یا شاخص توده بدنی (BMI) در کودکان و نوجوانان در حال رشد.
علائم جسمانی بیاشتهایی که ناشی از گرسنگی و سوتغذیه هستند:
- سرگیجه و/یا غش.
- احساس خستگی.
- ضربان قلب آهسته (برادی کاردی) یا ضربان قلب نامنظم (آریتمی).
- فشار خون پایین (هیپوتانسیون).
- ضعف تمرکز.
- احساس سرمای مداوم.
- رخ‌ندادن قاعدگی (آمنوره) یا قاعدگی نامنظم.
- تنگی نفس.
- نفخ و/یا درد شکم.
- ضعف و از دست‌دادن توده عضلانی.
- پوست خشک، ناخن‌های شکننده و/یا موهای نازک.
- بهبود ضعیف زخم‌ها و مقاومت اندک در برابر بیماری‌ها.
- رنگ آبی یا بنفش دست و پا.
دلیل بیاشتهایی عصبی چیست؟
بیاشتهایی و تمام اختلالات خوردن شرایط پیچیده‌ای دارند. به همین دلیل، علت دقیق آنها اغلب ناشناخته می‌ماند، اما تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی خاص، ویژگی‌های روانشناختی و عوامل محیطی، به‌ویژه عوامل اجتماعی‌فرهنگی می‌توانند به شکل‌گیری چنین وضعیتی منجر شوند.
عواملی که شاید در ایجاد بیاشتهایی عصبی شرکت داشته باشند هم به شرح زیر هستند:
ژنتیک
بنا به پژوهش‌ها، تقریبا ۵۰ تا ۸۰درصد از خطر ابتلا به اختلالات خوردن ژنتیکی است. افرادی که دارای اقوام درجه یک (خواهر و برادر یا والدین) با اختلال خوردن هستند، ۱۰ برابر بیشتر در معرض ابتلا به چنین وضعیت‌هایی هستند و این یعنی پای ژن‌ها به‌میان است.
تغییرات در شیمی مغز هم می‌تواند در این زمینه نقش داشته باشد، به ویژه تغییرات در سیستم پاداش مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی، مانند سروتونین و دوپامین.
تروما (ضربه)
بسیاری از کارشناسان معتقدند که اختلالات خوردن، از جمله بیاشتهایی عصبی، به خاطر آن هستند که افراد مبتلا تلاش می‌کنند با محدودکردن غذا با مشکلات احساسی و طاقت‌فرسای خود کنار بیایند. به عنوان مثال، آزار جسمی یا تجاوز جنسی می‌تواند در برخی افراد منجر به اختلالات خوردن شود.
محیط و فرهنگ
تبلیغ و فرهنگ رایج درباره ظاهر افراد هم روی دید و نگاه اشخاص نسبت به اندام و صورتشان اثر می‌گذارد. فرهنگ عامه‌پسند و تصاویر رسانه‌ها چهره‌ها و اندام‌هایی را تبلیغ می‌کنند که باعث شکل‌گیری دید نامطلوب افراد نسبت به خود می‌شود. در نتیجه، در تلاش برای رسیدن به ایدئال‌های معرفی‌شده، مشکلاتی نظیر کمخوری عصبی در آنها جان می‌گیرد.
فشار همسالان
این موضوع بیشتر برای کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد. تجربه تمسخر یا مورد قلدری واقع‌شدن به دلیل ظاهر یا وزن می‌تواند باعث شکل‌گیری بیاشتهایی عصبی شود.
سلامت عاطفی
کمال‌گرایی، رفتار تکانشی و روابط نامطلوب هم می‌توانند درکاهش عزت‌نفس و قرارگرفتن در معرض کمخوری عصبی نقش داشته باشند. مشکلات روانی و عاطفی دریچه‌ای رو به انواع اختلالات دیگر از جمله کمخوری عصبی باز می‌کنند.
عوارض کمخوری عصبی چیست؟
جدی‌ترین عارضه درمان بیاشتهایی وضعیتی به نام سندرم تغذیه مجدد (Refeeding syndrome) است. این وضعیت تهدید‌کننده زندگی است و زمانی رخ می‌دهد که فردی درگیر با سوتغذیه شدید، دوباره شروع به دریافت تغذیه کند. در چنین موقعیتی، بدن نمی‌تواند سوخت‌وساز درستی داشته باشد.
افراد دچار این سندرم، عوارض زیر را در خود مشاهده می‌کنند:
- تورم کل بدن.
- نارسایی قلبی و/یا نارسایی ریه.
- مشکلات گوارشی.
- ضعف عضلانی وسیع.
- هذیان.
- مرگ.
مراجعه به پزشک در صورت ابتلا به سندرم تغذیه مجدد ضروی است.
افرادی که دارای یک یا چند مورد از عوامل خطر زیر برای ابتلا به سندرم تغذیه مجدد هستند، نیاز به درمان در بیمارستان دارند:
- به شدت دچار سوءتغذیه هستند (متوسط BMI کمتر از ۷۰٪ در نوجوانان، BMI کمتر از ۱۵ در بزرگسالان).
- بیش از ۱۰ روز کالری دریافتی کم یا صفر داشته‌اند.
- سابقه سندرم تغذیه مجدد دارند.
- در مدت زمان بسیار کوتاهی (۱۰تا ۱۵درصد از کل توده بدن در عرض سه تا شش ماه) وزن زیادی از دست داده باشند.
- مقدار قابل توجهی الکل بنوشند.
- سابقه مصرف نادرست ملین‌ها، قرص‌های لاغری، دیورتیک‌ها یا انسولین (در صورت ابتلا به دیابت) دارند.
- قبل از شروع تغذیه مجدد، سطح الکترولیت غیرطبیعی دارند.
بیاشتهایی عصبی و حالت تهوع
هضم غذا فرایندی است که نیاز به انرژی دارد. بدنی که دچار سوتغذیه است و انرژی کافی ندارد، نمی‌تواند غذا را به‌درستی و سرعت هضم کند. در نتیجه، افرادی که به کمخوری عصبی دچار می‌شوند، عوارضی مانند تهوع و استفراغ را هم تجربه می‌کنند.
تشخیص کمخوری عصبی چگونه است؟
برای تشخیص کمخوری عصبی راه و روشی قطعی وجود ندارد اما با برخی از آزمایش‌ها مانند آزمایش خون، امکان بررسی وضعیت به وجود می‌آید. از آزمایش‌هایی که در مسیر تشخیص بی اشتهایی عصبی وجود دارد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- شمارش کامل خون برای ارزیابی سلامت کلی.
- بررسی الکترولیتی خون برای ارزیابی کم‌آبی بدن و تعادل اسید و باز خون.
- آزمایش خون آلبومین برای بررسی سلامت کبد و کمبود مواد مغذی.
- الکتروکاردیوگرام (EKG) برای بررسی سلامت قلب.
- آزمایش ادرار برای بررسی طیف وسیعی از شرایط.
- تست تراکم استخوان برای بررسی استخوان‌های ضعیف (پوکی استخوان).
- آزمایش‌های عملکرد کلیه.
- آزمایش‌های عملکرد کبد.
- آزمایش‌های عملکرد تیروئید.
- سطح ویتامین D.
- آزمایش‌های هورمونی.
پیشگیری از بیاشتهایی عصبی چگونه است؟
آموزش و تشویق به داشتن عادات غذایی سالم و نگرش‌های واقع‌بینانه در مورد غذا و بدن می‌تواند به جلوگیری از ایجاد یا بدتر شدن اختلالات خوردن کمک کند. به عنوان مثال، اگر فرزند یا یکی از اعضای خانواده شما تصمیم به گیاهخواری یا گیاهخوارشدن دارد، بهتر است با یک متخصص تغذیه و متخصص در زمینه اختلالات خوردن مشورت کند. پیگیری هر نوع برنامه رژیم غذایی باید با آگاهی و دقت پیش برود.
درمان کمخوری عصبی چیست؟
بزرگترین چالش در درمان بیاشتهایی عصبی کمک به فرد برای تشخیص و پذیرش بیماری است. بسیاری از افراد مبتلا به این وضعیت، ابتلا به اختلال خوردن را انکار می‌کنند و تنها زمانی به دنبال درمان می‌روند که وضعیتشان خطرناک می‌شود. به‌همین‌دلیل است که تشخیص و درمان بیاشتهایی در مراحل اولیه آن مهم است.
اهداف درمان بیاشتهایی عصبی شامل موارد زیر می‌شود:
- تثبیت کاهش وزن.
- شروع توانبخشی تغذیه برای بازگرداندن وزن.
- حذف پرخوری و/یا رفتارهای پاکسازی و سایر الگوهای غذایی مشکل‌ساز.
- درمان مسائل روانی مانند عزت‌نفس پایین و الگوهای تفکر تحریف‌شده.
- ایجاد تغییرات رفتاری درازمدت.
افراد مبتلا به اختلالات خوردن، از جمله انورکسیا، اغلب دارای مشکلات سلامت روان دیگری هم هستند، از جمله:
- افسردگی.
- اختلالات اضطرابی.
- اختلال شخصیت مرزی.
- اختلال وسواس فکری‌عملی.
- اختلالات مصرف مواد.
گزینه‌های درمانی وابسته به نیاز هر فرد متفاوت خواهند بود. بنابه شرایط هر بیمار، برای درمان تصمیم‌گیری می‌شود. گزینه‌های ممکن برای از بین‌بردن کمخوری عصبی شامل موارد زیر می‌شوند:
- درمانی رفتاری شناختی.
- مشاوره تغذیه و دارودرمانی.
- درمان گروهی یا خانوادگی.
- بستری‌شدن در بیمارستان.
درمان رفتاری شناختی
روان درمانی نوعی مشاوره فردی است که بر تغییر تفکر (شناخت‌درمانی) و رفتار (رفتار‌درمانی) فرد مبتلا به اختلال خوردن تمرکز دارد. درمان شامل تکنیک‌های عملی برای ایجاد نگرش سالم نسبت به غذا و وزن و همچنین رویکردهایی برای تغییر نحوه واکنش فرد به موقعیت‌های دشوار است. با مراجعه به متخصص روانشناس در تهران و شهرستان‌ها می‌توانید تحت این درمان قرار بگیرید.
دارودرمانی
قرص برای کمخوری عصبی وجود دارد؟ دارودرمانی هم مقدور است؟ بله. برخی از متخصصان برای کمک به مدیریت اضطراب و افسردگی که اغلب با بیاشتهایی همراه است، دارو تجویز می‌کنند. داروی ضدروان پریشی اولانزاپین (Zyprexa) می‌تواند برای افزایش وزن مفید باشد. گاهی اوقات، پزشکان داروهایی را برای کمک به تنظیم پریود هم تجویز می‌کنند.
شربت بی اشتهایی عصبی
شربت اپیوپ ۲۰۰ میلی‌لیتر(Apiup) ترکیبی از دو دارو به نام‌های سیپروهپتادین (Cyproheptadine) یعنی آنتی هیستامین/ضد حساسیت و تریکولین (Tricholine) است. سیپروهپتادین با کاهش اثر پیام‌رسانی شیمیایی در هیپوتالاموس به نام سروتونین عمل می‌کند و در نتیجه باعث تحریک اشتها می‌شود.
درمان بیاشتهایی عصبی با طب سنتی
درمان بیاشتهایی عصبی بسیار جدی‌تر از آن است که با تجویز طب سنتی به‌راحتی درمان شود. بسیاری از انواع این اختلال در وضعیتی پیچیده قرار دارند و فرد مبتلا باید علاوه بر درمان کمخوری عصبی خود به روش‌های مختلف دیگر برای درمان مشکلات جانبی‌اش هم فکر کند. بنابراین، با چند دمنوش و تجویزهای ساده، امکان رسیدگی به چنین وضعیتی وجود ندارد.
درمان بیاشتهایی عصبی با داروی گیاهی
هیچ داروی ویژه‌ای برای رفع بیاشتهایی عصبی وجود ندارد. در واقع، این مشکل آنقدر پیچیده است که نمی‌توان با یک قرص یا شربت و چند داروی گیاهی مخصوص دست به درمانش زد. بااین‌حال، برخی از مکمل‌های گیاهی مانند تخم کتان هم در این زمینه کاربرد دارند. مصرف هر دارویی باید با تجویز قطعی متخصصان باشد. مشکلات و اختلالات خوردن مانند پرخوری عصبی یا کمخوری از این نوع، باید تحت مراقبت‌های پزشکان متخصص درمان شوند.
چه افرادی درگیر بی اشتهایی عصبی می‌شوند؟
بیاشتهایی می تواند هر فردی را بدون توجه به جنسیت، سن یا نژاد درگیر کند. با این حال، عوامل خاصی برخی از افراد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا قرار می‌دهند:
- سن؛ نوجوانان و جوانان.
- وجود سابقه خانوادگی.
- رژیم‌گرفتن پیاپی.
- تغییرات و آسیب‌های روحی.
- مشاغل و ورزش‌های خاص مثلا ژیمناست‌ها و مدل‌ها.
بیاشتهایی عصبی و بارداری
تحقیقات نشان می‌دهند که زنان با سابقه اختلالات خوردن مانند کمخوری عصبی، نرخ سقط جنین بالاتری دارند و:
- نوزادان کم‌وزن به دنیا می‌آورند.
- گاهی نوزادانشان مبتلا به میکروسفالی و اختلالات دیگر هستند.
- محدودیت رشد داخل رحمی برای جنینشان وجود دارد.
- زودتر از موعد زایمان می‌کنند.
بیاشتهایی عصبی در نوجوانان و کودکان
اختلالات خوردن، از جمله بیاشتهایی در نوجوانان و جوانان شایع‌تر است. اما کودکان خردسال و افراد مسن هم ممکن است به این وضعیت مبتلا شوند.
بیاشتهایی عصبی نوزاد
شاید عجیب باشد اما بیاشتهایی عصبی در نوزادان هم امکان وقوع دارد و با علائمی مانند امتناع از غذاخوردن همراه می‌شود. این اختلال روی رشد نوزاد اثرگذاری جدی و شدیدی دارد.
بیاشتهایی عصبی در ورزشکاران
افرادی مانند کسانی که ژیمناستیک کار می‌کنند یا مشغول به ورزش‌های حرفه‌ای دیگر هستند، باید از رژیم‌های غذایی خاصی پیروی کنند. احتمال دارد، چنین روندی آنها را در آستانه ابتلا به اختلالات خوردن قرار بدهد.
بیاشتهایی عصبی و استرس
استرس می‌تواند دلیلی برای شکل‌گیری بیاشتهایی عصبی باشد. از سوی دیگر، کسانی که به دلایل مختلف دچار کمخوری یا انورکسیا می‌شوند هم استرس مزمن را تجربه می‌کنند.
بیاشتهایی عصبی و افسردگی
یکی از عوارض بروز بیاشتهایی عصبی، رخ‌دادن مشکلات دیگری مانند افسردگی است. کسانی که به این وضعیت دچار می‌شوند، تغییراتی در بدن خود خواهند داشت که روی اعصابشان هم اثر می‌گذارد.
تغذیه در بیاشتهایی عصبی چگونه است؟
افرادی که به کمخوری عصبی مبتلا می‌شوند، باید درمان را نزد متخصصان پیگیری کنند. متخصصان با بررسی شرایط آنها متوجه می‌شوند که باید روی چه بخشی از روان و جسمشان کار کنند. تغذیه برای بیماران این چنینی باید زیر نظر متخصصان برنامه‌ریزی شود.
برای ملاقات با بهترین پزشکان و متخصصان می‌توانید از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر کمک بگیرید. با دکتردکتر به‌راحتی به بهترین پزشکان و روانشناسان متصل می‌شوید.
درباره پرخوری عصبی پرسش دیگری هم دارید؟ از ما بپرسید تا به شما کمک کنیم.
منابع:
