وقتی آب دهان خشک می‌شود و غدد موجود در دهان بزاق کافی تولید نمی‌کنند، خشکی دهان ایجاد می‌شود. این وضعیت به‌دلایل مختلفی مانند اضطراب، کم‌آبی بدن یا بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف برخی داروها یا درمان‌هایی مانند رادیوتراپی پیش می‌آید. دهان که خشک بماند، امکان بروز عوارضی مانند پوسیدگی دندان‌ها یا بیماری‌های لثه محتمل‌تر می‌شود. برای درمان این وضعیت از داروهای تحریک ترشح بزاق و در مواقع وخیم و جدی از جراحی استفاده می‌شود. رفع عامل زمینه‌ای و ریشه‌ای خشک‌شدن بزاق هم به درمان مشکل کمک می‌کند.
در این مقاله، درباره علت، علائم، عوارض، درمان و پیشگیری خشک‌شدن دهان می‌خوانید. برای مطالعه مطلب پیش رو به ۵ دقیقه زمان نیاز دارید.
پرسش‌های خود درباره خشک‌شدن دهان را در انتها و بخش سوالات مطرح کنید تا به‌کمک متخصصان در مجموعه دکتردکتر به شما پاسخ بدهیم.
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان زمانی اتفاق می‌افتد که غدد بزاقی در دهان، بزاق کافی تولید نمی‌کنند. این وضعیت باعث ایجاد احساس خشکی در دهان می‌شود و علائم دیگری مانند بوی بد دهان، خشکی گلو و ترک‌خوردگی لب‌ها را به‌وجود می‌آورد، اگر این علائم را دیدید به دکتر گوش، حلق و بینی مراجعه کنید. بزاق بخشی ضروری از فرآیند هاضمه است و به مرطوب‌شدن و تجزیه مواد غذایی کمک می‌کند.
در ضمن، دفاعی اصلی برای کمک به بدن برای حفظ سلامت دندان‌ها، محافظت از دهان در برابر بیماری‌های لثه و پوسیدگی دندان است. خشک‌شدن دهان به‌تنهایی، نوعی بیماری جدی پزشکی نیست؛ با‌این‌حال، گاهی نشانه بیماری زمینه‌ای دیگری است که نیاز به درمان دارد.
علت خشکی دهان چیست؟
عوامل زیادی باعث خشک‌شدن دهان می‌شوند. علل احتمالی عبارت‌اند از:
- کم‌آبی بدن
- مصرف داروها
- پرتودرمانی
- استرس و اضطراب
- سالخوردگی
- تنفس دهانی و خروپف
- سیگارکشیدن و مصرف دخانیات
۱. کم‌آبی بدن
کم آبی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن بیش از حد مایعات از دست می‌دهد. ضمن اینکه مایعات تازه هم جایگزین موارد از دست‌رفته نمی‌شوند. کم‌آبی بدن با کاهش ترشح بزاق همراه می‌شود و علت هم می‌تواند خشکی دهان و ورزش با تعریق زیاد، اسهال یا استفراغ باشد.
دهان خشک و تشنگی زیاد مرتبط‌اند. با مصرف مایعات کافی در طول روز می‌توانید مانع از خشک‌شدن دهان شوید. خشکی دهان و تکرر ادرار هم ارتباطاتی دارند. آب بدن که از دست برود، دهان هم خشک می‌شود.
۲. مصرف داروها
برخی از داروها هم دهان را خشک می‌کنند. برای نمونه، داروهای افسردگی، اسهال، آسم و اضطراب باعث بروز چنین عوارضی می‌شوند. آنتی هیستامین‌ها، دیورتیک‌ها و برخی داروهای شیمی‌درمانی هم می‌توانند تولید بزاق را کاهش بدهند. خشکی دهان و فشار خون بالا هم ارتباطی مستقیم با یکدیگر دارند. مصرف داروهای این وضعیت باعث کاهش بزاق می‌شود.
۳. پرتو درمانی
خشک‌شدن دهان عارضه جانبی رایج دریافت پرتودرمانی در ناحیه سر یا گردن هم به‌شمار می‌رود. اشعه به غدد بزاقی آسیب می‌رساند و ترشح بزاق را کم می‌کند.
۴. استرس و اضطراب
وقتی استرس دارید یا مضطرب هستید، بدنتان کورتیزول بیشتری تولید می‌کند . به این هورمون، «هورمون استرس» می‌گویند. هنگامی که سطح کورتیزول در بزاق افزایش پیدا می‌کند، ترکیب بزاق را تغییر می‌دهد و در نتیجه باعث خشک‌شدن دهان می‌شود. خشکی دهان و تنگی نفس از علائم شایع استرس و فشار هستند.
۵. سالخوردگی
با افزایش سن، خشک‌شدن دهان اتفاق معمول و رایجی است. این وضعیت در اثر مشکلات جسمی، برخی داروها و تغییرات در میزان توانایی بدن در پردازش داروهای مصرفی رخ می‌دهد.
۶. تنفس دهان و خروپف
تنفس از طریق دهان باعث تبخیر بزاق می‌شود. خروپف با دهان باز می‌تواند دهان را خشک کند. با بازماندن دهان در زمان خواب، خشکی و بی‌آبی در این ناحیه رخ می‌دهد. خشکی دهان در شب رو به وخامت و بیشترشدن هم می‌رود.
خشکی دهان اول صبح معمولا ناشی از بازماندن دهان در طول خواب است. خشکی دهان و گلو در خواب هم گاهی ریشه در مشکلات تنفسی دارد که باید تحت پیگیری جدی قرار بگیرد.
۷. سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر
کشیدن تنباکو و مواد مخدر هم بزاق را کاهش می‌دهد. استفاده از متامفتامین‌ها هم چنین وضعیتی را رقم می‌زند و دهان را در وضعیت خشکی قرار می‌دهد.
بیماری‌ها و وضعیت‌های دیگری هم در خشک‌شدن دهان نقش دارند:
- دیابت
- آلزایمر
- برفک دهانی
- فیبروز سیستیک
- آسیب‌دیدگی عصب
- اختلالات خودایمنی
- خشکی دهان و تیروئید
- خشکی دهان و رفلاکس معده
خشکی دهان با چه علائم دیگری همراه است؟
دهان خشک باعث ایجاد احساس چسبندگی در محیط داخلی آن می‌شود. از علامت‌های دیگر وضعیت مذکور به موارد زیر دقت کنید:
- مشکل در بلع، جویدن یا صحبت‌کردن
- اختلال در چشیدن مزه غذا یا نوشیدنی
- احساس سوزش در دهان
- ایجاد زخم‌های دهانی
- ترک‌خوردن لب‌ها
- خشکی زبان
- خشکی گلو
- بوی بد دهان
عوارض خشکی دهان چیست؟
اگر بزاق کافی ندارید و دچار خشکی دهان می‌شوید، امکان تجربه چنین عوارضی هم محتمل خواهد بود:
- ایجاد زخم‌های دهان
- عفونت قارچی در دهان (برفک دهان)
- افزایش پلاک، پوسیدگی دندان و بیماری لثه
- زخم یا شکاف پوست در گوشه‌های دهان، یا ترک‌خوردن لب‌ها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم خشکی سقف دهان یا بخش‌های مختلفش با دندانپزشک صحبت کنید. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- بزاق غلیظ
- سفتی و خشک زبان
- مشاهده زخم‌های دهان
- مشکل در جویدن یا بلعیدن
- تغییر حس چشایی مداوم
- احساس خشکی در دهان یا گلو
- بوی بد دهان که با رعایت بهداشت دندان هم بهبود پیدا نمی‌کند.
پزشک آزمایش خون تجویز و میزان بزاق تولیدشده را اندازه گیری می‌کند تا به علت خشکی دهان پی ببرد. بعد از آن، تجویز درمان مقدور می‌شود. بررسی پوسیدگی دندان هم راهی برای رسیدن به علت خشک‌شدن دهان است.
برای مراجعه به پزشک می‌توانید از سیستم نوبت دهی اینترنتی سایت دکتردکتر کمک بگیرید. این روش سریع و ساده است و شما را زودتر به بهترین متخصصان می‌رساند.
درمان خشکی دهان چگونه است؟
هدف اصلی درمان خشکی دهان افزایش تولید بزاق است. درمان خشکی به علت زمینه‌ای آن وابسته است. برای نمونه، گاهی کم‌کردن یا کنترل دوز مصرفی برخی داروها می‌تواند باعث رفع خشکی شود.
گزینه‌های درمانی دیگر هم عبارت‌اند از:
- قرص‌های ضدخشکی دهان مانند سوربیتول (Sorbitol)
- استفاده از محرک‌های تولید بزاق مانند پیلوکارپین (Pilocarpine)
- ترمیم غدد بزاقی جراحی (کمتر رایج است)
درمان خانگی خشکی دهان
خشکی دهان معمولا موقتی و قابل درمان است. در بیشتر موارد، با انجام یک یا چند مورد از پیشنهادات زیر می‌توانید از بروز علائم خشکی در خانه پیشگیری کنید و آن ها را تسکین بدهید:
- مکیدن تکه‌های یخ
- نوشیدن آب در طول روز
- محدودکردن مصرف نمک و شکر
- اجتناب از مصرف تنباکو یا مواد مخدر دیگر
- قراردادن دستگاه مرطوب‌کننده هوا در اتاق خواب
- مصرف جایگزین‌های بزاق بدون نسخه (قرص‌ها و آب‌نبات‌ها)
- جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب نبات سفت بدون قند
- مسواک‌زدن و نخ دندان‌کشیدن روزانه و معاینه دندان دو بار در سال
مصرف الکل هم باعث خشکی دهان و مشکلات کبدی می‌شود. با کنترل مصرف الکل و کنارگذاشتن کافئین هم می‌توانید از خشک‌شدن دهان جلوگیری کنید.
اگر خشکی دهان شما ناشی از نوعی بیماری زمینه‌ای باشد، به درمان جدی‌تری نیاز خواهید داشت. از پزشک خود برای اطلاعات بیشتر در مورد شرایط خاص، گزینه‌های درمانی و چشم انداز بلند مدت مشورت بگیرید.
درمان خشکی دهان با داروهای گیاهی
بسیاری از گیاهان می‌توانند به تحریک تولید بزاق و تسکین موقت خشکی دهان کمک کنند، از جمله:
- آلوئه‌ورا
- زنجبیل
- ریشه گل ختمی
- فلفل دلمه‌ای
پیشگیری از خشکی دهان چگونه است؟
برای تحریک تولید بزاق، آدامس بدون قند بجوید، نوشیدن آب، مصرف دهانشویه‌های خاص، بالم لب، مرطوب‌کردن هوای خانه و رسیدگی به دندان‌ها را هم فراموش نکنید.
از سیگار، الکل و غذاهای اسیدی، تند، خشک و شیرین هم دوری کنید تا دهانتان خشک نشود. خشکی دهان و زبان وضعیت دندان‌ها و محیط دهان را تحت‌تأثیر منفی و مستعد بروز بیماری‌های مختلف قرار می‌دهد.
| علت خشک‌شدن دهان | کم‌آبی بدن-مصرف داروها-پرتودرمانی- استرس و اضطراب سالخوردگی- تنفس دهانی و خروپف سیگارکشیدن و مصرف دخانیات |
| علائم خشکی | مشکل در بلع، جویدن یا صحبت‌کردن-اختلال در چشیدن مزه غذا یا نوشیدنی-احساس سوزش در دهان-ترک‌خوردن لب‌ها-یجاد زخم‌های دهانی-خشکی زبان-خشکی گلو-بوی بد دهان |
| درمان خشکی | نوشیدن آب در طول روز-مکیدن تکه‌های یخ- محدودکردن مصرف نمک و شکر-اجتناب از تنباکو یا مواد مخدر دیگر-قراردادن دستگاه-مرطوب‌کننده هوا در اتاق خواب-مصرف جایگزین‌های بزاق بدون نسخه (قرص‌ها و آب‌نبات‌ها)-جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب نبات سفت بدون قند-مسواک‌زدن و نخ دندان‌کشیدن روزانه و معاینه دندان دو بار در سال |
تاکنون دچار خشک‌شدن دهان شده‌اید؟ چه عوارضی را تجربه کرده‌اید؟
سوالات متداول خشکی دهان
کمبود ویتامین A یا ریبوفلاوین می‌تواند باعث خشک‌شدن دهان شود. خشکی به‌دلیل کمبود این ویتامین‌ها رایج نیست و نیاز به درمانی جدی دارد.
دلایل مختلفی مانند پوسیدگی دندان، کم‌آبی بدن، مصرف داروهایی مانند داروهای شیمی‌درمانی، قرارداشتن تحت درمان‌هایی مانند رادیوتراپی، دچاربودن به بیماری‌هایی نظیر دیابت در این زمینه نقش دارند.
نوسانات هورمونی در دوران پریود یا پیش از آن باعث خشک‌شدن دهان می‌شوند.
خشکی دهان در بارداری به دلیل تغییرات هورمونی است. نیاز به افزایش مصرف آب و تغییرات بدنی هم در این زمینه نقش دارند. در برخی موارد، خشک‌شدن دهان نشانه‌ای از برفک دهان، دیابت بارداری یا آپنه خواب است.
نوسانات هورمونی در دوران یائسگی هم باعث عوارض و علائمی مانند خشک‌شدن دهان می‌شوند.
منابع:
سلام من هرموقع بخوابم چه ظهر وچه شب دهنم خشک میشه اصلا بزاق ندارم تا از خواب بیدار بشم دوباره بزاق تولید میشه، خیلی اذیتم نمی‌دونم چه کار کنم
سلام عزیز
از نظر ریفلاکس معده باید بررسی شوید
من هر وقت دهنم خشک میشه یعنی دارم سرما میخورم، اینم میشه یه نشونه باسه سرماخوردگی باشه؟
سلام
بله ممکن است خشکی دهان و مخاطات پیش علایم سرماخوردگی باشد