فراوانی دیابت در سراسر جهان در حال افزایش است و مطالعات نشان می‌دهد که کودکان به شدت در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. با گذشت زمان، دیابت می‌تواند به قلب، رگ‌های خونی، چشم‌ها، کلیه‌ها و اعصاب آسیب برساند و باعث مشکلات مزمن و مرگ زودرس شود. در حالی که قند خون کنترل شده به رشد و تکامل طبیعی کودکان دیابتی کمک می‌کند.
مهم است که به عنوان والد علائم دیابت کودکان را بشناسید و او را زیر نظر داشته باشید تا در صورت نیاز با مراجعه به دکتر اطفال در بهترین زمان از بروز عوارض خطرناک این بیماری جلوگیری کنید. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به توضیح هر آنچه در مورد دیابت کودکان باید بدانید می‌پردازیم.
دیابت کودکان چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است که در آن سطح بالایی از قند در جریان خون وجود دارد و از بیماری‌های شایع کودکان است. هورمونی به نام انسولین به گلوکز اجازه می‌دهد تا از خون به سلول‌های بدن حرکت کند و سپس از آن برای انرژی استفاده می‌کنند. انسولین در لوزالمعده ساخته می‌شود و دیابت زمانی رخ می‌دهد که یا انسولین کافی وجود ندارد یا بدن به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهد.
علائم دیابت در کودکان
علائم دیابت در کودکان مانند بزرگسالان است، اما ممکن است به شکل متفاوتی بروز پیدا کنند، مثلاً کودک به دلیل داشتن انرژی کمتر تمایلی به بازی کردن نداشته باشد. شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان دیابت نوع 1 است؛ اما آنها ممکن است به دیابت نوع 2 یا نوع دیگری از این بیماری نیز مبتلا شوند.
علائم و نشانه‌های دیابت نوع 1 در کودکان
علائم دیابت نوع 1 در عرض چند روز یا چند هفته ظاهر می‌شود و در صورت مشاهده هر یک از این علائم باید فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر کودک شما علائم زیر را نشان دهد ممکن است مبتلا به دیابت نوع 1 باشد:
- تشنگی شدید
- گرسنگی مداوم
- کاهش وزن ناگهانی
- تکرر ادرار
- تاری دید
- تهوع و استفراغ
- بی‌حالی (احساس خستگی بسیار زیاد)
- همچنین ممکن است متوجه شوید که کودک شما بیشتر مستعد ابتلا به عفونت است.
وقتی انسولین کافی در خون وجود ندارد، سطح گلوکز افزایش می‌یابد و در نهایت به داخل ادرار می‌ریزد. این باعث تولید بیش از حد ادرار و تشنگی می‌شود. سلول‌های بدن هنوز به منبع انرژی نیاز دارند و بدون گلوکز، ذخایر چربی بدن شروع به شکستن می‌کند و در نتیجه کتون‌هایی تولید می‌شود که منبع سوخت جایگزین است. تجزیه چربی منجر به کاهش وزن و تولید کتون‌ها (نوعی اسید) منجر به اسیدی شدن خون می‌شود.
بدون درمان، کودک در نهایت کم آب می‌شود، شروع به استفراغ می‌کند و هوشیاری خود را از دست می‌دهد (به کما می‌رود). این وضعیت، کتواسیدوز دیابتی (DKA) نامیده می‌شود و تهدیدکننده زندگی است.
علائم دیابت نوع 2 در کودکان
علائم دیابت نوع 2 در کودکان مانند دیابت نوع 1 است، اما ممکن است کمتر آشکار باشند و با سرعت بسیار آهسته‌ای به عنوان مثال طی هفته‌ها یا ماه‌ها پیشرفت کنند.
علائم دیابت در کودکان زیر ۵ سال
تشخیص علائم دیابت در کودکان خردسال ممکن است دشوار باشد. علائم معمولاً به سرعت ایجاد می‌شوند و عبارتند از:
- بسیار تشنه بودن
- خیلی گرسنه بودن
- ادرار کردن و گریه کردن بیشتر؛ اگر کودک شما آموزش توالت رفتن دیده باشد، دوباره شروع به خیس کردن خود می‌کند.
