راه‌رفتن برایتان مشکل شده؟ پیاده‌روی، بالا رفتن از پله‌ها یا رفتن روی صندلی برایتان سخت است؟ هر دارویی مصرف می‌کنید یا فیزیوتراپی‌هایی که می‌روید دیگر کارساز نیستند؟ احتمالاً وقتش رسیده تا با مشورت دکترتان برای جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی اقدام کنید. عمل تعویض مفصل که تحت عنوان آرتروپلاستی هم شناخته می‌شود، یکی از رایج‌ترین جراحی‌های استخوان در جهان است که می‌تواند به کاهش درد ناشی از التهابات مفصلی و بهبود حرکت کمک کند.
اگر احساس می‌کنید نیاز به این جراحی دارید یا متخصص ارتوپد انجام آن را به شما توصیه کرده است، با ما و این مطلب از دکتردکتر همراه باشید تا اطلاعاتی دقیق و کامل درمورد این عمل کسب کنید.
جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی چیست؟
جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی (Arthroplasty)، نوعی عمل جراحی استخوان است که در آن، سطوح متحرک مفصل برداشته می‌شود تا بتواند بهتر و با درد کمتری حرکات خود را انجام دهد. آرتروپلاستی، معمولاً، در مورد افرادی توصیه می‌شود که مفاصل‌شان به شدت آسیب دیده یا تخریب شده است و علاوه بر دشوار بودن حرکت، تحرک مفصل‌ها برایشان بسیار دردناک است.
برای انجام جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی، جراح ارتوپد مفصل آسیب‌دیده را برداشته و آن را با یک مفصل مصنوعی جایگزین می‌کند. این مفصل مصنوعی یا به اصطلاح پروتز می‌تواند انواع مختلفی چون فلزی، سرامیکی یا پلاستیکی سنگین داشته باشد. مفصل تعویضی به روش جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی، کاملاً شبیه مفصل طبیعی بوده و حرکت مفاصل بیمار را به همان حالت قبل از تخریب برمی‌گرداند. حرکاتی کامل و روان و درعین‌حال بدون درد.
جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی ممکن است در هر قسمت از بدن که مفصل وجود دارد انجام شود، اما رایج‌ترین انواع آرتروپلاستی، تعویض مفصل ران، شانه و زانو هستند. بیشتر افرادی که از این روش استفاده می‌کنند، نیاز به تعویض کامل مفصل دارند. تنها تعداد کمی از افراد، برای تعویض جزئی مفصل مناسب هستند که در آن، تنها بخشی از مفصل آسیب‌دیده جایگزین می‌شود. برای درمان آرتروز لگن هم از چنین جراحی‌هایی استفاده می‌شود.
علل نیاز به جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
آسیب دیدگی یا تخریب در مفاصل به علت‌های مختلف ممکن است در هر کسی اتفاق بیافتد. مهم‌ترین علت مراجعه افراد برای جراحی تعویض مفصل زانو، آرتروز است. بااین‌حال، بیماری‌های وابسته به سن نیز بسیار شایع هستند و می‌توانند با تخریب غضروف – بالشتک بین زانو و مفاصل استخوانی – زمینه‌ساز نیاز به آرتروپلاستی شوند.
برخی بیماری‌های دیگر که باعث تخریب مفصل‌ها و نیاز به جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی می‌شوند عبارتند از:
- درمان آرتروز یا استئوآرتریت
- آرتریت روماتوئید یا اسپوندیلیت انکیلوزان
- سابقه جراحی‌های ارتوپدی
- عفونت‌های داخل مفصلی
- تومورهای بافت نرم یا استخوانی در درون مفصل
- انواع سینوویت‌ها مانند عوارض ناشی از هموفیلی
- بدشکلی‌ها و ناهنجاری‌های مفصلی (مثل پاهای پرانتزی یا ضربدری)
- آسیب دیدگی‌های زانو مثل شکستگی استخوان یا پارگی لیگامان‌های اطراف زانو
این آسیب دیدگی و تخریب مفصل، درنهایت باعث می‌شود تا تحرکات فرد با مشکل مواجه شده و درصورت حرکت کردن، درد زیادی را متحمل شود. در اوایل، که مشکلات حرکتی کمتر هستند و درد هم خیلی شدید نشده است، می‌توان با یک‌سری فعالیت‌های کنترل کننده، آن را التیام بخشید. فعالیت‌هایی مثل:
- کاهش فعالیت‌های بدنی
- استفاده از بریس
- گرم نگه داشتن موضع
- استفاده از داروهای ضد درد
- استفاده از داروهای ضد التهاب
- استفاده از وسایل کمکی مانند عصا برای پیاده‌روی
- فیزیوتراپی
- تزریق مفصلی کورتیزون
- تزریق مکمل‌های روان‌ساز (Viscosupplementation)
- کاهش وزن (برای افراد چاق)
- استفاده از تزریق درون مفصلی کورتیکواستروئیدها
- و برخی اقدامات نگهدارنده دیگر…
اما با گذشت زمان، بیماری شدت می‌گیرد و روش‌های بالا دیگر جوابگو نیستند. در این حالت نیز ممکن است بتوان در بعضی مفصل‌ها، با انجام جراحی استئوتومی درد را برطرف کرده یا حداقل از شدت آن کاست. اما بیماری باز هم ممکن است پیشرفت کند. زمانی‌که دیگر این اقدامات و درمان‌ها برای دردها و آسیب‌دیدگی‌های مفاصل اثربخش نباشند، عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی توصیه می‌شود.
چه زمانی باید عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی انجام شود؟
درصورتی که هیچ‌یک از اقدمات کنترل کننده، داروها و روش‌های درمانی کارساز نباشند، متخصص ارتوپدی انجام عمل جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی را توصیه می‌کند. بااستفاده از این عمل، مفصل آسیب دیده برداشته شده و تعویض می‌شود و درنتیجه، مشکلات حرکتی فرد بهبود یافته و دردهای ناشی از تخریب مفاصل نیز از بین می‌روند.
انواع جراحی‌های تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
جراحی‌های آرتروپلاستی، انواع مختلفی دارند که بسته به وضعیت آسیب دیدگی و تخریب مفاصل بیمار، پزشک جراح سعی می‌کند بهترین گزینه را انتخاب کند. در حالت کلی، سه نوع آرتروپلاستی به شرح زیر هستند:
برداشتن سطوح مفصلی
آرتروپلاستی برداشتن سطوح مفصلی (Resection arthroplasty)، روشی است که در آن تنها سطوح مفصل‌ها برداشته شده و جایگزین می‌شوند. نکته مهم در این روش، فضای خالی به‌وجود آمده در بین دو سطح مفصلی است که به مرور زمان با بافت اسکار (Scar tissue) پر شده و از بین می‌رود.
بازسازی با جایگذاری
در روش آرتروپلاستی بازسازی با جایگذاری (Interposition arthroplasty)، پس از برداشتن سطوح مفصلی، یک بافت از اطراف مفصل مثل كپسول مفصلی، عضله یا تاندون‌های اطراف مفصل را در فضای خالی به وجود آمده قرار می‌دهند تا بتوانند با کمک این جایگذاری، فضای خالی و شکاف ایجاد شده بین دو سطح مفصلی را پر کنند.
آرتروپلاستی با پروتز
آرتروپلاستی با پروتز (Prosthetic arthroplasty) که به آن تعویض مفصل (Joint replacement) نیز گفته می‌شود، شایع‌ترین روش آرتروپلاستی است که در آن، پس از خارج كردن سطوح مفصلی، آن‌ها را با پروتزهای مصنوعی فلزی، سرامیكی یا پلاستیكی جایگزین می‌کنند. به این پروتزهای سنتزی، مفصل مصنوعی گفته می‌شود که در انواع و اقسام مختلف موجود هستند. تعویض مفصل، خود به دو نوع زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- همی آرتروپلاستی (Hemiarthroplasty) یا تعویض جزئی مفصل
- تعویض كامل مفصل یا (Total joint arthroplasty) که در آن کل مفصل تعویض می‌شود
پروتزهای سنتزی علاوه بر این‌که می‌توانند از مواد مختلف ساخته شوند، بسته به مفصل مورد عمل انواع مختلفی هم دارند. به‌عنوان مثال، مفصل‌های مصنوعی مورداستفاده برای تعویض مفصل یا آرتروپلاستی زانو، خود از چند قسمت مختلف تشکیل شده‌اند:
- قسمت مربوط به استخوان ران(فمورال)
- قسمت مربوط به استخوان ساق (تیبیال)
- قسمت مربوط به استخوان کشکک (پاتلار)
چه بخش‌هایی از بدن ممکن است نیاز به تعویض مفصل پیدا کنند؟
عمدتاً بخش‌هایی از بدن که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند یا بیشتر از دیگر بخش‌ها تحت فشار هستند، آسیب بیشتری می‌بینند. ممکن است در یک نفر، نیاز به تعویض مفصل به دلیل آسیب خارجی و ضربه باشد، در یک نفر ناشی از اضافه وزن زیاد باشد و در فردی دیگر، به دلیل فشار بیش از حد وارد شده به دلیل استفاده از یک مفصل باشد. بااین‌حال، بیشترین جراحی‌های تعویض مفصل معمولاً روی مفصل زانو انجام می‌شوند.
انواع جراحی‌های تعویض مفصل یا آرتروپلاستی، با توجه به نوع مفصل عبارتند از:
- آرتروپلاستی زانو
- آرتروپلاستی لگن و ران
- آرتروپلاستی شانه
- آرتروپلاستی آرنج
- و آرتروپلاستی مچ پا
مزیت‌های تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
انجام عمل جراحی تعویض مفصل در حالت کلی مزیت‌های زیر را خواهد داشت:
- کاهش و از بین بردن درد مفاصل آسیب‌دیده
- بهبود توانایی‌های حرکتی مفصل
- بهبود کیفیت زندگی
- کاهش مشکلات حرکتی بیمار
معایب یا عوارض جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
باوجود مزیت‌های عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی، مانند هر عمل جراحی دیگری، این عمل نیز برخی معایب و عوارض را در پی خواهد داشت. برخی از شایع‌ترین عوارض آرتروپلاستی به شرح زیر هستند:
- لخته شدن خون
- عفونت
- آسیب به اعصاب اطراف مفصل جایگزین‌شده
- شل شدن قطعات مفصل مصنوعی
- سفت شدن یا بی‌ثباتی مفاصل، که ممکن است منجر به شکستگی شود
- بروز مشکلات مفصلی جدید، از جمله دررفتگی
- برطرف نشدن درد در زانو
- محدودیت حرکتی در زانو
- تخریب استخوان مجاور مفصل تعویض‌شده
- تغییر طول پا بعد از تعویض مفصل
- آسیب به عروق و اعصاب حین عمل جراحی
یکی دیگر از عوارض این جراحی می‌تواند خشکی زانو باشد، بنابراین مطالعه مقاله‌ای با همین عنوان خالی از لطف نیست.
مراقبت‌های قبل از عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
بسته به این‌که کدام مفصل قرار است تحت عمل جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی قرار بگیرد، لازم است قبل از عمل برخی اقدامات مراقبتی را انجام داده و برای انجام عمل آمادگی لازم را کسب کنید. برای این منظور:
- ممکن است جراح ارتوپدی قبل از عمل جراحی، علاوه بر درخواست سوابق بیماری، معاینه کامل جسمی را انجام دهد تا از سلامت بیمار مطمئن شود. همچنین ممکن است که آزمایش خون یا آزمایش‌های دیگری را نیز انجام دهد.
- اگر به داروی خاص یا داروهای بیهوشی (عمومی و موضعی) حساسیت دارید حتماً قبل از عمل جراحی تعویض مفصل، این مسئله را با پزشک معالج خود میان بگذارید.
- تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، اعم از تجویز پزشک یا بدون نسخه و مکمل‌های گیاهی را به پزشک معالج خود بگویید.
- در صورتی که قبلاً سابقه ابتلا به انواع اختلالات خونریزی را داشته‌اید یا این‌که داروهای ضد انعقادی (رقیق‌کننده خون)، آسپرین یا سایر داروهایی که موجب لختگی خون می‌شوند را مصرف می‌کنید، ممکن است لازم شود قبل از عمل جراحی تعویض مفصل مصرف این داروها را قطع کنید.
- قبل از انجام عمل، ممکن است لازم باشد برای ارزیابی سلامت خود چند آزمایش نظیر آزمایش خون، الکتروکاردیوگرام و عکس قفسه سینه را تهیه کنید. برخی از روش‌ها، برای برنامه‌ریزی جراحی به سی‌تی‌اسکن یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) نیز نیاز دارند.
- در صورت بارداری یا مشکوک بودن به بارداری، حتما وضعیت خود را به اطلاع پزشک برسانید.
- هشت ساعت قبل از عمل جراحی تعویض مفصل هیچ غذایی نخورید.
- ممکن است در صورت صلاح‌دید پزشک داروهای آرام‌بخش برای بیمار تجویز شود.
- بهتر است پیش از عمل جراحی برنامه فیزیوتراپی خود را تنظیم کنید.
- ممکن است به مدت ۱ تا ۲ هفته پس از ترخیص از بیمارستان، برای انجام امور روزمره نیاز به کمک دیگران داشته باشید.
- نحوه آمادگی برای عمل جراحی بسته به وضعیت سلامتی و سوابق بیماری هر فرد متفاوت است.
در جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی چه اتفاقی می‌افتد؟
عمل جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی، معمولاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. روش‌های درمانی نیز به وضعیت سلامتی فرد و همین‌طور تشخیص پزشک معالج بستگی دارد. در عمل جراحی تعویض مفصل، از دو روش بیهوشی می‌توان بهره جست:
- بیهوشی موضعی (تنها ناحیه‌ی محل جراحی بی‌حس می‌شود که به آن بیحسی موضعی نیز گفته می‌شود)
- و بیهوشی عمومی (که فرد کاملاً بیهوش می‌شود)
به‌طور کلی، در عمل جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستیرتروپلاستیآرآ این مراحل طی می‌شوند:
- به بیمار لباس مخصوص اتاق عمل یا گان پوشانده می‌شود
- ممکن است به بیمار سِرُم تزریق شود
- بیمار به حالتی روی تخت خوابانده می‌شود که بهترین دسترسی به محل جراحی (مفصل مورد نظر) را داشته باشد
- احتمال دارد سوند ادراری نیز به بیمار وصل شود
- ممکن است نیاز باشد موهای زائد محل جراحی تراشیده شوند
- یک متخصص بیهوشی و هوش‌بری در طول عمل جراحی مرتباً وضعیت ضربان قلب، فشار خون، تنفس و اکسیژن خون بیمار را تحت‌نظر خواهد داشت
- پوست محل جراحی با یک محلول ضد عفونی‌کننده تمیز می‌شود
- سپس جراح ارتوپدی برشی را در محل مفصلی انجام می‌دهد
- جراح متخصص ارتوپدی محل آسیب‌دیده مفصل را ترمیم کرده یا کاملاً برمی‌دارد
- محل جراحی با بخیه یا منگنه جراحی بسته می‌شود
- و درنهایت، محل جراحی با بانداژ یا پانسمان پوشانده می‌شود
مراقبت‌های بعد از عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
بیمار بعد از عمل جراحی به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود تا در آن‌جا تحت‌نظر باشد. وقتی که وضعیت فشار خون، نبض، تنفس و هوشیاری بیمار به حالت عادی برگردد، به بخش منتقل می‌شود.
عمل جراحی تعویض مفصل معمولاً به چند روز بستری شدن در بیمارستان احتیاج دارد. میزان بستری شدن در بیمارستان، بسته به نوع جراحی و وضعیت بیمار پس از عمل می‌تواند متفاوت باشد. باید سعی کنید بعد از عمل جراحی، به‌تدریج مفصل خود را به کار گیرید. درعین‌حال، ممکن است برای توان‌بخشی نیاز به یک دوره فیزیوتراپی داشته باشید و در این مدت، برای کاهش درد نیز داروی مسکن استفاده کنید.
مهم‌ترین نکات و مراقبت‌های بعد از عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی که لازم است پس از عمل رعایت کنید موارد زیر هستند:
- خودداری از فعالیت بدنی؛ پس از جراحی، تا آن‌جا که می‌توانید استراحت کنید.
- از کمپرس سرد یا یخ استفاده کنید؛ ممکن است بسته به وضعیت، پزشک جراح استفاده از کمپرس سرد یا یخ روی مفصل را توصیه کند. برای این منظور، هربار به مدت 20 دقیقه کمپرس سرد روی مفصل عمل‌شده قرار دهید.
- فیزیوتراپی؛ به احتمال زیاد، شما نیز مانند دیگر افرادی که عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی داشته‌اند نیاز به فیزیوتراپی داشته باشید. اگر این‌طور است، لازم است برنامه فیزیوتراپی را جدی گرفته و منظم در آن شرکت کنید تا بهبودی کامل خود را به‌دست آورید.
- فعالیت بدنی و ورزش؛ فعالیت بدنی روتین و مناسب، زیرنظر پزشک و تا جایی‌که آسیب‌رسان نبوده یا باعث درد در مفصل موردنظر نشود، بسیار کمک کننده خواهد بود. سعی کنید روزانه تا جایی که دکترتان اجازه داده است فعالیت داشته باشید.
- بالا نگه داشتن مفصل؛ بسته به مفصلی که تعویض کرده‌اید، ممکن است لازم باشد به توصیه پزشک، هنگام استراحت مفصل را بالا نگه دارید. برای مثال، اگر عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی زانو داشته‌اید، شاید لازم باشد آن را روی یک چهارپایه یا میز کوچک قرار دهید تا سطح آن بالاتر از سطح بدن‌تان باشد. گاهی از روش آویزان کردن نیز برای این منظور استفاده می‌کنند.
- تمیز نگه داشتن و رسیدگی به زخم‌ها؛ زخم‌های شما نیاز به مراقبت دارند تا هرچه زودتر التیام پیدا کرده و عفونت نکنند. در مورد مراقبت‌های لازم، از پزشک خود سوال کنید؛ همچنین درخصوص این‌که کی می‌توانید پانسمان‌ها را بردارید یا استحمام کنید.
- مصرف داروهای مسکن؛ ممکن است استفاده از برخی داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه (NSAIDs) یا داروهای مسکن تجویزی برای آرام کردن درد ناحیه عمل‌شده خوب باشد. به‌هیچ‌عنوان خودسرانه اقدام به مصرف دارو نکنید و اگر احساس می‌کنید نیاز به مسکن دارید، زیرنظر پزشک مصرف کنید. ممکن است پزشک جراح، برخی داروهای کاهش تورم یا جلوگیری از لخته شدن خون را نیز تجویز کند.
درصورت مشاهده علائم زیر، فوراً آن را با پزشک خود درمیان گذاشته یا برای ویزیت، به دکترتان مراجعه کنید:
- تب یا لرز
- قرمزی، تورم، خونریزی یا ترشحات دیگر از محل جراحی
- افزایش درد در اطراف محل جراحی
- بیحسی یا گزگز در عضو آسیب‌دیده
در صورت صلاح‌دید پزشک می‌توانید رژیم غذایی عادی خود را از سر بگیرید. همین‌طور تا زمانی پزشک اجازه نداده، نمی‌توانید رانندگی کنید و فعالیت‌های عادی روزمره نیز تا بهبودی کامل با محدودیت مواجه خواهند بود.
برای رفاه حال بیشتر خودتان به‌عنوان کسی‌که عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی انجام داده، می‌توانید با یک‌سری تغییرات در محیط زندگی، روند بهبودی را تسریع کنید:
- تعبیه نرده‌های مناسب در راه‌پله‌ها
- تعبیه نرده و میله‌های ایمنی در حمام
- استفاده از نیمکت یا صندلی مخصوص در حمام
- استفاده از صندلی توالت فرنگی با ارتفاع مناسب
- استفاده از یک صندلی با نشیمن و پشتی نسبتاً سفت تا زانوها پایین‌تر از ران و باسن قرار گیرند
- استفاده از پاشنه‌کِش مناسب و بلند برای پوشیدن کفش و چوب مخصوص پوشیدن لباس
- و مراقبت از خود تا زمین نخورید، ضربه‌ای به زخم و مفصل وارد نشود یا فشاری به آن نیاید.
بسیاری از افرادی که عمل تعویض مفصل یا آرتروپلاستی داشته‌اند (98 درصدشان) پس از یک ماه می‌توانند بهبودی کامل خود را به دست آورده و به فعالیت‌های حرفه‌ای خود بازگردند. بااین‌حال، برای این‌که بتوانید بدون هیچ مشکلی دوران نقاهت خود را سپری کنید، لازم است به این چند نکته توجه داشته باشید:
- استفاده از عصا و یا واکر هنگام راه رفتن
- فشار نیاوردن به زانو هنگام بلند شدن
- فشار نیاوردن به زانو هنگام خوابیدن
- آویزان نکردن پا هنگام نشستن
- و تا جایی که امکان دارد، استفاده نکردن از پله
تعویض مفصل یا آرتروپلاستی و یک عمر راحتی…
تعویض مفصل یا آرتروپلاستی، با وجود این‌که یکی از حساس‌ترین جراحی‌های استخوان است، ولی معمولاً نتیجه‌بخش است و بیمارانی که از درد در ناحیه مفصل‌ها یا مشکلات حرکتی رنج می‌برند، با این جراحی پس از چندین ماه به حالت عادی برگشته و می‌توانند از زندگی لذت ببرند. به‌ویژه اگر قرار باشد بهترین متخصصین ارتوپد تهران ویزیت و جراحی بیمار را برعهده داشته باشند.
درصورتی‌که احساس می‌کنید نیاز به تعویض مفصل یا آرتروپلاستی دارید، می‌توانید برای نوبت‌دهی آنلاین از سایت دکتردکتر اقدام نمایید.
درنهایت، اگر تجربه‌ای درخصوص این عمل جراحی دارید، یا سوالی برایتان پیش آمده که مطلب بالا نتوانسته جوابگوی آن باشد، می‌توانید با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.
