زایمان طبیعی رایج‌ترین شیوه زایش از ابتدا تا به الان است؛ در این روش از فراغت، جنین از طریق واژن مادر به دنیا می‌آید. این روش از زایمان چالش‌هایی همچون پارگی واژن، سختی وضع حمل و مدت زمان نسبتا زیاد نقاهت پس از وضع حمل را دارد اما در مقابل، مزایایی همچون عدم تزریق داروهای شیمیایی و تقویت رابطه عاطفی مادر و فرزند می‌شود. البته بعد از زایمان، مادر باید تحت مراقت‌های ویژه فیزیکی و روانی قرار بگیرد؛ استراحت، محددود کردن دید و بازدیدها و کمک اطرافیان از جمله مراقبت‌های اولیه بعد از زایمان هستند که باید به آنها توجه کرد.
در ادامه این مطلب از مجله پزشکی و سلامت دکتردکتر قرار است تا با تمامی مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی آشنا شوید، هرچند که توصیه می‌کنیم تا هرگونه مشکل و نکته مبهم را با متخصص زنان و زایمان درمیان بگذارید. با خواندن این مقاله تا به انتها، یاد خواهید گرفت که چطور با مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی، سریع‌تر از عوارض جریانات پشت سر گذاشته رها شوید؛ با ما همراه باشید.
چرا باید در مورد مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی بدانیم؟
زایمان طبیعی به‌دنیا آوردن بچه از طریق واژن است. زایمان واژینال یا طبیعی رایج‌ترین و ارجح‌ترین روش وضع حمل به‌شمار می‌رود. فواید این سبک از زایمان برای بیشتر مادران و نوزادان بهتر به‌نظر می‌رسد.
در طول زایمان طبیعی، رحم منقبض می‌شود تا دهانه آن حالت نازکی پیدا کند و باز شود. کودک از طریق واژن (یا کانال زایمان) بیرون می‌آید. بیشتر پزشکان زایمان طبیعی را ترجیح می‌دهند. این نوع از وضع حمل، اغلب بین هفته‌های ۳۷ تا ۴۲ بارداری اتفاق می‌افتد.
زمان نقاهت برای زایمان طبیعی متفاوت است. به‌طورکلی، بهبودی زایمان طبیعی سریع‌تر از سزارین است. عوامل متعددی می‌توانند بر سرعت بهبودی تأثیر بگذارند. برای مثال، بنا به میزان پارگی واژن، امکان دارد که دوران بهبودی در زمان‌های متفاوتی شکل بگیرد.
پارگی واژن با درد در طول چند هفته همراه است. در چنین موقعیتی، دست‌شویی‌رفتن، نشستن و ایستادن یا انجام کارهای روزانه دردناک می‌شود. تجربه تورم و خارش در اطراف پارگی هم طبیعی خواهد بود.
بیشتر افراد بدون در نظر گرفتن پارگی واژن، به مدت یک یا دو هفته در آن ناحیه تورم، کبودی و درد کلی خواهند داشت. قرار دادن کمپرس سرد یا نوار بهداشتی خنک کننده روی ناحیه واژن می‌تواند مفید باشد. آشنایی با مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی برای هر مادری لازم است.
ممکن است، عوارض مختلفی پس از زایمان طبیعی رخ بدهد. از جمله اثرات نامطلوب زایمان باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- خونریزی مداوم
- سطح ناکافی آهن
- فشار خون غیرعادی
- تغییرات عاطفی
- بروز عفونت
- درد
با رسیدگی و مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی می‌توانید تاحد زیادی این عوارض را کنترل کنید. در این مقاله از موارد زیر خواهید خواند:
- مراقبت‌های اولیه پس از زایمان طبیعی کلی
- مراقب‌‌های بعد از زایمان طبیعی در ساعت‌های اولیه
- ارزیابی دردهای پس از زایمان طبیعی
- شایع‌ترین دردهای زایمان طبیعی
- راه‌های امن کاهش درد پس از زایمان طبیعی
- مراقبت‌های مربوط به پرینیوم
- مراقبت‌های مربوط به رحم و واژن
- مراقبت از اعصاب و روان
- چکاپ‌های لازم
- مراقبت‌های شیردهی
مراقبت‌های اولیه پس از زایمان طبیعی چیست؟
احساس و حال‌واحوال هرکس بعد از زایمان طبیعی با دیگری متفاوت است. امکان دارد، احساس شادی، خستگی، تخلیه عاطفی یا همه آنها را به یک‌باره داشته باشید که البته همه این احساسات، ارتباط تنگاتنگی با اقدامات قبل از زایمان دارد. این روند طبیعی است، چون به تازگی رویداد بزرگی را پشت سر گذاشته‌اید.
| مراقبت‌های بعد از زایمان | دلیل مراقبت بعد از زایمان |
| استراحت | بازیابی قوا و کاهش تورم |
| استفاده از یخ | کاهش تورم و التهاب |
| شستن دست‌ها | کاهش خطر عفونت و ایجاد بیماری برای نوزاد |
| برنامه‌ریزی برای مراقبت از کودک | ایجاد فضایی آرام و بازگشت به زندگی معمولی |
| محدودکردن دید و بازدیدها | دوری از تشویش و استرس |
| درخواست کمک از دیگران | پرهیز از ایجاد فشار روحی و جسمی |
| دوری از کمال‌طلبی | ایجاد آرامش بیشتر |
| بررسی علائم حیاتی مادر | کنترل فشار خون، ضربان قلب و تنفس مادر |
| ماساژ بالای رحم | جمع‌شدن رحم و خروج کامل جفت |
| بررسی کانال زایمان و میزان پارگی | برای جلوگیری از لخته‌شدن خون در واژن |
بعد از اولین ساعات پس از زایمان طبیعی، چه مراقبت هایی لازم است؟
بعد از زایمان، خونریزی از واژن رخ میدهد و می‌تواند با دفع لخته‌های بزرگ خون همراه باشد. در ۲۴ ساعت نخست، این خونریزی شدید است. اگر لخته‌ها بزرگ هستند، مثلا به اندازه یک قطعه ۵۰ سانتی‌متری، به پزشک یا متخصص مامایی اطلاع بدهید. در ساعت‌های نخست، مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی به شرح زیر هستند:
- استراحت؛ برای کمک به کاهش درد و تورم دراز بکشید.
- یخ؛ برای کاهش تورم، هر ۲ تا ۴ ساعت یک کیسه یخ را به مدت ۲۰ دقیقه روی ناحیه زایمان بمالید.
- بررسی علائم حیاتی؛ نبض، تنفس و فشار خون مادر باید مدام بررسی شود.
- ماساژ قسمت بالای رحم؛ این اقدام برای جمع‌شدن رحم و خروج کامل جفت انجام می‌شود.
- بررسی کانال زایمان و میزان پارگی؛ این اقدام برای جلوگیری از شکل‌گیری لخته خون در واژن لازم است.
مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی در روزهای بعد چیست؟
از جمله اقدامات مراقبتی که باید بعد از زایمان طبیعی در نظر بگیرید، موارد زیر است:
- استراحت
- شستن دست‌ها
- تنظیم روال مراقبت از کودک
- محدودکردن دید و بازدیدها
- طرح درخواست کمک از دیگران
- دوری از کمال‌طلبی
استراحت
به دنیا آوردن نوزاد کار سختی است و نیاز به بهبود و بازیابی قوا دارد. در چند هفته اول پس از زایمان باید حتما استراحت کنید. زمانی که کودک خواب است، شما هم استراحت کنید. کار سنگین انجام ندهید و وسایل سنگین یا حتی نسبتا سنگین را بلند نکنید.
شستن دست‌ها
ممکن است به نظر کار کوچکی بیاید، اما حتما دست‌هایتان را مدام و با دقت بشویید. شما با نوزاد در ارتباط هستید و نباید اجازه بدهید که میکروب و آلودگی روی دست‌هایتان بماند.
تنظیم روال مراقبت از کودک
یادگیری برنامه و نیازهای کودک در چند هفته اول به اندازه کافی سخت است، پس نباید سخت‌گیر باشید و خودتان هم روالی غیرمنطقی برای این کار در نظر بگیرید. برای مثال، کودک هر روز به حمام نیاز ندارد. در عوض، از دستمال مرطوب استفاده کنید تا مطمئن شوید که صورت، دست‌ها و ناحیه پوشک کودکتان روزانه تمیز می‌شود.
محدودکردن دید و بازدیدها
خیلی‌ها دوست دارند که با نوزاد جدیدتان آشنا شوند؛ اما حالا وقتش نیست. بدانید که جای تعارف وجود ندارد و مودبانه می‌توانید از دیگران برای نیامدن به منزلتان درخواست کنید.
طرح درخواست کمک
از درخواست کمک نترسید. به خانواده و دوستان خود بگویید که از چه راه‌هایی می‌توانند به شما کمک کنند. کمک و همکاری می‌تواند به معنای پختن غذا، کمک به شستن لباس‌ها، انجام کارهای خانه، نگهداری از خواهر و برادر نوزاد یا خریدکردن باشد.
دوری از کمال‌طلبی
زمانی که مهمان برای بازدید کودک دارید، سعی کنید به جزئیات توجه نکنید و بدانید که مردم برای دیدن شما و نوزاد جدیدتان می‌آیند، نه یک خانه کاملا تمیز. در این مدت به خودتان فشار نیاورید تا همه‌چیز عالی باشد و پذیرایی مفصلی انجام ندهید.
دردهای پس از زایمان طبیعی
بعد از زایمان طبیعی، امکان بروز درد دور از ذهن نیست. باید خودتان را برای بروز عوارضی آماده کنید که به‌شکل دردهایی در نواحی مختلف بدن عارض می‌شوند. با شناخت و مدیریتشان می‌توانید از شدت این دردها کم کنید.
شایع‌ترین دردهای پس از زایمان طبیعی
از جمله دردهای موجود باید به موارد زیر اشاره کرد:
- گرفتگی و انقباضات کمر و شکم
- آسیب‌دیدگی ماهیچه‌های کف لگن
- دردهای ناشی از هموروئید (بواسیر)
- حساس‌شدن سینه در نواحی نوک و اطراف
راه‌های امن کاهش درد پس از زایمان طبیعی
راه‌های زیادی برای کنترل دردها وجود دارد از جمله:
- مصرف داروهای بدون نسخه
- مصرف داروهای تجویزی
- در صورت بروز بواسیر، از یک کرم یا شیاف بدون نسخه هموروئید حاوی هیدروکورتیزون استفاده کنید.
- برای رفع حساسیت سینه، اگر به نوزاد خود شیر نمی‌دهید، از یک سینه‌بند محکم مانند سوتین ورزشی استفاده کنید. سینه های خود را ندوشید. شیر را بیرون ندهید چون باعث می‌شود سینه‌هایتان شیر بیشتری تولید کنند.
- تمرینات (Kegels) برای کمک به تقویت عضلات کف لگن و کنترل مثانه بسیار مناسب‌اند. برای انجام کگل، تصور کنید که روی یک تیله نشسته‌اید و ماهیچه‌های لگن خود را طوری سفت کنید که انگار در حال بلند کردن وزنه هستید. هر بار سه ثانیه آن را امتحان کنید، سپس با سه شمارش استراحت کنید. تمرین را تا ۱۰ تا ۱۵ بار پشت سر هم انجام دهید؛ حداقل سه بار در روز.
- مصرف مکمل‌های معدنی و ویتامین‌ها البته با مشورت با پزشک.
مراقبت‌های لازم از پرینیوم چیست؟
پس از زایمان طبیعی، ممکن است که پرینه هم آسیب ببیند و دچار عوارضی مانند موارد زیر شود:
- متورم
- حساس
- کبود
- دچار پارگی
- اپیزیوتومی (بریدگی جراحی)
پرینیوم بعد از زایمان طبیعی کم‌کم بهبود پیدا می‌کند. ممکن است، روند بهبودی از ۳ تا ۶ هفته طول بکشد. راه‌کارهای مدیریت درد و ناراحتی پرینیوم پس از زایمان چیست؟
- یخ یا کیسه سرد را هر بار به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه روی محل درد قرار بدهید.
- ۳ بار در روز و بعد از اجابت مزاج به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر آب گرم بنشینید.
- بعد از استفاده از توالت، ناحیه خارج از واژن و مقعد را با ریختن یا اسپری آب گرم روی ناحیه بیرون از واژن و مقعد تمیز نگه دارید.
منظور از پرینیوم چیست؟
به ناحیه بین واژن و مقعد پرینیوم یا پرینه می‌گویند. این بافت و بخش از بدن در دوران بارداری تحت فشار زیادی قرار می‌گیرد و احتمال آسیب‌دیدگی‌اش زیاد است.
چه تغییراتی ممکن است در ناحیه واژن و رحم بعد از زایمان رخ دهد؟
امکان بروز تغییراتی در رحم و واژن بعد از زایمان طبیعی وجود دارد. بنا به گفته سرویس بهداشت ملی بریتانیا (NHS):
تغییرات شایع شامل درد پرینه، درد در حین رابطه جنسی، خونریزی و خشکی واژن است. این موارد غیرعادی نیستند و امکان بروز تغییرات در رحم و واژن رایج است.
مراقبت‌های مربوط به رحم و واژن پس از زایمان طبیعی چیست؟
اگر در حین زایمان پارگی واژن داشتید یا پزشک شما برشی ایجاد کرده است، احتمالا برای چند هفته زخم‌هایی در آن ناحیه خواهید داشت. برای کاهش دوران نقاهت باید مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی زیر را در نظر بگیرید:
- روی یک بالش یا حلقه بالشتکی بنشینید.
- ناحیه را با یک کیسه یخ خنک کنید یا یک پد خنک را بین نوار بهداشتی و ناحیه بین دهانه واژن و مقعد (پرینه) قرار دهید.
- از آب گرم برای شست‌وشو بعد از دست‌شویی‌کردن استفاده کنید.
- به مدت پنج دقیقه در یک حمام آب گرم بنشینید. شاید آب سرد برایتان آرامش‌بخش‌تر باشد؛ این موضوع را امتحان کنید.
- یک مسکن بدون نسخه مصرف کنید. در صورت نیاز از پزشکتان در مورد اسپری یا کرم بی‌حس کننده سوال کنید.
- با پزشکتان در مورد استفاده از نرم‌کننده مدفوع یا ملین برای جلوگیری از یبوست صحبت کنید.
- اگر درد شدید، مداوم یا فزاینده‌ای را تجربه می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. این موضوع می‌تواند نشانه عفونت باشد.
ترشحات واژن را هم در مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی در نظر بگیرید. پس از زایمان، واژن شروع به ریختن غشای مخاطی سطحی می‌کند؛ یعنی غشایی که رحم را در دوران بارداری پوشانده بود.
هفته‌‌ها ترشحات خونی واژن ادامه پیدا می‌کنند. ترشحات در روزهای اول قرمز و سنگین خواهد بود. سپس کمتر می‌شود،حالت آبکی پیدا می‌کند و از قهوه‌ای مایل به صورتی به سفید مایل به زرد تغییر رنگ میدهد.
اگر خونریزی شدید واژن دارید و یک پد را در کمتر از یک ساعت خیس می‌کنید و علائم دیگری مانند درد لگن، تب یا حساسیت هم دارید، با پزشک تماس بگیرید.
چه تغییرات احساسی و روانی معمولا در مادران بعد از زایمان رخ میدهد؟
همان‌طور که گفته شد، زایمان باعث ایجاد مجموعه‌ای از احساسات قوی و عجیب می‌شود. بسیاری از مادران جدید دوره‌ای از احساس ناراحتی یا اضطراب را تجربه می‌کنند.
علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- نوسانات خلقی
- میل به گریه
- اضطراب
- مشکل در خوابیدن
- افسردگی
چگونه با افسردگی پس از زایمان بجنگیم؟
برای مقابله با افسردگی در مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی به نکات زیر دقت کنید:
- سبک زندگی سالم داشته باشید.
- فعالیت بدنی مانند پیاده‌روی با کودک و سایر اشکال ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهید. سعی کنید استراحت کافی داشته باشید.
- غذاهای سالم بخورید و از الکل پرهیز کنید.
- انتظارات واقع‌بینانه تعیین کنید. برای انجام امور مختلف به خود فشار نیاورید و از دیگران کمک بگیرید.
- برای خودتان وقت بگذارید و از خانه بیرون بروید.
- از انزوا بپرهیزید. با شریک زندگی، خانواده و دوستان خود در مورد احساستان صحبت کنید.
- از مادران دیگر در مورد تجربیاتشان بپرسید.
مراقبت‌های مربوط به اعصاب و روان پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان یک بیماری شایع است که بسیاری از والدین را تحت تاثیر قرار میدهد. این مشکل تلفیقی از تغییرات فیزیکی، عاطفی و رفتاری است که می‌تواند پس از زایمان اتفاق بیفتد و باعث ایجاد احساس افسردگی در شما شود.
واقعیت این است که امکان بروز طیف وسیعی از احساسات از جمله غم، اضطراب، ناامیدی، گناه و خستگی بعد از زایمان‌کردن به روش طبیعی و سزارین وجود دارد. اگر هر یک از احساسات یا افکار زیر را تجربه کردید با متخصصان صحبت کنید:
- خُلق افسرده در بیشتر روز، هر روز به مدت دو هفته.
- در انجام کارهای معمولی در خانه برای مراقبت از خود یا کودکتان مشکل دارید.
- افکار آسیب رساندن به خود یا کودکتان دارید. این موضوع شامل افکار مربوط به خودکشی می‌شود.
- افکار ناامیدی، اضطراب، گناه، وحشت یا بی‌ارزش‌بودن به شما دست داده است.
- اگر بعد از زایمان تغییراتی در احساسات خود مشاهده کردید، مهم است که با دیگران صحبت کنید. تماس با دوستان، خانواده یا پزشکان گاهی دشوار است، اما باید بدانید که بیشتر این افراد قصد کمک به شما را دارند.
چک‌آپ‌های لازم بعد از زایمان طبیعی
کالج آمریکایی متخصصین زنان و زایمان توصیه می‌کند که مراقبت پس از زایمان یک فرآیند مداوم باشد و نه فقط یک بار ویزیت پس از وضع حمل. در طول این قرار ملاقات، متخصص خلق و خویتان را هم بررسی و در مورد پیشگیری از بارداری و فاصله تولد نوزاد احتمالی بعدی صحبت می‌کند. پزشک معاینه فیزیکی هم انجام میدهد و نواحی زیر را بررسی می‌کند:
- شکم
- واژن
- دهانه رحم
- رحم
- معاینه لگن
- وضعیت فشار خون
- بررسی وضعیت کلیه و قلب
هر چند وقت یکبار نیاز به انجام چک آپ داریم؟
در سه هفته اول پس از زایمان با پزشک خود تماس بگیرید. در عرض ۱۲ هفته پس از زایمان هم برای ارزیابی جامع پس از فارغ‌شدن به پزشک مراجعه کنید. حواستان به مراجعه منظم به متخصص باشد و این کا را پشت گوش نیاندازید.
مراقبت‌های مربوط به سینه و شیر دهی چگونه است؟
در مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی باید به سینه و شیردهی هم دقت کنید. برای رسیدگی به این موضوع، حواستان به موارد زیر باشد:
- از لباس‌های تنگ و سوتین‌های فنردار استفاده نکنید چون می‌توانند باعث مسدودشدن مجاری شیر و افزایش خطر عفونت سینه شوند.
- پدهای شیردهی مرطوب، خیس یا کثیف را عوض کنید.
- روزانه دوش بگیرید.
- پوست سینه را مرطوب کنید و لایه‌برداری هم فراموش نشود.
- از چربی‌های حیوانی کمتر استفاده کنید.
- سیگار نکشید.
منابع:
سوالات متداول مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی
لازم است که پرستار و متخصصان اقدام به ماساژ ناحیه بالایی رحم کنند.
بلندکردن اشیای سنگین و متوسط، بالارفتن زیاد از پله‌ها
سه هفته بعد از زایمان باید برای چکاپ مراجعه کنید.