- احساس خستگی و ضعف همیشه
- کاهش وزن بدون هیچ توضیحی
- داشتن تاری دید یا سایر مشکلات بینایی
- داشتن عفونت قارچی (برفک دهان)
- داشتن نفسی با بوی میوه
- تحریک‌پذیری، بی‌قراری یا بد‌خلق بودن
انواع دیابت در کودکان
دو نوع اصلی دیابت وجود دارد؛ شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان دیابت نوع 1 است که یک بیماری مادام‌العمر به شمار می‌آید. زمانی به این بیماری دیابت نوجوانی می‌گفتند و اصولا یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن سلول‌های لوزالمعده که انسولین تولید می‌کنند را از بین می‌برد.
در حالی که دیابت نوع 1 می‌تواند در هر سنی شروع شود، دوره‌های اوج آن در سنین 5 تا 6 سالگی و سپس دوباره در سنین 11 تا 13 سالگی است. اغلب اولین علامت افزایش دفعات ادرار کودک به خصوص در شب است و ممکن است باعث شود کودکی که آموزش دیده است دوباره شب ادراری را شروع کند.
دیابت نوع 2 زمانی ایجاد می‌شود که بدن مصرف انسولین را متوقف کند. دیابت نوع 2 در بزرگسالان جوان شایع‌‌تر بوده و در کودکان خردسال بسیار نادر است. این بیماری در اکثر موارد با رژیم غذایی، کاهش وزن و داروهای خوراکی درمان می‌شود.
علت دیابت کودکان
همانطور که گفته شد بیشتر اوقات به دلیل یک اختلال خود ایمنی ایجاد می‌شود که در آن سیستم ایمنی بدن سلول‌های پانکراس که انسولین تولید می‌کنند را از بین می‌برد. کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 باید روزانه انسولین تزریق کنند تا سطح گلوکز خون آنها در محدوده طبیعی حفظ شود.
علت دقیق دیابت نوع 2 ناشناخته است. اما به نظر می‌رسد سابقه خانوادگی و ژنتیک نقش مهمی را ایفا می‌کنند. آنچه واضح است این است که کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 نمی‌توانند قند (گلوکز) را به درستی پردازش کنند.
بیشتر قند موجود در بدن از غذا تامین می‌شود. پس از هضم غذا، قند وارد جریان خون می‌شود. انسولین اجازه می‌دهد تا قند وارد سلول‌ها شده و میزان قند خون را کاهش می‌دهد.
انسولین توسط غده‌ای که در پشت معده قرار دارد به نام پانکراس تولید می‌شود. لوزالمعده هنگام خوردن غذا انسولین را به خون می‌فرستد. هنگامی که سطح قند خون به تدریج پایین می‌آید، لوزالمعده ترشح انسولین در خون را کند می‌کند.
در کودک مبتلا به دیابت نوع 2 ، این روند به خوبی کار نمی‌کند؛ در نتیجه، به جای سوخت رسانی به سلول‌ها، قند در جریان خون کودک شما جمع می‌شود. علت ممکن است این باشد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کند یا اینکه سلول‌ها در برابر انسولین مقاوم شده و اجازه ورود قند اضافی را نمی‌دهند.
ریسک فاکتورهای بروز دیابت در کودکان
تحقیقات نشان داده است که چندین عامل خطر برای ابتلا به دیابت نوع 2 وجود دارد. اینها شامل قومیت، ژنتیک و سبک زندگی است. همچنین متولد شدن از مادر مبتلا به دیابت بارداری، وزن کم هنگام تولد یا زایمان زودرس و داشتن یک یا چند بیماری مرتبط با مقاومت به انسولین احتمال ابتدا به دیابت را در کودکان افزایش می‌دهد. از طرفی اضافه وزن و عدم تحرک دو عامل خطر قوی برای دیابت نوع 2 در کودکان است.
دیابت در کودکان و تغذیه
افراد مبتلا به دیابت باید به کربوهیدرات‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشند زیرا کربوهیدرات‌ها باعث افزایش سطح قند خون می‌شوند. پس از خوردن غذا، بدن کربوهیدرات‌ها را به گلوکز (قند) تجزیه می‌کند. گلوکز وارد جریان خون می‌شود و باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. انسولین هورمونی است که به رساندن گلوکز به سلول‌ها کمک می‌کند تا بتوان از آن به عنوان انرژی استفاده کرد.
اما همه کربوهیدرات‌ها یکسان نیستند؛ برخی از غذاهای حاوی کربوهیدرات بهتر از سایرین هستند. غذاهای سبوس‌دار، میوه‌ها و سبزیجات گزینه‌های عالی هستند زیرا فیبر، ویتامین و سایر مواد مغذی نیز دارند. فیبر هضم و جذب قند را کند می‌کند و می‌تواند به حفظ سطح قند خون در محدوده سالم کمک کند. آب نبات، نوشابه و غذاهای بسیار فرآوری شده به راحتی تجزیه می‌شوند باعث بالا رفتن سریع سطح قند خون خواهند شد.
یادگیری نحوه شمارش کربوهیدرات‌ها یک مهارت مفید برای تسلط بر آن است، به خصوص اگر کودک شما با هر وعده غذایی انسولین مصرف کند. هنگامی که بدانید چه مقدار کربوهیدرات در غذاهایی که کودکتان می‌خورد وجود دارد، می‌توانید دوزهای انسولین او را بسیار بهتر مطابقت دهید.
متخصصان تغذیه متخصص در کمک به کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت در تعادل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها هستند. آنها می‌توانند به شما بگویند که کودک شما به چند گرم کربوهیدرات همراه با وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها بسته به سن، اندازه، سطح فعالیت و ترجیحات غذایی او نیاز دارد.
تشخیص دیابت در کودکان
پزشک ابتدا در مورد علائم کودک سوال می‌کند و او را معاینه می‌کند. دیابت را می‌توان با آزمایش قند خون ناشتا (FBS) تشخیص داد و ممکن است برای فرزند شما آزمایش ادرار نیز درخواست شود. نمونه خون پس از اینکه کودک شما حداقل به مدت 8 ساعت یا یک شب چیزی نخورده باشد گرفته می‌شود. سطح قند خون ناشتا 126 میلی‌گرم در دسی لیتر (7.0 میلی مول در لیتر) یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت نوع 1 است. سطح A1C 6.5٪ یا بالاتر در دو آزمایش جداگانه نیز دیابت در کودکان را تایید می‌کند.
درمان دیابت کودکان
کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 باید روزانه انسولین تزریق کنند تا سطح گلوکز خون آنها در محدوده طبیعی حفظ شود. انسولین به دو صورت تزریقی یا پمپ انسولین داده می‌شود. پزشک فرزندتان به شما نشان می‌دهد که چگونه با هر روش به کودکتان انسولین بدهید.
درمان توصیه شده برای دیابت نوع 2 اطفال مشابه درمان بزرگسالان، با تاکید بر رویکرد گام به گام با اصلاح سبک زندگی، به ویژه تغذیه سالم و ورزش و به دنبال آن استفاده از یک درمان دارویی منفرد و سپس با دو روش درمانی ترکیبی خواهد بود . هدف این است که بیمار به سطوح پایین گلوکز در خون دست پیدا کرده و آن را حفظ کند تا از عوارض طولانی مدت جلوگیری شود.
درمان دیابت کودکان در طب سنتی
دلایل استفاده از طب سنتی شاید مشکل در دسترسی به بیمارستان‌ها، کمبود موجودی داروهای دیابت، قابل قبول بودن و در دسترس بودن طب سنتی در جامعه و همچنین عرضه به مقدار زیاد باشد. اما والدین باید نسبت به درمان مناسب دیابت و خطرات مصرف طب سنتی به خصوص در کودکان حساس باشند.
سرکه سیب، فیبر و جو، کروم موجود در مخمر آبجو، آلوئه‌ورا، دارچین و زغال اخته از جمله فرآورده‌ها و داروهای گیاهی توصیه شده برای بهبود علائم دیابت در طب سنتی هستند.
