آشنایی کامل با بیماری آلزایمر + نحوه رفتار با مبتلایان به آلزایمر
آیا آلزایمر ارثی است؟ چگونه آلزایمر در سالمندان را مدیریت کنیم؟ در این مطلب به بررسی کامل آلزایمر، دلایل ایجاد آن و نحوه برخورد با بیمار آلزایمری خواهیم پرداخت؛ با ما همراه باشید.
بیماری آلزایمر یک نوع اختلال عملکرد مغز است که حافظه و تواناییهای ذهنی دیگر مانند تفکر و قضاوت فرد را تحت تأثیر قرار میدهد.
آلزایمر چیست
بیماری آلزایمر (Alzheimer’s) یک بیماری پیشرفته است که حافظه و سایر توابع مهم روانی را از بین میبرد. آلزایمر شایعترین علت دمانس – یک گروه از اختلالات مغزی است که باعث از دست رفتن مهارتهای فکری و اجتماعی میشود.
در آلزایمر، سلولهای مغزی از بین میروند و میمیرند که باعث کاهش مداوم حافظه و عملکرد ذهنی میشود. داروهای موجود برای بیماری آلزایمر و استراتژیهای مداخلهای، ممکن است موقتاً علائم بیماری آلزایمر را بهبود بخشند.
مراحل آلزایمر
آلزایمر یک بیماری پیشرفته است. به این معنی که علائم بیماری آلزایمر در طول زمان به تدریج بدتر میشود. آلزایمر به ۷ مرحله مختلف تقسیم میشود:
- مرحله اول: در این مرحله علائم وجود ندارد، اما ممکن است تشخیص زودهنگام بر اساس سابقه خانوادگی وجود داشته باشد.
- مرحله دوم: اولین علائم آلزایمر ظاهر میشود، مانند فراموشی.
- مرحله سوم: اختلالات جسمی و روحی خفیف، مانند کاهش حافظه و تمرکز.
- مرحله چهارم: آلزایمر اغلب در این مرحله تشخیص داده میشود، اما هنوز هم خفیف است؛ که با از دست دادن حافظه و عدم توانایی انجام وظایف روزمره آشکار میشود.
- مرحله پنجم: علائم بیماری آلزایمر به صورت متوسط تا شدید ظاهر میشود که فرد نیاز به کمک و مراقبت دارد.
- مرحله ششم: در این مرحله، فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است با وظایف اساسی مانند خوردن و لباس پوشیدن به کمک نیاز داشته باشد.
- مرحله هفتم: این مرحله شدیدترین و آخرین مرحله از آلزایمر است. ممکن است از دست دادن کامل گفتار صورت بگیرد.
علت آلزایمر چیست
دانشمندان بر این باورند که برای اکثر افراد، بیماری آلزایمر با ترکیبی از ژنتیک، سبک زندگی و عوامل محیطی که در طول زمان بر مغز اثر میگذارد، ایجاد میشود. کمتر از ۵ درصد از موارد، آلزایمر با تغییرات ژنتیکی خاصی ایجاد میشود که عملاً تضمین میکند، فرد بیماری را توسعه میدهد.
اگر چه علل آلزایمر هنوز کاملاً درک نشده است، تأثیر آن روی مغز و علائم آلزایمر به طور کامل روشن شده است. آلزایمر به سلولهای مغزی آسیب میزند و سلولهای مغز را میکشد. یک مغز که تحت تأثیر بیماری قرار دارد سلولهای کمتری دارد و ارتباطات کمتری میان سلولهای باقی مانده از مغز سالم وجود دارد. همانطور که بیشتر و بیشتر سلولهای مغزی میمیرد، این بیماری منجر به انقباض مغزی قابل توجهی میشود.
علائم آلزایمر چیست
از علائم آلزایمر در ابتدا، افزایش فراموشی یا سردرگمی ملایم است. این حالتها تنها علائم بیماری آلزایمر هستند که شما متوجه آن میشوید؛ اما با گذشت زمان و پیشرفت این بیماری شما حافظه خود را بیشتر از پیش از دست میدهید.
علائم بیماری آلزایمر و شدت آنها از فرد به فرد دیگر متفاوت است. اگر آلزایمر دارید، ممکن است اولین کسی باشید که متوجه علائم آلزایمر شدهاید. دشواریهای غیرمعمول در به یاد آوردن چیزها و سازماندهی افکار خود دارید. در اثر این بیماری، تغییرات در مغز و سلولهای مغزی رخ میدهد که باعث ایجاد دشواری و اختلالاتی در مغز و فرد میشود. از مهم ترین علائم بیماری آلزایمر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش حافظه
کاهش تدریجی حافظه نشانه آلزایمر است. از دست دادن حافظه مرتبط با بیماری آلزایمر ادامهدار است که بر عملکرد و تواناییهای شخص تأثیر میگذارد.
موارد زیر ممکن است علائم آلزایمر در افراد مبتلا باشد:
- تکرار اظهارات و سؤالات بیش از حد
- فراموش کردن مکالمات، قرار ملاقاتها یا رویدادها و به یاد نیاوردن آنها
- قرارگیری در موقعیتهای غلط
- فراموشی مکانهای آشنا
- فراموشی اسامی اعضای خانواده و اشیا
- مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب برای شناسایی اشیا، ابراز افکار یا شرکت در گفتوگوها
اختلال در قوه تفکر و استدلال
یکی دیگر از علائم آلزایمر اختلال در تمرکز و تفکر دشوار است، به خصوص در مورد مفاهیم انتزاعی مانند اعداد. با پیشرفت روند بیماری این علائم شدید تر میشود و شخص بیش از پیش در انجام امور مربوط به خود ناتوان میشود.
کاهش قدرت قضاوت و تصمیمگیری
بیماری آلزایمر قدرت تصمیمگیری و قضاوت فرد را کاهش میدهد. فرد مبتلا به آلزایمر در انجام امور روزمره، مانند خوردن غذا یا رانندگی، آشپزی و … به طور فزایندهای به مشکل بر میخورد.
ضعف برنامهریزی و انجام کارهای شخصی
بیمار مبتلا به آلزایمر قدرت برنامهریزی در انجام امور شخصی ندارد و به مرور از انجام آنها عاجز میشود.
تغییرات در شخصیت و رفتار
تغییرات مغزی که در آلزایمر اتفاق میافتد میتواند بر رفتار شخص نیز تأثیر بگذارد و احساس او در مورد خود را تحت تأثیر قرار دهد. افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است این موارد را تجربه کنند:
- افسردگی
- بیتفاوتی
- انزوا
- نوسانات خلقی
- عدم اطمینان در دیگران
- تحریکپذیری و پرخاشگری
- تغییرات در عادات خواب
- سرگردانی
- توهم
بسیاری از مهارتهای فردی شامل توانایی خواندن، رقصیدن و آواز خواندن، لذت بردن از موسیقی قدیمی، مشارکت در صنایع دستی و سرگرمی، داستانگویی و … با پیشرفت بیماری و ظهور علائم آلزایمر از بین میروند. این حالت به علت از دست رفتن مناطق ذخیره این موارد در مغز است.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به آلزایمر قرار دارند
- سن: افزایش سن، بیشترین عامل خطر شناخته شده برای آلزایمر است. آلزایمر بخشی از پیری طبیعی نیست؛ اما خطر شما پس از رسیدن به سن ۶۵ سالگی به شدت افزایش مییابد. میزان ابتلا به زوال عقل در هر دهه پس از ۶۰ سال دو برابر میشود.
- تاریخچه خانوادگی و ژنتیک: در افرادی که سابقه خانوادگی آلزایمر دارند، خطر ابتلا به آلزایمر به نظر میرسد تا حدودی بالاتر باشد. دانشمندان تغییرات نادر (جهش) را در ۳ ژن شناسایی کردهاند که عملاً باعث ایجاد آلزایمر در فرد میشود؛ اما این جهشها کمتر از ۵ درصد از آلزایمر را تشکیل میدهند.
- سندرم داون: بسیاری از افراد مبتلا به سندرم داون مبتلا به آلزایمر هستند. نشانهها و علائم بیماری آلزایمر معمولاً ۱۰ تا ۲۰ سال زودتر در افرادی که مبتلا به سندروم داون هستند ظاهر میشوند. ژن موجود در کروموزوم اضافی که سبب ایجاد سندرم داون میشود خطر ابتلا به آلزایمر را به طور قابل توجهی افزایش میدهد.
بیشتر بخوانید: علت سندروم داون ؛ علائم، تشخیص و درمان آن
- جنسیت: به نظر میرسد زنان به احتمال زیاد بیشتر از مردان خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را دارند.
- سبک زندگی و سلامت قلب: هیچ فاکتور شیوه زندگی وجود ندارد که به طور قطعی خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را کاهش دهد. با این حال، برخی از شواهد نشان میدهد که عوامل مشابهی که شما را در معرض خطر بیماری قلبی قرار میدهند؛ ممکن است احتمال ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند. از جمله:
- کمبود ورزش
- چاقی
- سیگار کشیدن و یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- فشار خون بالا
- کلسترول خون بالا
- دیابت نوع 2
- رژیم غذایی بدون میوه و سبزیجات
این عوامل خطر نیز به آلزایمر عروقی، نوعی زوال عقل ناشی از عروق خونی مغزی مرتبط است.
درمان آلزایمر
سازمان غذا و داروی ایالات متحدهی آمریکا (FDA) دو نوع دارو را برای درمان آلزایمر تایید کرده است. این گروه از داروها از نوع مهارکنندههای کولين استراز(cholinesterase inhibitors) و ممانتین (memantine) هستند که برای درمان و کنترل علائم شناختی بیماری همچون از دست رفتن حافظه، گیجی، مشکلات مربوط به فکر کردن و علتیابی مورد استفاده قرار میگیرند.
همزمان با پیشرفت بیماری آلزایمر، سلولهای مغزی از کار افتاده و ارتباط میان سلولها از بین میرود. در این زمان علائم شناختی بیماری شروع به وخیم شدن میکنند. در حالی که داروهای کنونی قادر به متوقف کردن آسیبی که بیماری به سلولهای مغزی میزند، نیستند؛ آنها تا حدودی و برای مدت محدود به بهبود علائم بیماری کمک میکنند.
این داروها بر مواد شیمیایی خاصی که کار تبادل پیامهای عصبی میان سلولهای مغزی را انجام میدهند اثر میکنند. پزشک گاهی اقدام به تجویز هر دو نوع از این داروها میکند.
قبل از شروع مصرف هر داروی جدید باید پزشک خود را از داروهایی که در حال حاضر مصرف میکنید ( حتی داروهای بدون نسخه) مطلع کنید. این موضوع از آنجایی اهمیت دارد که گاهی برخی داروهای خاص با یکدیگر تداخل و در نهایت عوارض جانبی به دنبال دارند.
داروهای مورد استفاده در مراحل اولیه تا مراحل میانی آلزایمر
تمامی داروهایی که در حال حاضر برای درمان آلزایمر در مراحل ابتدایی تا مراحل میانی بیماری مورد استفاده قرار میگیرد از نوع مهارکنندههای کولين استراز هستند. این دسته از داروها برای درمان مشکلات حافظه، تفکر، زبان، قضاوت و تصمیمگیری و دیگر مشکلات فکری مورد استفاده قرار میگیرند.
به جز موارد گفته شده این داروها تاثیرات زیر را نیز دارند:
- از تجزیه استیل کولین (acetylcholine) که یک پیامرسان بسیار مهم و حیاتی در فرایند یادگیری و حافظه است، جلوگیری میکنند. این دارو با بالا نگه داشتن سطح استیل کولین ارتباط میان نورونهای عصبی را پشتیبانی میکند.
- فرایند وخیم شدن علائم بیماری را متوقف و یا آهستهتر میکند. عملکرد این دارو در این مرحله از فردی تا فردی دیگر متفاوت است.
عوارض جانبی گروه دارویی کولین استراز شامل حالت تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و تکرر دفع مدفوع خواهد بود. بنابراین به پزشکان توصیه میشود که در صورت تجویز این گروه از داروها بیمار را به دقت زیر نظر داشته و هر گونه تغییر در روند بیماری را به سرعت مشاهده و بررسی کنند.
سه نوع داروی مهارکنندههای کولين استراز در حال حاضر تجویز میشود:
دونپزیل (Donepezil) تحت نام تجاری Aricept: این دارو در درمان هر سه مرحله از بیماری آلزایمر تجویز میشود.
گالانتامین (Galantamine) تحت نام تجاری Razadyne: این دارو برای درمان مراحل غیر وخیم تا میانی بیماری تجویز میشود.
ریواستیگمین (Rivastigmine) تحت نام تجاری Exelon: این دارو برای درمان مراحل غیر وخیم تا میانی بیماری آلزایمر تا مراحل میانی زوال عقل (dementia) ناشی از بیماری پارکینسون (Parkinson’s) تجویز میشود.
بیشتر بخوانید: زوال عقل چیست و دمانس چه نشانههایی دارد
داروهای مورد استفاده در مراحل میانی تا مراحل شدید آلزایمر
ممانتین و ترکیبی از ممانتین و دونپزیل توسط سازمان غذا و دارو ایالات متحده برای درمان مراحل میانی تا شدید بیماری آلزایمر تجویز میشود.
این دارو برای بهبود حافظه، توجه، علتیابی، زبان و توانایی انجام کارهای ساده تجویز میشود. این دارو را میتوان به تنهایی و یا به همراه دیگر درمانهای موجود برای بیماری آلزایمر تجویز کرد. تحقیقات نشان میدهد که در فرایند درمان افراد مبتلا به مراحل میانی تا شدید بیماری مصرف مهارکنندههای کولین استراز به همراه ممانتین اثربخشی بسیار زیادی دارد.
به جز موارد گفته شده ممانتین تاثیرات زیر را نیز دارد:
- فعالیت گلوتامات (glutamate) را تنظیم میکند، این مادهی شیمیایی در فرایند تجزیه و تحلیل، ذخیره و بازیابی اطلاعات نقش بسیار مهمی دارد.
- عملکردهای ذهنی را بهبود بخشیده و به برخی از مبتلایان به بیماری آلزایمر کمک میکند تا فعالیتهای روزانه خود را بسیار دقیقتر و بهتر انجام دهند.
- این دارو عوارض جانبی از جمله سردرد، سرگیجه، سردرگمی و یبوست خواهد داشت.
چشمانداز درمان آلزایمر
در حال حاضر دانشمندان به پیشرفتهای زیادی در شناخت و فهم مراحل پیشرفت بیماری آلزایمر و چگونگی اثر بیماری بر سلولهای مغزی دست یافتهاند. این پیشرفتها در نهایت و در آینده نزدیک به کشف درمانهای جدیدی منجر خواهد شد که در نهایت روند بیماری را کند و یا متوقف خواهد کرد.
برای یافتن درمانی موثر برای بیماری آلزایمر باید مطالعات بالینی زیادی انجام شود. در حال حاضر انجمنهای معتبری در ایالات متحدهی آمریکا مانند انجمن Alzheimer’s Association TrialMatch اقدامات موثر زیادی در این رابطه انجام میدهند.
عوارض بیماری آلزایمر
همانطور که بیماری آلزایمر به آخرین مراحل پیشرفت میکند، تغییرات مغزی روی عملکرد فیزیکی مانند بلع، تعادل و کنترل روده و مثانه تأثیر میگذارد. این اثرات میتواند آسیبپذیری را به مشکلات بهداشتی بیشتر افزایش دهد. مانند:
- استنشاق غذا یا مایع به ریهها (آسپیراسیون)
- پنومونی و عفونتهای دیگر
- سقوط
- شکستگیها
- زخم بستر
- سوء تغذیه و یا کم آبی بدن
پیشگیری از آلزایمر
در حال حاضر هیچ راه ثابتی برای جلوگیری از بیماری آلزایمر وجود ندارد. تحقیق در استراتژیهای پیشگیرانه ادامه دارد. قویترین شواهد تا کنون نشان میدهد که شما میتوانید با کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهید.
با بیماران آلزایمری چگونه رفتار کنیم
بسیاری معتقدند که تغییرات رفتاری بیمار مبتلا به آلزایمر یکی از چالشیترین و پر استرسترین اثرات این بیماری است. در واقع در نتیجه تخریب سلولهای مغزی آنچه حاصل میشود تغییرات رفتار در بیمار مبتلا به آلزایمر خواهد بود.
از طرفی داروها، تاثیرات محیطی و برخی شرایط درمانی باعث شدت گرفتن علائم بیماری خواهند شد. در مراحل اولیه بیماری آلزایمر، فرد بیمار تغییرات رفتاری و شخصیتی خاصی همچون کج خلقی و زودرنجی، اضطراب و افسردگی را تجربه خواهند کرد.
در مراحل بعدی بیماری، دیگر نشانهها خود را نشان خواهند داد، این علائم عبارتند از:
- پرخاشگری و خشم
- اضطراب و پریشانی
- تغییرات احساسی
- تغییرات آنی فیزیکی و گفتاری
- بیقراری، قدم زدن مداوم، ریز کردن کاغذ یا دستمال کاغذی
- توهم ( دیدن، شنیدن یا حس کردن چیزهایی که در واقعیت وجود ندارند)
- هذیانگویی و روانپریشی (اعتقاد راسخ داشتن به چیزی که درست نیست)
- مشکلات خواب و سندروم غروب آفتاب (Sundowning)
شرایط و موقعیتهای تحریککننده برای بیمار مبتلا به آلزایمر
رویدادها و یا تغییراتی که در محیط پیرامون شخص رخ میدهد نقش بسیار مهم و اصلی در برانگیختگی تغییرات رفتاری بیمار آلزایمری ایفا میکند.
تغییر برای همه استرسزا است، ولی تغییر روی یک بیمار آلزایمری اثر شدیدتری خواهد داشت. فرد مبتلا به آلزایمر در مواجه با تغییر برای ارتباط برقرار کردن با محیط جدید، ترس و خستگی بسیار زیادی را تجربه خواهد کرد.
شرایطی که بر رفتار بیمار مبتلا به آلزایمر اثرگذار خواهد بود، عبارتند از:
- جابهجا کردن محل اقامت و یا اقامت در خانه سالمندان
- تغییرات در محیطی که فرد به آن آشنا است.
- رفتارهایی که باعث سوء تعبیر و سوتفاهم میشوند.
- رفتن به بیمارستان و بستری شدن در آن
- درخواست به حمام رفتن یا عوض کردن لباس
اگر رفتارهایی که باعث برانگیختگی بیمار آلزایمری میشود، شناسایی شوند، در نهایت با روش بهتر و مناسبتری میتوان با آن برخورد کرد.
ارزیابی پزشکی برای فاکتورهای درگیر در بیماری آلزایمر
در صورت مشاهده تغییرات رفتاری، بیمار آلزایمری باید برای دریافت درمان دارویی مورد ارزیابی قرار گیرد. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا میکند که تغییرات سریع اتفاق بیفتد.
بسیاری از تغییرات رفتاری بیمار آلزایمری به خاطر اثریست که این بیماری بر مغز میگذارد. با این همه با انجام آزمایشهای دقیق به خوبی میتوان دیگر شرایط قابل درمان دخیل در این تغییرات را مشاهده و برطرف کرد.
- عوارض جانبی داروها: بسیاری از مبتلایان به آلزایمر برای دیگر مشکلات دارو دریافت میکنند. این داروها ممکن است با هم تداخل داشته باشند و در نهایت باعث تغییرات رفتار بیمار مبتلا به آلزایمر شوند.
- مشکلات ناشی از عفونت و یا دیگر شرایط: هر چهقدر که بیماری شدت میگیرد، افراد مبتلا به بیماری آلزایمر به سختی میتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. بنابراین آنها شاید قادر نباشند تا مشکلاتی که به خاطر سایر بیماریها برای آنها پیش میآید را به دیگران گزارش دهند. درد ناشی از عفونت مجاری ادراری و یا درد ناشی از عفونت سینوسهای گوش در نهایت موجب پریشانی و بیقراری در این افراد خواهد شد. افراد مبتلا به آلزایمر احتمالا از مشکلات گوارشی همچون یبوست و نفخ و همچنین احساس سرما و یا گرمای بیش از حد رنج میبرند و این رنج و سختی در رفتار بیمار مبتلا به آلزایمر نمود پیدا خواهد کرد.
- مشکلات در شنیدن و دیدن: این مشکلات در نهایت باعث سردرگمی فرد خواهد شد و فرد تا حدود زیادی احساس خواهد کرد که از اطرافیان خود جدا افتاده است.
روشهای غیر دارویی برای مدیریت تغییرات رفتار بیمار مبتلا به آلزایمر
روشهای غیر دارویی برای مدیریت تغییرات رفتار بیمار مبتلا به آلزایمر در نهایت باعث میشود که فرد بیمار از نظر فیزیکی و احساسی در شرایط بهتری قرار بگیرد.
دستیابی به بسیاری از این استراتژیهایی که برای فهم بهتر نیازهای فرد مبتلا به آلزایمر توصیه میشود، مادامی که بیماری فرد پیشرفت میکند سخت و مشکل خواهد شد. بنابراین روشهای غیر دارویی همیشه باید در مراحل اولیه بیماری مورد استفاده قرار بگیرند.
مراحل انجام یک روش غیر دارویی موفق عبارتند از:
- تشخیص اینکه فرد واقعاً علائم بیماری را دارد و نقش فرد آلزایمری با الگوی رفتاری این بیماری را بازی نمیکند.
- تشخیص علت و اینکه علائم بیماری تا چه حد با تجربه یک بیمار آلزایمری ارتباط دارد.
- تغییر محیط اطراف بیمار در جهت برطرف کردن چالشها و موانعی که سد راه راحتی و امنیت بیمار شدهاند و تا حدود زیادی ذهن بیمار را درگیر کردهاند.
چند توصیه برای چگونگی رفتار با بیمار مبتلا به آلزایمر
- بررسی دقیق سطح راحتی و آرامش شخصی فرد: بیمار را از لحاظ وجود و یا عدم وجود درد، گرسنگی، تشنگی، وجود یا عدم وجود یبوست، احساس خستگی، عفونت و یا قرمزی پوست بررسی کنید.
- در مورد واقعیتها مشاجره نکنید: برای مثال اگر فرد اصرار دارد که به ملاقات والدینش برود که سالها پیش درگذشتهاند، به این نکته اصرار نکنید که والدین او در قید حیات نیستند، بلکه به جای آن بگویید، مطمئنم که مادر تو زن فوقالعاده ای بوده است و من بسیار دوست داشتم اگر میتوانستم او را ملاقات کنم.
- توجه شخص را به خود جلب کنید: با انعطافپذیری، صبر و حمایت زیاد به جای واکنش در برابر رفتار فرد به احساسات فرد توجه کنید.
- محیط آرام و ساکتی برای فرد تهیه کنید: محیط بی سر و صدا و ایمنی برای فرد آماده کنید، وجود تلویزیون و صدای بلند آن در فضایی که شخص وجود دارد میتواند آزاردهنده باشد.
- اجازهی استراحت کافی به فرد دهید: به شخص اجازه دهید که در فواصل انجام رویدادهای تحریککننده به مقدار کافی استراحت کند.
- نیازها را بشناسید و به آنها پاسخ درستی بدهید
- به دنبال دلیل هر رفتار باشید و همواره با پزشک در مورد هرگونه علائمی که مرتبط با دارو یا بیماری خاصی باشد، مشورت کنید.
- راه حلهای مختلف را بررسی کنید.
منابع:
بسلام مادرم بیماری الزایمر دارد و علایمی چون یقراری، قدم زدن مداوم، ریز کردن کاغذ یا دستمال کاغذی هم دارد اما هیچ یک از بزشکان داروهای مورد اشاره در این مقاله رو بهش تجویز نکرده اند لطفا منو راهنمایی فرمائید.
سلام بايد به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كنيد تا براي بيقراريشون دارو تجويز كنن