جراحی دریچه قلب مصنوعی، روشی برای درمان بیماری‌های مربوط به دریچه‌های حیاتی‌ترین عضو بدن است. بیماری دریچه قلب، شامل حداقل یکی از ۴ دریچه‌ای است که معمولاً دچار نارسایی می‌شوند و مثل قبل کار نمی‌کنند. چهار دریچه قلب، شامل دریچه میترال، دریچه سه لَتی، دریچه ریوی و دریچه آئورت هستند. هر دریچه قلب، دارای لَت‌هایی است که باید در هر ضربان قلب، یک‌بار باز و بسته شوند. دریچه‌هایی که به‌درستی باز یا بسته نمی‌شوند، باعث اختلال جریان خون از طریق قلب به بدن می‌شوند.
وقتی‌که پزشک قلب و عروق تهران یا هر شهر دیگری در ایران تشخیص می‌دهد زمان تعویض دریچه قلب مصنوعی با یکی از 4 دریچه قبلی رسیده، وقت آن است که بیمار برای جراحی آماده شود. البته، نوع جراحی دریچه قلب و تعویض آن، با توجه به چند عامل مهم از جمله سن، سلامتی، نوع و شدت بیماری انجام می‌شود. با ما همراه شوید تا با همه‌چیز در مورد دریچه قلب مصنوعی آشنا شوید.
دریچه قلب مصنوعی چیست؟
دریچه مصنوعی قلب، از جمله ابزاری است که پس از جراحی، باعث می‌شود جریان خون در دریچه‌های قلب، به‌درستی هدایت شود. در جراحی دریچه قلب، پزشک جراح، دریچه یا دریچه‌های آسیب‌دیده بیمار را با یک دریچه مصنوعی تعویض می‌کند. معمولاً از دریچه‌های مصنوعی قلب، برای جایگزین کردن دریچه‌هایی استفاده می‌شود که با افزایش سن بیمار یا بروز بیماری‌های خاص و یا ناهنجاری‌های مادرزادی، آسیب دیده‌اند.
مهم‌ترین مزیت دریچه‌های مصنوعی قلب، دوام و مقاوم بودن آن‌هاست. دریچه‌های مصنوعی، پس از تعویض به‌ندرت از کار می‌افتند و معمولاً تا پایان عمر بیمار با او همراه هستند. دریچه قلب مصنوعی، برای بیماران جوان که امید به زندگی طولانی دارند و می‌خواهند تا سالیان‌سال صدای تپش قلبشان را بشنوند، بسیار مناسب است.
از طرفی، ایراد اصلی دریچه‌های مصنوعی قلب، این است که سطوح فلزی آنها ممکن است باعث تشکیل لخته خون و بروز عوارض جدی از جمله سکته قلبی شود. بیمارانی که تحت جراحی قرار می‌گیرند و دریچه قلب آنها با نوع مصنوعی تعویض می‌شود، مجبورند که تا پایان عمرشان از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده کنند. آزمایشهای مداوم، اصلاح سبک زندگی و همچنین محدود کردن فعالیت‌های بدنی شدید (مثل ورزش‌های سنگین) از جمله مراقبت‌های عمومی دریچه‌های مصنوعی قلب هستند.
چرا عمل تعویض دریچه قلب مصنوعی انجام می‌شود؟
دریچه‌های قلب معمولاً و با توجه به بیماری‌های زمینه‌ای تعویض می‌شوند؛ چرا که در طول زمان دچار آسیب می‌شوند و کارایی خود را از دست می‌دهند. تعویض دریچه‌های قلب با نوع مصنوعی، تنها روش ممکن نیست، بلکه به‌تشخیص پزشک برای بیمار تجویز می‌شود. گاهی پیش می‌آید که جراح، دریچه‌های آسیب‌دیده قلب را با یک دریچه ساخته‌شده از بافت قلب گاو، خوک و یا انسان (دریچه‌های بیولوژیکی) جایگزین می‌کند.
اگر دریچه قلب بیمار قابل بهبود یا جایگزین کردن با دریچه‌های بیولوژیکی نباشد، چاره‌ای به‌جز جراحی دریچه قلب مصنوعی نیست. بدیهی است که پزشک جراح، پیش از تعویض دریچه قلب، در مورد مزایا و معایب آن با بیمار صحبت می‌کند. در واقع، تعویض دریچه قلب، یک نوع روش درمانی تهاجمی است که با مراقبت‌های ویژه و در شرایطی خاص انجام می‌شود.
3 نوع دریچه قلب مصنوعی که باید آنها را بشناسید
در حال حاضر، 3 نوع دریچه قلب از نوع مصنوعی وجود دارند که عباتند از:
- دریچه قلب مکانیکی یا mechanical heart valves (شامل 3 نوع مختلف از جمله دربچه گوی در قفس، دریچه دیسکی شیب‌دار و دریچه دو لَتی)
- دریچه‌های بیولوژیکی (ساخته‌شده از بافت‌های انسانی و حیوانی)
- دریچه استنتی TAVR
دریچه‌های مصنوعی مکانیکی، معمولاً از مواد اولیه مستحکم تشکیل شده‌اند. در عوض، دریچه‌های بیولوژیکی از بافت‌های حیوانی قوی و انعطاف‌پذیر ساخته می‌شوند. سپس، در محیط آزمایشگاهی با استفاده از کاشت سلول‌های انسانی، رشد می‌کنند. بدیهی است که هرکدام از دریچه‌های مصنوعی قلب، دارای مزایا و معایب خاص خودشان هستند و باید با نگاهی دقیق‌تر به ساختار هریک از آنها نگاه کرد.
نگاهی به 3 نوع مختلف از دریچه‌های مکانیکی قلب
ممکن است که دریچه‌های مکانیکی، انواع مختلف و متنوع داشته باشند، اما به‌طور کلی، دریچه‌های مکانیکی به 3 نوع اصلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
دریچه گوی در قفس (Caged Ball valve)
این نوع از انواع دریچه‌های مکانیکی، اولین دریچه قلب مصنوعی هستند که از یک قفس فلزی برای قرار دادن توپ الاستومری و سیلیکونی تشکیل شده‌اند. این دریچه مصنوعی برای ادامه‌دار شدن جریان خون در هنگام انقباض قلب بیمار تجویز می‌شود. با افزایش فشار خون در محفظه این دریچه، توپ مکانیکی آن به بالای قفس حرکت و از ادامه جریان خون در قلب جلوگیری می‌کند. نهایتاً وقتی‌که فشار داخل محفظه دریچه کاهش پیدا کند، توپ به پایین می‌افتد و جریان خون مجدداً ادامه پیدا خواهد کرد. ایراد اصلی این دریچه قلب مصنوعی، افزایش احتمال تشکیل لخته خون در قلب است و باعث ایجاد پیامدهای ناشی از همودینامیک بالا می‌شود.
دریچه دیسکی شیب‌دار (Tilting disc valve)
این دریچه مکانیکی، یک نوع سوپاپ است که از حلقه‌ای فلزی ساخته شده و قسمت دیسک را نگه می‌دارد. دریچه دیسکی شیب‌دار توسط یک پارچه پوشانده می‌شود تا جراح با استفاده از بخیه، آن را در بطن قلب قرار دهد. زمانی‌که فشار محفظه برای پمپاژ خون به بیرون کم شود، این دریچه باز می‌شود و دوباره برای جلوگیری از برگشت جریان خون به داخل، بسته می‌شود. مدل Medtronic-Hall، رایج‌ترین نوع دریچه دیسکی شیب‌دار در ایالات متحده آمریکاست.
دریچه مکانیکی دو لَتی (Bi-leaflet heart valves)
بسیاری از پزشکان، از این دریچه مکانیکی به‌عنوان رایج‌ترین پروتزهای مصنوعی برای قلب یاد می‌کنند. این دریچه مصنوعی از 2 برگچه نیم‌دایره‌ای تشکیل شده است. این برگچه‌های نیم‌دایره‌ای، کم‌ترین میزان ترومبوژنیک (احتمال لخته شدن خون) را پس از جراحی دارند. مزیت اصلی این دریچه قلب مصنوعی، دوام و استحکام آن است؛ چرا که می‌تواند تا 20 سال (2 دهه) در قلب بیمار قرار بگیرد و نیاز به تعویض نداشته باشد. البته، نباید فراموش کرد که خطر اصلی این نوع دریچه‌ها افزایش خطر تشکیل لخته خون به‌مرور زمان و ایجاد کم‌خوتی همولیتیک مکانیکی است.
مزایا و معایب دریچه‌های قلب بیولوژیکی
دریچه‌های بیولوژیکی، تماماً از بافت‌های واقعی تشکیل شده‌اند و برای درمان بیماری‌های دریچه آئورت قلب و بازسازی پروتزهای مکانیکی یا مصنوعی استفاده می‌شوند. مهم‌ترین مزیت دریچه‌های بیولوژیکی، عدم نیاز به داروهای ضد انعقاد خون پس از جراحی است. مزیت دیگر دریچه‌های بیولوژیکی، عدم تولید صداست و بیماران می‌توانند از این بابت، آسودگی خاطر داشته باشند.
البته این نوع از دریچه‌های مصنوعی قلب، معایب خاص خودشان را هم دارند که عبارتند از:
- دهانه کوچک دریچه‌ها
- خطر تخریب ساختار دریچه پس از گذشت چند وقت
- نیاز به عمل جراحی مجدد برای بازسازی بافت‌های تخریب‌شده
دریچه قلب مصنوعی TAVR چیست؟
همان‌طور که می‌دانیم، پمپاژ خون از قلب به اندام بدن و بالعکس، توسط دریچه‌های موجود در 4 حفره مختلف قلب انجام می‌شود. جریان خون حاوی اکسیژن که از ریه‌ها وارد می‌شود، توسط شریانی بزرگ به‌نام دریچه آئورت به اعضای بدن پمپاژ می‌شود. این مکانیزم، توسط دریچه آئورت تنظیم می‌شود و جریان خون را به‌سمت جلو هدایت می‌کند. دریچه آئورت از 3 لَت با نام برگچه تشکیل شده است تا این فرایند به‌راحتی انجام شود.
اگر دریچه آئورت دچار مشکل شود، معمولاً از دریچه قلب مصنوعی TAVR برای جایگزین کردن آن استفاده می‌شد. دریچه TAVR، روشی جدید با عنوان Transcatheter Aortic Valve Replacement (تعویض دریچه آئورت ترانس کاتتر) است که از سال 2012 توسط پزشکان انجام می‌شود. روش TAVR برای بیمارانی که به تنگی دریچه آئورت مبتلا هستند، مناسب است؛ چرا که نمی‌توان از روش جراحی قلب باز برای آنها استفاده کرد.
برگچه‌های دریچه آئورت معمولاً با گذشت زمان و رسوب کلسیم، دچار نارسایی می‌شوند. در نتیجه، دریچه آئورت به‌درستی باز نمی‌شود یا دهانه آن تنگ می‌شود و این مسئله روی جریان خون تاثیر می‌گذارد. بیمارانی که از این عارضه رنج می‌برند، درگیر تنگی نفس، درد قفسه سینه، تپش قلب و مواردی از این دست هستند. پیش از ساخته شدن دریچه قلب مصنوعی TAVR، جراحی قلب باز تنها روش برای درمان دریچه آئورت محسوب می‌شد.
صدای دریچه مصنوعی قلب پس از جراحی
دریچه‌های مکانیکی قلب، معمولاً باعث تولید صداهایی می‌شوند که برای بیماران و حتی اطرافیان آنها هم قابل شنیدن است. با تمامی این اوصاف، جراحان قلب ممکن است این صداها را نادیده بگیرند و از عوارض آن (از قبیل ترومبوآمبولیک) چشم‌پوشی کنند. طبق گزارش سایت cardiothoracicsurgery.biomedcentral.com، بیش از نیمی از بیمارانی که تحت جراحی تعویض دریچه قلب قرار می‌گیرند، صدای کلیک‌مانندی را از قلب خود می‌شنوند. صدای دریچه‌های مصنوعی قلب، معمولاً به‌عنوان یک منبع اختلال در نظر گرفته می‌شود و از عوارض آن می‌توان به اختلال خواب، اختلال تمرکز و شرم اجتماعی اشاره کرد.
طبق گزارش همین سایت، در یک پژوهش نشان داده شد که یک بیمار 55 ساله تحت مداوا که صدای کلیک‌مانند را از دریچه مصنوعی قلب خود می‌شنید، پس از 4 ماه مجدداً تحت جراحی قرار گرفت. در این جراحی، دریچه مکانیکی قلب او با یک دریچه پروتزی از نوع بیولوژیکی تعویض شد. صدای دریچه قلب مصنوعی پس جراحی، روی روابط اجتماعی بیمار تاثیر می‌گذارد و ممکن است که باعث کاهش اعتمادبه‌نفس او شود. بدیهی است که هرچقدر فشار صوتی دریچه قلب مصنوعی کم‌تر باشد، احساس ذهنی بیمار بهتر و بهتر می‌شود.
عمل تعویض دریچه قلب چگونه انجام می‌شود؟
تعویض دریچه آئورت قلب، با استفاده از روش بیهوشی عمومی انجام می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، بیمار در طول جراحی، کاملاً بیهوش است و هیچ دردی را احساس نمی‌کند. مدت‌زمان عمل تعویض دریچه قلب مصنوعی طولانی است و اغلب تا چندین ساعت طول می‌کشد.
در طول عمل تعویض دریچه قلب، چندین اتفاق رخ می‌دهند که به‌ترتیب عبارتند از:
- ایجاد یک برش بزرگ به‌طول 25 سانتی‌متر در امتداد استخوان سینه بیمار ایجاد می‌شود تا جراح به بافت قلب دسترسی داشته باشد. با این حال، در بعضی از موارد ممکن است که یک برش کوچک هم کافی باشد.
- لوله‌ها به قلب و شریان عروقی اصلی، وارد قلب بیمار می‌شوند. در ادامه، این لوله‌ها به دستگاه قلب-ریه (bupass) وصل خواهند شد تا وظایف اصلی قلب را در حین عمل برعهده بگیرد.
- در ادامه، برای متوقف کردن قلب بیمار از دارو استفاده و شریان اصلی قلب یعنی آئورت، بسته می‌شود. این کار به پزشک جراح کمک می‌کند تا قلب بیمار را باز و بدون پمپاژ خون، بافت آن را جراحی کند.
- آئورت، باز و دریچه آسیب‌دیده آن برداشته می‌شود.
- دریچه قلب مصنوعی با نخ بخیه در محل دریچه آسیب‌دیده قرار داده می‌شود.
- پیش‌ازاین‌که ارتباط بیمار با دستگاه bypass قطع شود، قلب او با استفاده از شوک الکتریکی کنترل‌شده، دوباره به کار می‌افتد.
- استخوان سینه بیمار با استفاده از روش‌های جراحی، مجدداً به‌یکدیگر وصل می‌شوند و زخم روی سینه توسط بخیه، بسته خواهد شد.
آشنایی با عوارض و خطرات دریچه قلب مصنوعی
مخاطرات و ریسک‌های احتمالی جراحی دریچه قلب عبارتند از:
- خون‌ریزی شدید
- حمله قلبی
- عفونت
- اختلال عملکرد دریچه مصنوعی پس از تعویض شدن
- ریتم نامنظم قلب که با عنوان تخصصی آریتمی قلب یا arrhythmia شناخته می‌شود
- سکته قلبی
- اختلال در خواب
- دوره نقاهت طولانی
- مصرف دارو و بروز عوارض جدی پس از یک مدت‌زمان طولانی
- مرگ
چگونه برای جراحی تعویض دریچه قلب مصنوعی آماده شویم؟
پزشک جراح و تیم درمانی او، پیش از شروع عمل جراحی، با بیمار صحبت می‌کنند و به تمامی پرسش‌ها و نگرانی‌هایش پاسخ می‌دهند. بهتر است، قبل‌ازاین‌که بیمار جراحی شود، با خانواده خود در مورد اقدامات لازم در بیمارستان گفت‌وگو و روحیه خود را حفظ کند. آمادگی پیش از عمل دریچه دریچه قلب مصنوعی، شامل چند بخش می‌شوند که آمادگی غذایی و دارویی آن عبارتند از:
- مشورت در مورد مصرف داروها پیش از جراحی
- گفت‌وگو در مورد آلرژی و واکنش‌هایی که بیمار به بعضی از داروها دارد.
- اطلاع در مورد این‌که خوردن یا نوشیدن قبل از جراحی چه زمانی باید قطع شود.
- تهیه پوشاک و وسایل شخصی قبل از عمل
تیم پزشکی ممکن است که در مورد تهیه لباس مخصوص برای جراحی با بیمار گفت‌وگو می‌کنند. این آمادگی‌های عمومی شامل چند مورد هستند که عبارتند از:
- تهیه یک لیست از داروهای مشخص‌شده
- تهیه وسایل مراقبت شخصی مثل برس، شانه، تجهیزات اصلاح و مسواک
- لباس گشاد و راحت
- گوش دادن به موسیقی یا ارتباط گرفتن با هرچیزی که باعث آرامش خاطر بیمار می‌شود.
- عدم استفاده از جواهر یا وسایل تزئینی در حین جراحی
- عدم استفاده از عینک، دندان مصنوعی و لاک ناخن
- تراشیدن موهای سینه
- استفاده از صابون‌های مخصوص شست‌شوی پوست بدن برای جلوگیری از بروز عفونت پس از جراحی
مراقبت‌هایی که باید پس از پیوند به آنها توجه کرد
پس از جراحی دریچه قلب مصنوعی، بیمار باید یک‌روز یا بیشتر در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان (ICU) تحت مداوا قرار بگیرد. در طول این مراقبت ویژه، بیمار مایعات و داروهای خود را از طریق دستگاه IV دریافت می‌کند. همچنین، لوله سوند برای تخلیه ادرار و لوله‌هایی مخصوص برای خارج کردن مایع و خون از قفسه سینه بیمار قرار داده می‌شوند. ممکن است که در صورت لزوم، لوله‌های اکسیژن برای تنفس بهتر بیمار، از طریق ماسک اکسیژن به او وصل شوند.
پس از اتمام دوره نقاهت اولیه در بخش ICU، احتمالاً بیمار برای چند روز به اتاقی دیگر در بیمارستان منتقل می‌شود. مدت‌زمانی که بیمار در بیمارستان بستری می‌شود، به وضعیت سلامت او و عمل جراحی بستگی دارد. پس از جراحی دریچه قلب مصنوعی، تیم درمانی وضعیت بیمار را بررسی می‌کند تا علام عفونت وجود نداشته باشند. دستورالعمل‌هایی که بیمار باید پس از پیوند دریچه مصنوعی در نظر بگیرد، عبارتند از:
- پیاده‌روزی منظم و افزایش تدریجی فعالیت‌های روزمره
- سرفه کردن در حین بهبودی و انجام تمرینات تنفسی مخصوص
- مراقبت از علائم عفونت در قسمت‌های جراحی‌شده
- مصرف منظم و مداوم داروها
- تسکین درد و کنترل عوارض جانبی پس از پیوند دریچه قلب مصنوعی
چه افرادی باید عمل تعویض دریچه قلب مصنوعی را انجام دهند؟
هرکدام از دریچه‌های مکانیکی یا مصنوعی قلب، بسته به سن و وضعیت سلامتی افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال، طبق نظر کالج قلب و عروق و انجمن قلب ایالات متحده آمریکا (the American College of Cardiology and the American Heart Association)، دریچه مصنوعی قلب برای افراد زیر 50 سال و دریچه‌های بیولوژیکی برای افراد بالای 70 سال مناسب هستند.
همچنین، افرادی که با التهاب مزمن، بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان، دیابت نوع 2 و سیار بیماری‌های خطرناک دست‌وپنجه نرم می‌کنند، کاندیدای خوبی برای تعویض دریچه قلب مصنوعی محسوب نمی‌شوند.
دریچه میترال قلب مصنوعی چیست؟
گاهی ممکن است که پزشک، برای جراحی و بهبود بافت دریچه میترال قلب دست‌به‌کار شود. در جراحی دریچه میترال، جراح بخشی از دریچه آسیب‌دیده را برمی‌دارد و ترمیم می‌کند تا دریچه کاملاً بسته شود. نهایتاً و پس از جراحی دریچه میترال، نشت جریان خون متوقف می‌شود. ممکن است که جراح با کاشت یک حلقه مصنوعی یا بند آنولوپلاستی (annuloplasty band)، حلقه اطراف دریچه یا آنولوس (annulus) را سفت یا تقویت کند.
زندگی با دریچه مصنوعی قلب
آگاهی از عوارض و ویژگی‌های دریچه‌های مصنوعی قلب، برای ادامه زندگی بسیار مهم است؛ چرا که بیمار قرار است تا آخر عمرش با این دیچه مکانیکی زندگی کند. دریچه‌های مکانیکی معمولاً فرسوده نمی‌شود و تا 20 سال و بیشتر هم داوم دارند. البته، بیمار باید همیشه آماده مشکلاتی همچون عفونت دریچه قلب باشد و ارتباطش را با پزشک متخصص قطع نکند.
پس از جراحی، داروهای ضد انعقاد خون به‌صورت منظم و روزانه مصرف می‌شوند و علائمی همچون تنگی نفس، تشنج، غش کردن و درد شدید قفسه سینه باید سریعاً به پزشک گزارش شوند. مراقبت‌های پس از جراحی دریچه قلب مصنوعی، مهم‌ترین بخش درمان بیماران است که باید در اولویت قرار بگیرند.
بارداری با دریچه قلب مکانیکی یا مصنوعی
زنان بارداری که با دریچه‌های مصنوعی قلب زندگی می‌کنند، باید در طول دوره حاملگی، زایمان و پس از آن، چندین نکته را در نظر داشته باشند. طبق آمار:
- یک تا 3 درصد از زنان باردار با درچه‌های قلب مصنوعی در حین زایمان فوت می‌کنند.
- خون‌ریزی در بیشتر از 25 درصد زنان حامله در حین زایمان اتفاق می‌افتد.
- سقط جنین در بیش از 20 درصد زنان باردار که دریچه قلب آنها مصنوعی است، رخ می‌دهد.
- بیش از 3 درصد از نوزادان مبتلا به ناهنجاری، از یک مادر با دریچه قلب مصنوعی به‌دنیا آمده‌اند.
عمل دریچه قلب برای بیماران نجات‌دهنده است
در این مقاله با انواع دریچه قلب مصنوعی، نحوه جراحی آنها، مراقبت‌های پس از عمل و بسیاری از نکات دیگر آشنا شدید. شما به‌عنوان بیمار، بستگان او و یا یک پزشک باید با تمامی نکات مهم تعویض دریچه‌های آسیب‌دیده قلب آشنا باشید. یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین کارهایی که شما باید در نظر بگیرید، مشاوره و حفظ ارتباط با پزشک متخصص قلب، در طول دوره درمان و حتی پس از آن است.
برای مشاوره و ویزیت توسط دکتر هم می‌توانید از امکان نوبت دهی اینترنتی پلتفرم دکتردکتر استفاده کنید.
در انتها اگر سوالی دارید، می‌توانید از مشاور سلامتی ما بپرسید.