شیوع دیابت کودکان
محققان تخمین می‌زنند که در سال 2021، 355 تا 900 (95% UI 334 200-377 300) کل موارد جدید دیابت نوع 1 در سراسر جهان در میان کودکان و نوجوانان وجود داشته است که از این تعداد 56٪ تشخیص داده شده‌اند. پیش‌بینی می‌شود که تعداد کل موارد ابتلا به دیابت نوع 1 در دوران کودکی به 476 تا 700 (95% UI 449 500-504 300) در سال 2050 افزایش پیدا کند. دیابت و چاقی کودکان و مشکلاتی از این دست در سال‌های اخیر بیشتر دیده می‌شود.
عوارض دیابت در کودکان
دیابت نوع 1 می‌تواند اندام‌های اصلی بدن کودک را تحت تاثیر قرار دهد. کنترل سطح قند خون در اکثر مواقع می‌تواند خطر بسیاری از عوارض را به طور چشمگیری کاهش دهد. عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بیماری قلبی و عروقی؛ دیابت خطر ابتلای کودک شما به بیماری‌هایی مانند تنگی عروق خونی، فشار خون بالا، بیماری قلبی و سکته را در مراحل بعدی زندگی افزایش می‌دهد.
- آسیب عصبی؛ قند اضافی می‌تواند به دیواره رگ‌های خونی کوچکی که اعصاب کودک شما را تغذیه می‌کنند آسیب برساند. این می‌تواند باعث گزگز، بی‌حسی، سوزش یا درد شود. آسیب عصبی معمولاً به تدریج و در مدت زمان طولانی اتفاق میافتد.
- آسیب کلیه؛ دیابت به خوشه‌های متعدد عروق خونی ریز در کلیه‌ها که مواد زائد خون کودک را فیلتر می‌کنند، آسیب می‌رساند.
- آسیب چشم؛ دیابت با ایجاد آسیب در رگ‌های خونی شبکیه چشم، منجر به مشکلات بینایی می‌شود.
- پوکی استخوان؛ دیابت ممکن است تراکم مواد معدنی استخوان را کاهش داده و خطر پوکی استخوان را در کودک شما در بزرگسالی افزایش دهد.
والدین کودک دیابتی
شما به عنوان والد کودک مبتلا به دیابت، می‌توانید با اقدامات زیر به کودک خود در پیشگیری از عوارض دیابت کمک کنید:
- برای حفظ قند خون تا حد امکان با کودک خود کار کنید.
- اهمیت خوردن یک رژیم غذایی سالم و شرکت در فعالیت بدنی منظم را به کودک خود آموزش دهید.
- برنامه ریزی ویزیت منظم با متخصص اطفال برای کنترل دیابت فرزندتان
- کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 در معرض خطر سایر اختلالات خودایمنی مانند بیماری تیروئید و سلیاک نیز هستند. بنابراین از پزشک بخواهید تا آزمایش‌هایی را برای این شرایط توصیه کند.
آموزش دیابت به کودکان
هدف از آموزش دیابت به کودکان، ارائه اطلاعات و حمایت از شما و فرزندتان است تا در مدیریت دیابت در زندگی روزمره راحت و مطمئن باشید. همانطور که فرزند شما مستقل‌تر می‌شود، می‌توانید به او کمک کنید تا مسئولیت بیشتری در مراقبت از دیابت خود بپذیرد.
کودکان بالای 7 سال معمولاً مهارت‌های حرکتی خوبی دارند تا بتوانند با نظارت بزرگسالان شروع به تزریق انسولین به خود کنند. آنها همچنین می‌توانند قند خون خود را چندین بار در روز با استفاده از نوارهای آزمایش ساده و شیمیایی و یک دستگاه قند سنج بررسی کنند.
با این حال، این وظایف خودمراقبتی نیاز به نظارت شما دارند تا مطمئن شوید که دیابت آنها طبق دستورالعمل‌های پزشک تحت کنترل باقی می‌ماند. اگر کودک شما بیش از حد انسولین مصرف کند، قند خون او می‌تواند بسیار پایین بیاید (هیپوگلیسمی)؛ که منجر به لرزش، ضربان قلب سریع، حالت تهوع، خستگی، ضعف و حتی از دست دادن هوشیاری خواهد شد.
از طرفی اگر کودک شما انسولین بسیار کمی مصرف کند، علائم اصلی دیابت یعنی کاهش وزن، افزایش ادرار، تشنگی و اشتها ممکن است عود کند.
پیشگیری از دیابت کودکان
در برخی موارد بر خلاف دیابت نوع 1 می‌توان از دیابت نوع 2 پیشگیری کرد. نکته مهم این است که به عنوان والدین یک کودک، مسئولیت‌پذیر باشید و سبک زندگی خانوادگی را اصلاح کنید. به کودک بیاموزید که آب بیشتر و نوشیدنی‌های شیرین کمتر بنوشد و میوه و سبزیجات بیشتری بخورد.
سعی کنید غذاهای مورد علاقه کودک را سالم‌تر تهیه کنید و بچه‌ها را در تهیه وعده‌های غذایی سالم مشارکت دهید. آهسته غذا بخورید، به طوری که حداقل 20 دقیقه طول بکشد تا احساس سیری کنید. فقط سر میز شام بخورید نه در حال دیدن تلویزیون یا کامپیوتر؛ چرا که با ایجاد حواس‌پرتی موجب پرخوری شده و در نتیجه سطح قند خون نیز به هم می‌ریزد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما به طور غیرعادی تشنه بوده و بیش از یک هفته ادرارش افزایش یافته است، به پزشک مراجعه کنید. DKA یک اورژانس پزشکی است؛ اگر کودک شما کم آبی و استفراغ دارد، او را به نزدیکترین بخش اورژانس بیمارستان ببرید. علائمی که نشان می‌دهد کودک شما به شدت کم آب شده است عبارتند از:
- ادرار تیره رنگ
- رنگ پریدگی
- سردی دست‌ها یا پاها
- تنفس سریع
- چشم‌های گود رفته یا تیره
اگر کودک شما هوشیاری خود را از دست داد، بلافاصله و بدون فوت وقت با آمبولانس تماس بگیرید.
به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
در قدم اول باید به متخصص اطفال مراجعه کنید؛ سپس ممکن است کودک شما به یک متخصص غدد (پزشک دیابت) ارجاع داده شود.
دیابت بی‌مزه در کودکان
دیابت بی‌مزه یک بیماری غیر معمول است که باعث تولید بیش از حد ادرار بسیار رقیق شده و در نتیجه تشنگی شدید می‌شود. در افراد سالم، هورمون آنتی دیورتیک (ADH که وازوپرسین نیز نامیده می‌شود) به کلیه‌ها کمک می‌کند تا میزان آب بدن را به درستی تنظیم کنند. ADH توسط هیپوتالاموس (یک غده کوچک واقع در پایه مغز) ترشح ، در غده هیپوفیز ذخیره و سپس به جریان خون رها می‌شود.
مشکل اساسی در دیابت بی‌مزه این است که ADH خیلی کم به کلیه‌ها می‌رسد یا نارسایی کلیه‌ها در پاسخ به آن رخ می‌دهد. به هر دلیل، زمانی که فرد مبتلا به دیابت بی‌مزه است، کلیه‌ها قادر به تغلیظ ادرار نیستند و مقادیر زیادی ادرار رقیق ترشح می‌شود. توجه داشته باشید که دیابت بی‌مزه همان دیابت شیرین نیست.
کودکان مبتلا به دیابت بی‌مزه با مدیریت صحیح می‌توانند زندگی کامل و سالمی داشته باشند؛ به خصوص اگر مراقبت‌های پزشکی زود شروع شود.
پیش دیابت در کودکان
کودک مبتلا به دیابت می‌تواند زندگی عادی داشته باشد!
تا زمانی که دانشمندان راه بهتری برای درمان و احتمالاً شکست دیابت پیدا کنند، شما به عنوان والدین می‌توانید با کنترل مداوم قند خون به فرزندتان کمک کنید تا زندگی شاد و سالمی داشته باشد. معاینات منظم برای شناسایی و درمان دیابت در کودکان در اسرع وقت بسیار مهم است. اگر در مورد سلامت فرزندتان نگرانی دارید با پزشک اطفال صحبت کنید.
می‌توانید برای دریافت نوبت دکتر بهترین دکتر کودکان در تهران یا هر شهر دیگری که هستید، از پلتفرم دکتردکتر استفاده کنید.
اگر تجربه یا سوالی در خصوص دیابت کودکان دارید، می‌توانید با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.
منابع:
