اعتیاد یک اختلال مزمن در سیستم مغزی است که شامل دستکاری نظام پاداش، انگیزه و حافظه می‌شود. در واقع، سیستم پاداش‌دهی و انگیزه در مغز و البته حافظه از روند طبیعی خود فاصله می‌گیرد. مصرف مواد مخدر موجب می‌شود که این نظام به‌هم بخورد و فرد برای رسیدن به رضایت‌مندی نیاز به مصرف موادی خاص پیدا کند. اعتیاد اختلال مصرف یک بیماری است که امکان درمان آن با مراجعه به متخصص روانشناس و ترک اعتیاد وجود دارد. این مسیر دشوار مستلزم صرف زمان و انرژی زیادی است. در ادامه، درباره‌اش بیشتر می‌خوانید.
اعتیاد اختلال مصرف چیست؟
اعتیاد وضعیتی مزمن (مادام‌العمر) است که در آن فرد مبتلا نیاز به مصرف ماده‌ای خاص را به‌طور مکرر و با وابستگی زیاد به آن پیدا می‌کند. اعتیاد بر سلامت، روابط و کیفیت کلی زندگی تأثیر می‌گذارد.
دو شکل اصلی اعتیاد وجود دارد؛ اختلالات مصرف مواد و اعتیادهای رفتاری. اعتیاد قابل درمان است، به‌شرطی که زود اقدام کنید و در مسیر درستی قرار بگیرید.
آیا اعتیاد یک بیماری است؟
بله، اعتیاد یک بیماری است. این وضعیت مشکلی مزمن به شمار می‌رود. انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا (ASAM) آن را به عنوان اختلالی مزمن و مغزی تعریف می‌کند. در واقع، با تغییر وضعیت شیمیایی مغز چنین مشکلی برای افراد پیش می‌آید.
چرخه اعتیاد چیست؟
هیچ دلیل واحدی برای دچارشدن به اعتیاد وجود ندارد. این وضعیت بسیار پیچیده است. بخش قابل توجهی از چگونگی ایجاد اعتیاد از طریق تغییرات در شیمی مغز رخ می‌دهد.
انسان‌ها از نظر بیولوژیکی جویای پاداش و انگیزه هستند. اغلب، این پاداش‌ها از رفتارهای سالم ناشی می‌شوند. زمانی که با یکی از عزیزانتان وقت می‌گذرانید یا غذایی خوشمزه می‌خورید، بدن ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین ترشح می‌کند که باعث احساس لذت می‌شود.
این روند تبدیل به یک چرخه می‌شود؛ شما به دنبال این تجربیات هستید چون با ایجاد احساسات خوب به شما پاداش می‌دهند. مواد اعتیادآور موج‌های عظیم دوپامین به مغز می‌فرستند. چنین سطوح عظیمی از دوپامین می‌توانند اثرات مخربی بر افکار، احساسات و رفتار داشته باشند.
در نتیجه،انگیزه‌ای ناسالم برای جست‌‌وجوی لذت بیشتر از مصرف ماده به وجود می‌آید. با گذشت زمان، مواد اعتیادآور ساختار شیمیایی مغز را تغییر می‌دهند. نیاز به رسیدن به لذت و پاداشی که پیش‌تر تجربه شده بود، مدام با مصرف مواد و حتی دوز و مقدار بالاتری مقدور می‌شود. اسیرشدن در این چرخه ناخوشایند و رهایی از آن سخت‌تر است.
انواع اعتیاد چیست؟
دو نوع دسته‌بندی برای اعتیاد در نظر گرفته می‌شود. انواع اعتیاد به شرح زیر است:
- اعتیاد به مواد (اختلالات مصرف مواد).
- اعتیادهای غیرموادی (اعتیادهای رفتاری).
اعتیاد به مواد
مصرف برخی از مواد می‌تواند منجر به وابستگی افراد شود و نیاز به استمرار استفاده از آنها را ایجاد کند. از جمله مواد اعتیادآور باید به موارد زیر اشاره کنیم.
مواد اعتیاد آور شامل چه مواردی است؟
- الکل
- کافئین
- شاهدانه (ماری جوانا)
- مواد توهم زا مانند PCP و LSD
- داروهای خواب‌آور
- مواد آرام‌بخش و ضد اضطراب (داروهای ضد اضطراب) مانند قرص‌های خواب آور، بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها.
- مواد استنشاقی مانند اسپری‌های آئروسل، گازها و نیتریت‌ها (پوپر).
- مواد افیونی تجویزی و بدون نسخه مانند کدئین، اکسی‌کدون و هروئین.
- محرک‌های تجویزی و بدون نسخه، مانند کوکائین و متامفتامین.
- تنباکو/نیکوتین، مانند کشیدن سیگار و سیگارهای الکترونیکی (سیگارهای الکترونیکی یا بخار).
این مواد با هم تفاوت‌های زیادی دارند اما تمام آنها به شدت مرکز پاداش مغز را فعال و احساس لذت ایجاد می‌کنند. استفاده از این مواد می‌تواند منجر به اعتیاد اختلال مصرف شود.
اعتیادهای غیرموادی
اعتیاد به رفتارهایی که باعث تغییر نظام کاری سیستم پاداش‌دهی مغز می‌شوند هم دسته‌بندی دیگری هستند که بسیاری از افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. نمونه‌هایی از فعالیت‌هایی با ظرفیت ایجاد اعتیاد در افراد به شرح زیر هستند:
- قمار
- غذاخوردن
- ورزش‌کردن یا رژیم‌گرفتن
- خريدكردن
- دزدی یا سایر رفتارهای مخاطره آمیز
- داشتن رابطه جنسی
- مشاهده فیلم‌های مستهجن
- بازی‌های ویدئویی (اختلال بازی‌های اینترنتی)
- استفاده از اینترنت (مانند تلفن یا رایانه)
شدت اعتیاد اختلال مصرف چگونه است؟
اعتیاد چهار مرحله دارد:
- آزمایشی: فرد از روی کنجکاوی استفاده می‌کند یا درگیر می‌شود.
- همراهی در جمع: فرد در همراهی با افراد دیگر دست به مصرف می‌زند.
- مشکل‌زا و خطرناک: فرد با بی‌توجهی به عواقب، به شیوه‌ای افراطی مواد استفاده می‌کند و درگیر آن می‌شود.
- وابستگی: فرد علیرغم پیامدهای منفی احتمالی، به صورت روزانه یا چندین بار در روز از ماده اعتیادآور استفاده می‌کند و درگیر آن می‌شود.
علائم اعتیاد اختلال مصرف چیست؟
علائم اعتیاد از فردی به فرد دیگر و بر اساس ماده یا فعالیت متفاوت است اما به طور کلی علائم عبارت‌اند از:
- ناتوانی در توقف: در اعتیاد اختلال مصرف دل‌کندن از ماده اعتیادآور بسیار دشوار می‌شود. فرد مبتلا نمی‌تواند خود را کنترل کند و دست از مصرف بکشد.
- افزایش تحمل: با گذشت زمان، بدن فرد نسبت به دوز خاصی از ماده اعتیادآور مقاوم می‌شود و برای رسیدن به نقطه رضایت‌بخشی از لذت باید مصرفش را بیشتر کند.
- تمرکز شدید بر روی ماده: افراد مبتلا به اعتیاد از نظر آسیب‌شناختی با ماده مذکور مشغول می‌شوند و احساس می‌کنند که اعتیاد زندگی آنها را فراگرفته است.
- ناتوانی در کنترل: احساس درماندگی از احساسات رایج در معتادان است. آنها احساس گناه و افسردگی زیادی را تجربه می‌کنند.
- مشکلات شخصی و مسائل بهداشتی: اعتیاد بر تمام جنبه‌های زندگی آنها از جمله سلامت جسمانی، روان، روابط شخصی و شغلی تأثیر می‌گذارد. ممکن است به دلیل مصرف مواد در محل کار، مدرسه یا خانه مشکلاتی برای معتادان پیش بیاید و آنها توانایی کنترل اوضاع را هم ندارند.
- اضطراب؛ افرادی که دچار اعتیاد اختلال مصرف هستند، تحریک‌پذیر و مضطرب هم می‌شوند.
آزمایش اعتیاد چگونه است؟
آزمایش‌های مختلفی برای بررسی اعتیاد افراد به مواد مخدر وجود دارد. برای بررسی وجود مواد مخدر در بدن از فرد معتاد نمونه‌هایی از مواد مختلف از جمله پلاسمای خونشان گرفته می‌شود. آزمایش‌های گوناگون برای ارزیابی وضعیت ابتلا به اعتیاد به شرح زیر هستند؛ آزمایشِ:
- خون
- مو
- تنفس
- بزاق
- عرق
- ادرار
روش‌های ترک اعتیاد چیست؟
روش‌های مختلفی برای درمان اعتیاد اختلال مصرف توصیه می‌شود:
- گاهی برای ترک اعتیاد نیاز به بستری در کمپ و کلینیک‌های مخصوص وجود دارد.
- برخی از داروها می‌توانند هوس مصرف مواد را کاهش بدهند. گاهی پای بیماری‌های دیگری مانند اختلال دوقطبی هم به‌میان است که در این صورت، روند درمان باید کاملا تحت نظارت پزشک متخصص پیش برود.
- مراجعه به مراکز توانبخشی که برنامه‌های پزشکی و روانی برای ترک در نظر می‌گیرند هم از روش‌های دیگر درمان این بیماری است.
- انواع روان درمانی (گفتار درمانی)، مانند درمان شناختی‌رفتاری یا گروه‌درمانی هم برای بهبود این وضعیت توصیه می‌شود.
داروهای ترک اعتیاد
بنا به ماده‌ای که فرد به آن اعتیاد دارد از روش‌ها و داروهای مختلفی جهت ترک استفاده می‌شود. از جمله داروهای رایج در این زمینه باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- نالتروکسان
- متادون
- دی‌سولفیرام
هریک از این‌ها برای درمان اعتیاد به ماده‌ای متفاوت از دیگری مصرف می‌شود. روند ترک اعتیاد و مصرف دارو باید حتما زیر نظر متخصص باشد.
بهترین روش ترک اعتیاد
این موضوع وابسته به شرایط هر فرد است. بنا به اینکه ماده اعتیادآور مصرفی چیست یا فرد در چه سطحی از اعتیاد اختلال مصرف اسیر شده، روش بهینه متفاوت خواهد بود.
پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر مقدور است؟
با اقداماتی می‌توان جلوی اعتیاد به مواد مخدر را گرفت. در انتخاب مسکن‌ها و آرام‌بخش‌ها و مصرفشان دقت کنید. کسانی که سابقه حضور فردی معتاد در منزل و خانواده را دارند هم بیشتر در معرض آسیب‌پذیری هستند. با مدیریت درست استرس‌ها نیاز به آرام‌کردن خود با داروها و مواد دیگر کمتر می‌شود. ورزش‌کردن، مدیتیشن، مشغول‌شدن به یک تفریح و سرگرمی هم راه‌هایی برای رهایی از چنگال این بیماری هستند.
برای مدیریت استرس‌ها و مشکلات به متخصصان روانشناسی و مشاوران مراجعه کنید. نگذارید که فشارها شما را به‌سوی رفتارهای اشتباه و اعتیاد اختلال مصرف سوق بدهند. برای دریافت نوبت از مشاوران هم می‌توانید از سیستم نوبت دهی آنلاین سایت دکتردکتر کمک بگیرید.
درباره اعتیاد اختلال مصرف پرسش یا نکته ناگفته‌ای باقی مانده است؟ از ما بپرسید تا با هم به نتیجه و پاسخ برسیم.
منابع:
