هوش هیجانی (EQ) یا ضریب/هوش عاطفی توانایی درک، تفسیر، نشان‌دادن، کنترل، ارزیابی و استفاده از احساسات برای برقراری ارتباط با دیگران و ایجاد ارتباط مؤثر و سازنده با آنها است. این توانایی برای بیان و کنترل احساسات ضروری است، ضمن اینکه توانایی درک، تفسیر و پاسخ به احساسات دیگران هم اهمیت زیادی دارد. برخی از کارشناسان معتقدند که هوش هیجانی برای موفقیت در زندگی مهمتر از IQ است. دکتر روانشناس و مشاور در این زمینه تخصص دارند و می‌توانند ارزیابی‌هایی درباره هوش هیجانی افراد داشته باشند.
هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی به عنوان توانایی درک و مدیریت احساسات خود و شناخت و تأثیرگذاری بر احساسات اطرافیان تعریف می‌شود. به طور هوش هیجانی شامل چند مهارت است:
- آگاهی هیجانی، یا توانایی شناسایی و نام‌گذاری و تعریف احساسات خود. توانمندی در مهار احساسات و به کار‌بردن آنها در کارهایی مانند تفکر و حل مسأله هم در همین دسته قرار می‌گیرند.
- توانایی مدیریت احساسات، که شامل مدیریت احساسات خود و کمک به دیگران برای انجام همین کار است.
هوش هیجانی دانیل گلمن
این اصطلاح اولین بار در سال ۱۹۹۰ از سوی محققان جان مایر (John Mayer) و پیتر سالوی (Peter Salovey) ابداع شد، اما بعداً توسط روانشناس دانیل گلمن (Daniel Goleman) رایج شد.
این مفهوم مقبولیت گسترده‌ای پیدا کرده است. با این حال، برخی از روانشناسان معتقدند که با آزمون‌های روان‌سنجی نمی‌توانیم مقدار و سطح این نوع هوش را اندازه بگیریم.
هوش هیجانی اکتسابی است؟
هوش هیجانی مجموعه‌ای از مهارت‌ها و رفتارها است. در حالی که برخی از افراد به طور طبیعی در جنبه‌های خاصی مهارت بیشتری دارند، امکان تقویت این نوع از هوش و توسعه آن در هر فرد هم وجود دارد.
تفاوت هوش هیجانی و بهره هوشی چیست؟
تست‌های هوش (IQ) توانایی شما را در حل مسائل، استفاده از منطق و درک یا انتقال ایده‌های پیچیده اندازه‌گیری می‌کنند. تست‌های هوش هیجانی (EQ) توانایی را در تشخیص احساسات در خود و دیگران و استفاده از این آگاهی برای تصمیم‌گیری می‌سنجد.
عوامل موثر در هوش عاطفی چیست؟
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، مدیریت احساسات خود را به دست می‌گیرند و می‌توانند رفتارها و واکنش‌های مناسبی از خود بروز بدهند. اما گاهی هوش هیجانی در برخی از افراد پایین است. این موضوع می‌تواند ریشه در مسائل متنوعی از جمله موارد زیر داشته باشد:
- ضربه‌های دوران کودکی
- آسیب‌های مغزی
- سکته
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که علاوه بر شرایط محیطی، مغز هم در بخش‌هایی روی شدت یا کاهش هوش هیجانی اثرگذار است. چندین مؤلفه از مغز وجود دارد که با هوش هیجانی مرتبط هستند؛ از جمله، لوب پیشانی و آمیگدال یا بادامه مغز.
تشخیص میزان هوش هیجانی در هر فرد چگونه است؟
روش‌های تشخیصی مختلفی برای ارزیابی میزان هوش هیجانی افراد وجود دارد. به دسته‌بندی زیر نگاه کنید:
- مقیاس هوش هیجانی وانگ (WEIS)
- پرسشنامه شایستگی عاطفی و اجتماعی (ESCI)
- تست هوش هیجانی مایر-سالوی-کاروسو (MSCEIT)
- فهرست ضریب عاطفی 2.0 (EQ-i-2.0)
- پرسشنامه هوش هیجانی صفت (TEIQue)
- نمایه شایستگی عاطفی (PEC)
۱. مقیاس هوش هیجانی وانگ (WEIS)
اولین مقیاس هوش هیجانی ونگ (WEIS) است که از سوی چی-سام وانگ و کنت اس لاو در سال ۲۰۰۲ ایجاد شد و به ۲ بخش تقسیم می شود.
بخش اول شامل ۲۰ سناریو است و پاسخ‌دهندگان باید گزینه‌هایی را در هریک انتخاب کنند که به بهترین شکل، واکنششان را نسبت به هر شرایط نشان می‌دهد. بخش دوم شامل ۲۰ جفت توانایی است و پاسخ‌دهندگان باید از میان هر جفت دست به انتخاب نوعی از توانایی بزنند که به بهترین شکل نقاط قوت آنها را به تصویر می‌کشد.
این آزمون از ۴ بعد زیر تشکیل شده است:
- ارزیابی خود عاطفی (SEA): توانایی فرد برای درک و ارزیابی احساسات عمیق خود و توانایی بیان آن احساسات به طور طبیعی.
- ارزیابی عاطفی دیگران (OEA): توانایی درک و فهمیدن احساسات سایر افراد.
- تنظیم عواطف (ROE): توانایی فرد برای تنظیم و مدیریت احساسات خود.
- استفاده از احساسات (UOE): توانایی هدایت احساسات خود به سمت فعالیت‌های سازنده.
۲. پرسشنامه شایستگی عاطفی و اجتماعی (ESCI)
پرسشنامه شایستگی عاطفی و اجتماعی (ESCI) است. این ارزیابی بر اساس آزمونی قدیمی به نام پرسشنامه خود ارزیابی طراحی شده است. در پاسخ‌گویی به این پرسشنامه، فردی که فرد دیگری را می‌شناسد، به او درباره ویژگی‌های احساسی و عاطفی‌اش نمره می‌دهد.
این آزمون برای نشان‌دادن توانایی‌های اجتماعی و عاطفی طراحی شده است و به تعیین این نکته می‌پردازد که فرد موردنظر رهبری قوی است یا خیر. از این ارزیابی می‌توان برای موارد زیر استفاده کرد:
- سنجش هوش هیجانی در رهبران و متخصصان یک سازمان
- بهترین‌ها را در تیم‌ها شناسایی کنید.
۳. تست هوش هیجانی مایر-سالوی-کاروسو (MSCEIT)
آزمون هوش هیجانی Mayer-Salovey-Caruso (MSCEIT) چهار شاخه از مدل هوش هیجانی را می‌سنجد. در طول این ارزیابی، شرکت‌کنندگان در آزمون وظایف خاصی را به عهده دارند که برای تعیین توانایی آنها در مدیریت، درک و شناسایی احساسات طراحی شده است.
این آزمون بر اساس سناریوهایی است که فرد در طول زندگی روزمره با آنها مواجه می‌شود. این تست نشان می‌دهد که افراد چقدر در انجام وظایف خود و رسیدگی به چالش‌ها و مسائل عاطفی ابتکار عمل دارند.
۴. فهرست ضریب عاطفی 2.0 (EQ-i-2.0)
این مورد هم ابزار ارزیابی آنلاینی است که بررسی دقیقی از قدرت و توانایی‌های بالقوه هر فرد را نشان می‌دهد. آزمون مذکور برای به دست‌آوردن تصویری از شیوه عملکرد عاطفی هر فرد، نقاط قوت و چشم‌انداز آینده او متمرکز است. بینش حاصل از این آزمون به اشخاص کمک می‌کند که به رهبری مؤثرتر و فردی قوی‌تر تبدیل شوند؛ چه از نظر شخصی و چه از نظر حرفه‌ای.
۵. پرسشنامه هوش هیجانی صفت (TEIQue)
این پرسشنامه بخش مهمی از تحقیقات در زمینه هوش هیجانی (EI) را تشکیل می‌دهد و به ۲ صورت بلند (LF) و کوتاه (SF) ارائه می‌شود:
- TEIQue-LF شامل گزارشی با ۱۵۳ بخش و ۱۵ خرده مقیاس است و تکمیل آن به ۲۵ دقیقه زمان نیاز دارد.
- TEIQue-SF از یک پرسشنامه ۳۰ بخشی تشکیل شده است.
منظور از خرده مقیاس‌ها، گزینه‌هایی شامل سازگاری، بیان عاطفی، عزت نفس، آگاهی اجتماعی و مدیریت استرس هستند که در این پرسشنامه به سطح و اندازه آنها در هر فرد توجه می‌شود.
۶. نمایه شایستگی عاطفی (PEC)
نمایه شایستگی عاطفی (PEC) هم هوش هیجانی درون‌فردی و بین‌فردی را به طور جداگانه اندازه‌گیری می‌کند. این ارزیابی بر ۵ ویژگی هیجانی/ عاطفی اصلی تمرکز دارد:
- شناسایی: چگونه عواطف خود و دیگران را شناسایی می‌کنید.
- درک: چگونه احساسات خود و دیگران را درک می‌کنید.
- بیان: چگونه احساسات خود را ابراز می‌کنید و به احساسات دیگران گوش می‌دهید.
- مقررات: چگونه احساسات خود و دیگران را مدیریت می‌کنید.
- استفاده از احساسات: چگونه از احساسات خود و دیگران استفاده می‌کنید.
انواع هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی انواعی دارد که در ۴ دسته‌بندی کلی به گروه‌های زیر تقسیم می‌شود:
- خودآگاهی؛ آگاهی نسبت به احساسات خود و درک شرایطی که در آن هستید.
- خود مدیریتی؛ توانایی مدیریت احساسات و رفتارهای خود در موقعیت‌های مختلف.
- آگاهی اجتماعی؛ توانایی درک احساسات و رفتارهای دیگران.
- مدیریت روابط؛ توانایی رفع تضادها در رابطه با دیگران، اثرگذاری روی آنها و سرپرستی یک گروه.
هوش هیجانی اجتماعی چیست؟
هوش اجتماعی به توانایی آگاهی از احساسات خود در لحظه حال اشاره دارد. کسانی که از هوش هیجانی اجتماعی بالایی برخوردار هستند، در محیط‌های اجتماعی مانند محل کار یا تحصیل می‌توانند با دیگران ارتباط مؤثری برقرار کنند و در کارهای گروهی موفق باشند. این دسته از افراد در کنترل تضادها و اختلاف‌نظرها هم عملکرد مناسبی از خود نشان می‌دهند.
هوش هیجانی در کار
هوش عاطفی یا هیجانی در کار مهم است، با وجود آن است که شما می‌توانید احساسات خود و دیگران را درک و استدلال کنید. توانایی مدیریت احساسات، امکان راهنمایی و کمک به دیگران را هم می‌دهد.
با وجود هوش هیجانی مطلوب، فرصت برقراری ارتباطات بیشتر در محیط کار فراهم می‌شود. در نتیجه، فرد می‌تواند اوقات خوشایندتری را پشت سر بگذارد و امکان موفقیت بیشتری از نظر حرفه‌ای پیدا می‌کند.
هوش هیجانی در فروش
هرچقدر که هوش هیجانی فروشندگان و مأموران فروش بیشتر باشد، توانایی بالاتری در برقراری ارتباط با مشتریان مختلف خواهند داشت. ارتباطات زیاد و توانایی برقراری ارتباط مؤثر با مشتریان هم راهی برای اثرگذاری روی افراد و ترغیبشان برای خرید است.
هوش هیجانی در زندگی چگونه است؟
هوش عاطفی یا همان هیجانی به شما کمک می‌کند که روابط قوی‌تری ایجاد کنید، در مدرسه و کار موفق شوید و به اهداف شغلی و شخصی خود برسید. برخورداری از سطح بالایی از آن باعث می‌شود که خود را بهتر درک کنید و با شناخت توانایی‌ها و استعدادهایتان در مسیر رسیدن به اهداف قدم بردارید.
هوش هیجانی در ورزش
هوش هیجانی به ورزشکاران کمک می‌کند که اثرگذاری احساسات خود بر عملکردشان را درک کنند. در این صورت، مدیریت رفتارهایشان آسان‌تر می‌شود و از خود واکنش‌های مناسب‌تری در موقعیت‌های مختلف ارائه می‌کنند. تصمیم‌گیری در بزنگاه‌های مهم ورزشی از توانایی تحلیل موقعیت و واکنش رفتار دیگران اثرات مستقیمی می‌گیرد.
هوش هیجانی در خانواده
این نوع از هوش باعث می‌شود که زندگی خانوادگی افراد هم شادتر و بهره‌ورتر باشد.چرا؟ بدیهی است که شناخت احساسات و واکنش‌های رفتاری خود و اعضای دیگر، منجر به شکل‌گیری بستری می‌شود که در آن، همراهی و همدردی بیشتر است.
راه‌های تقویت هوش هیجانی چیست؟
روش‌های مختلفی برای تقویت هوش هیجانی در افراد وجود دارد. به موارد زیر دقت کنید:
۱. از ارتباط قاطعانه استفاده کنید
همیشه رفتاری قاطع با دیگران داشته باشید؛ نه اجازه بدهید که روی شما حساب نکنند و نه بسیار جدی و خشک باشید. افراد باهوش عاطفی بالا می‌دانند که چگونه نظرات و نیازهای خود را به طور مستقیم در میان بگذارند و در عین حال به دیگران احترام بگذارند.
۲. به جای واکنش، پاسخ‌گو باشید
در هنگام درگیری، طغیان عاطفی و ابراز خشم معمولاً میان افراد رایج است. فردی باهوش هیجانی بالا می‌داند که چگونه در موقعیت‌های استرس‌زا آرام بماند.
چنین شخصی تصمیمات تکانشی نمی‌گیرد و از بروز مشکلات بزرگ‌تر ناشی از تصمیم‌های آنی دور می‌ماند. افرادی با این ویژگی می‌دانند که در مواقع درگیری به دنبال حل مشکل می‌گردند و رفتار و گفتاری هم‌خوان دارند. در نتیجه می‌توانند بی‌کلک و مشکل، مسائل را حل کنند.
۳. از مهارت گوش‌دادن استفاده کنید
در مکالمات، افراد باهوش عاطفی یا همان هیجانی فقط به‌دنبال حرف‌زدن نیستند و دقیق و درست به حرف دیگران گوش می‌کنند. این افراد، پیش از آنکه جواب کسی را بدهند، از این اطمینان حاصل می‌کنند که حرفش را به‌درستی فهمیده‌اند.
آنها به جزئیات غیرکلامی هر مکالمه هم توجه می‌کنند. چنین رویکردی از بروز سوء‌تفاهم جلوگیری می‌کند و نشانه احترام به طرف مقابل است.
۴. باانگیزه باشید
افراد باهوش هیجانی بالا خودانگیخته هستند و نگرش آنها به دیگران انگیزه می‌دهد. آنها هدف‌گذاری می‌کنند و در مقابل چالش‌ها مقاوم هستند.
۵. روش‌های حفظ نگرش مثبت را تمرین کنید
قدرت نگرش خود را دست کم نگیرید.. افراد باهوش هیجانی بالا می‌دانند که اگر مدام منفی‌بافی کنند، روی تصویری که دیگران از آنها در ذهن دارند هم اثر منفی می‌گذارند. بنابراین، سعی می‌کنند که اقدامات مثبت، روحیه خود را شاداب نگه دارند و اثرگذاری خوبی روی آدم‌های دیگر داشته باشند.
۶. خودآگاهی را تمرین کنید
افراد باهوش عاطفی خودآگاه و شهودی هستند. آنها از احساساتشان و شیوه تأثیرگذاری بر اطرافیان خود آگاه هستند. آنها احساسات و زبان بدن دیگران را هم درک می‌کنند و از چنین اطلاعاتی برای تقویت مهارت‌های ارتباطی خود بهره می‌برند.
۷. آغوش بازی برای پذیرش نقد داشته باشید
تونایی پذیرش نقدهای دیگران از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که به افزایش هوش هیجانی‌تان کمک می‌کند. افراد با EQ یا همان ضریب بالای هوش هیجانی ، به جای آزرده شدن یا حالت تدافعی، چند لحظه وقت می‌گذارند تا بفهمند انتقاد از کجا می‌آید.
آنها به این فکر می‌کنند که نقد مطرح‌شده، چگونه روی دیگران یا عملکرد خودشان تأثیر می‌گذارد و چگونه می‌توانند به طور سازنده مشکلات را حل کنند.
۸. با دیگران همدلی کنید
افراد دارای هوش عاطفی زیاد می‌دانند چگونه با دیگران همدلی کنند. آنها به ارزش عاطفی همدلی و همدردی با دیگران واقف هستند. همدلی به چنین افرادی کمک می‌کند که در سطحی ارزشمند و انسانی با دیگران ارتباط برقرار کنند. چنین رفتاری دروازه‌ها را برای خلق احترام متقابل و درک بین افراد با عقاید و موقعیت‌های متفاوت باز می‌کند.
۹. از مهارت‌های رهبری استفاده کنید
افراد با این نوع از هوش، مهارت‌های رهبری خوبی دارند. آنها ابتکار عمل دارند و مهارت‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله بسیار خوبی از خود نشان می‌دهند. برای همین است که معمولاً الگوی دیگران می‌شوند و وضعیت زندگی شخصی و شغلی‌شان مطلوب است.
۱۰. صمیمی و اجتماعی باشید
افراد باهوش هیجانی بالا قابل دسترس هستند. آنها لبخند می‌زنند، گشاده‌رو هستند و حضور مثبتی از خود نشان می‌دهند. این افراد از مهارت‌های اجتماعی خود برای برقراری رابطه با دیگران بهره می‌برند. منظور از ارتباطات هم به دو شکل کلامی و غیرکلامی است.
هوش عاطفی در کودکان چگونه است؟
با گذشت زمان، کودکان باهوش هیجانی بالا به بزرگسالانی با شخصیتی متعادل و معقول تبدیل می‌شوند. منظور از چنین شخصیت‌هایی چیست؟ یعنی کسانی که می‌توانند موقعیت‌های پیچیده را به طور منطقی و آرام مدیریت کنند.
کودکان باهوش عاطفی از احساسات خود آگاه هستند و آزادانه در مورد آنها صحبت می‌کنند. این بچه‌ها در عین حال احساسات اطرافیان خود را هم به‌خوبی تشخیص می‌دهند.
تست IQ سنتی برای کودکان، توانایی‌های شناختی را از راه بررسی واژگان، درک مطلب و از حفظ‌خواندن، استدلال و مهارت‌های ریاضی ارزیابی می‌کند. ارزیابی هوش هیجانی جنبه‌های مختلفی از این هوش را بررسی می‌کند:
- سواد عاطفی
- همدلی
- انگیزه درونی
- نحوه مدیریت احساسات.
رابطه هوش هیجانی و حل مسئله چیست؟
افرادی که دارای هوش هیجانی هستند، رویکردی بهتر نسبت به حل مسائل از خود نشان می‌دهند. آنها با در نظرگرفتن شرایط خود، محیط و داده‌های در دسترس می‌توانند اوضاع را بهتر تحلیل کنند و به تصمیم‌گیری‌هایی دست بزنند که کنترل‌شده و با ارزیابی عواقب و نتایج انتخاب هر گزینه است.
مقوله هوش هیجانی از آن دست موضوعاتی است که برای بررسی و آگاهی بیشتر درباره‌اش می‌توانید به مشاوران مراجعه کنید. دریافت نوبت از مشاوران و روانشناسان هم به کمک نوبت دهی آنلاین سایت دکتردکتر به سادگی مقدور می‌شود.
درباره هوش هیجانی پرسشی دارید؟ از ما بپرسید؟ تجربه یا اطلاعاتی در اختیارتان است؟ ما را هم در جریان بگذارید.
منابع:
