رژیم مایعات برنامه غذایی است که شامل تمام خوراکی‌هایی همچون سوپ رقیق، شیک، ژله، شیر و آب‌میوه بدون پالپ است و معمولاً برای بیمارانی که قادر به مصرف غذاهای جامد نیستند یا پس از جراحی و التهاب دستگاه گوارش نیاز به تغذیه آسان دارند، توصیه میشود.
این رژیم به‌طور معمول و طی بازه زمانی کوتاهمدت، بین ۳ تا ۷ روز و تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام میشود و کاهش وزن حاصل از آن عمدتاً ناشی از کاهش کالری و آب بدن است. از مزایای این رژیم میتوان به هضم آسان، کاهش فشار معده و تسکین حالت تهوع اشاره کرد اما مصرف طولانیمدت آن، فرد را با خطر کمبود مواد مغذی، خستگی از تنوع محدود غذایی و نیاز به کنترل دقیق پروتئین و کالری همراه روبرو خواهد کرد.
ناگفته‌ها درباره این رژیم بسیار است و از این رو برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله دکتردکتر را به بررسی کامل رژیم مایعات اختصاص داده‌ایم؛ با ما همراه باشید.
اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
رژیم مایعات چیست؟
رژیم مایعات، نوعی رژیم غذایی لاغری و رژیم شوک است که در آن، فرد غذاهای خود را بیشتر به شکل مایعات مصرف میکند. این رژیم معمولاً شامل آب، آبمیوهها، اسموتی‌ها، شیر، نوشیدنیهای پروتئینی، سوپ‌ها و سایر مایعات است. رژیم غذایی مایعات برای رفع بعضی از مشکلات گوارشی مانند بلع نیز کارساز است.
بر اساس مقاله‌ای منتشر شده در وبسایت پایگاه دانشگاه پزشکی می‌سی‌سی‌پی (UMC)،
رژیم غذایی مایعات کامل، فقط شامل مایعات و غذاهایی است که در دمای اتاق مایع هستند.
در بعضی از انواع این رژیم، مواد غذایی جامد نرم نیز در برنامه غذایی دیده می‌شوند. لازم به ذکر است که این برنامه غذایی، یکی از انواع رژیم کم هزینه است.
چگونه رژیم مایعات بگیریم؟
برای پیروی از رژیم لاغری مایعات، پیش از هرگونه اقدام باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. اگر صرفاً به دنبال کاهش وزن هستید، بهتر است که از این رژیم صرف‌نظر کنید. زیرا قواعد آن بسیار سخت بوده و تنوع غذایی نیز بسیار اندک است. با این حال، مهم‌ترین نکاتی که هنگام پیروی از این رژیم باید توجه داشته باشید، عبارتند از:
- طول دوره رژیم
- زمان‌بندی رژیم
جزئیات موارد فوق را بررسی می‌کنیم.
طول دوره رژیم
با اینکه مدت‌زمان پیروی از رژیم لاغری مایعات به طور دقیق مشخص نمی‌شود، اما به موارد زیر بستگی دارد:
- دلیل تجویز رژیم
- پاسخ بدن فرد به رژیم
- نظر پزشک
- نوع بیماری
نکته! بدن بسیاری از افراد نسبت به این رژیم واکنش منفی نشان می‌دهد. از این رو، در صورت مشاهده واکنش منفی سریعاً آن را قطع کنید.
زمان‌بندی رژیم
در حالت کلی، این رژیم کوتاه‌مدست است و زمان‌بندی آن به دلیل تجویز رژیم و نوع آن بستگی دارد. با این حال، زمان‌بندی این رژیم بعد از یک عمل جراحی به شرح زیر است:
- روز اول؛ فقط مایعات شفاف مانند آب، شربت، سوپ شفاف
- روز دوم؛ اضافه‌شدن مایعات غلیظ‌تر مانند شیر کم‌چرب، پوره میوه
- روز سوم؛ اضافه‌شدن غذاهای نرم مانند پوره سیب‌زمینی، ماست
در روزهای بعد، میتوانید غذاهای جامد را بعد از تایید پزشک به رژیم خود اضافه کنید. توجه داشته باشید که اگر هدف رژیم درمانی نباشد، اصول زمان‌بندی آن متفاوت خواهد بود.
نمونه رژیم مایعات
منوی غذایی یک‌روزه مایعات، شامل موارد زیر است:
- صبحانه؛ ۱ فنجان غلات با شیر کامل، نصف فنجان آب میوه
- میان‌وعده صبح؛ نصف فنجان نوشیدنی مکمل، نصف فنجان ماست
- ناهار؛ ۲ فنجان سوپ، نصف فنجان آب گوجه‌فرنگی، ۱ فنجان پودینگ شکلاتی
- عصرانه؛ نصف فنجان نوشیدنی مکمل، نصف فنجان آب میوه
- شام؛ ۲ فنجان سوپ، نصف تا یک فنجان بلغور جو دوسر مخلوط شده با شیر کم‌چرب، نصف فنجان لیموناد
برای جلوگیری از بروز هرگونه عوارض، به جزئیات رژیم خود دقت کافی داشته باشد همچنین در صورت تجویز رژیم یک هفته ای مایعات، در خصوص تنوع وعده‌های غذایی با پزشک خود مشورت کنید.
نکته! در صورتی که رژیم غذایی مایعات ۵ روزه یا بیشتر باشد، مصرف مکمل‌های غذایی یا پودرهای پروتئینی با دستور پزشک ضروری است.
انواع رژیم غذایی مایعات
انواع رژیم غذایی مایعات دسته‌بندی‌هایی از برنامه‌های تغذیه‌ای هستند که بر اساس شفافیت، غلظت و میزان مواد مغذی مایعات تفاوت دارند و هر کدام برای شرایط خاصی طراحی شده‌اند. این انواع می‌توانند از مایعات کاملاً شفاف و سبک که عمدتاً شامل آب، عصاره‌ها و آبمیوههای صاف هستند تا مایعات غنی‌تر و غلیظ‌تر که حاوی پروتئین، چربی و کربوهیدرات بیشتری هستند، متغیر باشند.
تفاوت اصلی بین این انواع در میزان کالری، حجم پروتئین و فیبر و هدف بالینی مصرف آنهاست؛ برخی برای آماده‌سازی قبل از جراحی یا آزمایش‌ها مناسبند و برخی برای تغذیه افراد با مشکلات بلع یا دستگاه گوارش طراحی شده‌اند. انتخاب نوع مناسب بر اساس شرایط بیمار، مدت زمان رژیم و نیازهای تغذیه‌ای انجام میشود تا هم هضم آسان حفظ شود و هم کمبود مواد مغذی ایجاد نشود.
در ادامه، جزئیات و نکات مهم را در خصوص موارد فوق بررسی خواهیم کرد:
رژیم غذایی مایعات صاف
منابع غذایی رژیم مایعات صاف شده، شامل آب ساده، شربت‌ها، آبیموه‌های طبیعی بدون پالپ و سوپ‌های صاف شده است. مصرف ژله، بستنی، چای، قهوه بدون شیر و شکر نیز مجاز است. این رژیم بسیار محدود بوده و معمولاً برای موقعیت‌های زیر توصیه می شود:
- آماده‌سازی روده برای جراحی
- اسهال شدید (در موارد خاص)
- التهاب روده
- بعضی از عمل‌های جراحی
در رژیم صاف، فقط مصرف مایعاتی مجاز است که به راحتی از یک نی عبور می‌کنند.
رژیم غذایی مایعات شفاف
این نوع از رژیم، زمانی تجویز میشود که فرد با مشکلات گوارشی مانند استفراغ یا اسهال درگیر شود. این رژیم نمی‌تواند کالری و مواد مغذی مورد نیاز بدن را به طور کافی تامین کند. از این رو، نباید بیشتر از چند روز ادامه داشته باشد. منابع غذایی رژیم شفاف عبارتند از:
- آب و آب میوه‌های بدون پالپ، مانند آب سیب
- آبگوشت و آب‌مرغ شفاف و بدون چربی
- نوشیدنیهایی با طعم میوه
- نوشیدنیهای ورزشی
- نوشیدنیهای بدون گاز
- ژلاتین بدون میوه
- چای یا قهوه
- عسل یا شکر صاف
نکته! در صورتی که این رژیم بیشتر از چند روز ادامه داشته باشد، فرد با مشکلات مختلفی مواجه خواهد شد. زیرا منابع این رژیم، برای تامین کالری کامل و مواد مغذی مورد نیاز بدن کافی نیستند.
رژیم کامل مایعات
رژیم کامل مایعات شامل مواد غذایی‌ای است که به شکل مایع یا کاملاً قابل بلع هستند و می‌توانند نیازهای تغذیه‌ای فرد را تا حدی تأمین کنند. از جمله این مواد غذایی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوپ‌ها و عصاره‌های صاف؛ بدون تکه‌های جامد، می‌توانند شامل سبزیجات، گوشت یا مرغ له‌شده؛
- شیر و محصولات لبنی مایع؛ مانند شیر معمولی، شیر طعم‌دار، ماست رقیق یا شیکهای پروتئینی؛
- آبمیوهها و نوشیدنیهای صاف؛ بدون پالپ یا قطعات میوه؛
- پودینگ‌ها و ژله‌ها؛ با حالت نرم و قابل بلع و کم کالری و همراه با قند گیاهی؛
- نوشیدنیهای ورزشی یا انرژی‌زا؛ برای جبران الکترولیت‌ها و انرژی در شرایط خاص؛
- شیک‌ها و مکمل‌های مایع تغذیه‌ای؛ شامل پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی.
نکته! این رژیم نباید بیشتر از ۳ روز ادامه داشته باشد.
رژیم غذایی مایعات نرم
رژیم غذایی نرم، رژیمی است که نیازی به جویدن زیاد ندارد. به همین دلیل، برای استراحت دستگاه گوارشی بعد از یک بیماری یا جراحی بسیار مناسب است. بعضی از غذاهای نرم بر اساس بافت و قوام‌شان از این رژیم حذف می‌شوند. برای مثال، غذاهایی که میزان فیبر یا چربی بالایی دارند از این دست هستند. منابع غذایی این رژیم عبارتند از:
- انواع شیرهای گیاهی و حیوانی
- دوغ بدون گاز
- آبیموه‌های صاف‌شده
- قهوه با شیر
- سوپ عدس
- سوپ سبزیجات
- آش بدون حبوبات
- ماست
- بستنی ذوب‌شده
- پوره عدسی
- موز له‌شده
- سیب‌زمینی پوره‌شده
- هویج و کدو پوره‌شده
منابع غذایی باید بدون ادویه تند و بدون چربی تهیه شوند. همچنین از آنجایی که این رژیم با بررسی وضعیت بدنی فرد ادامه می‌یابد، تجویز و رعایت دستور‌العمل‌های پزشک ضروری است.
رژیم غذایی دیسفاژی
رژیم غذایی دیسفاژی یک برنامه تغذیه‌ای تخصصی است که برای افرادی طراحی میشود که در بلع غذا یا مایعات دچار مشکل هستند. هدف اصلی این رژیم، کاهش خطر خفگی و آسپیراسیون یا رفتن مواد غذایی به ریه و در عین حال تأمین نیازهای تغذیه‌ای فرد است.
این رژیم بر اساس غلظت و قوام غذا و نوشیدنی‌ها تنظیم میشود و شامل مایعات غلیظ یا نرم، غذاهای له‌شده و پوره‌شده و گاهی مکمل‌های تغذیه‌ای میشود تا بلع راحت‌تر و ایمن‌تر باشد. مواد غذایی و نوشیدنی‌ها در این رژیم می‌توانند از مایعات غلیظ، سوپ‌های صاف، پودینگ‌ها، ماست‌های رقیق‌شده و غذاهای نرم پوره‌شده تشکیل شوند.
انتخاب نوع قوام مناسب بسته به شدت دیسفاژی و توصیه متخصص تغذیه یا پزشک انجام میشود و معمولاً تحت نظارت دقیق قرار دارد تا کمبود تغذیه‌ای ایجاد نشود.
با رژیم مایعات چه مقدار وزن و در چه مدت زمانی میتوان وزن کم کرد؟
در رژیم‌های مایعات، کاهش وزن عمدتاً ناشی از محدودیت کالری و کاهش آب بدن است و میزان آن به نوع مایعات مصرفی، میزان کالری دریافتی، فعالیت بدنی و شرایط فرد بستگی دارد. معمولاً این رژیم‌ها کوتاهمدت هستند و به‌طور میانگین بین ۳ تا ۷ روز انجام می‌شوند، بنابراین کاهش وزن قابل توجه و پایدار طولانیمدت انتظار نمی‌رود.
کاهش وزن سریع‌تر در این دوره بیشتر به کاهش آب بدن مربوط است تا چربی، و پس از بازگشت به رژیم عادی ممکن است مقداری از وزن بازگردد. برای درک بهتر، جدول زیر میانگین تقریبی کاهش وزن را در دورههای مختلف رژیم مایعات نشان می‌دهد:
| مدت رژیم | کاهش وزن تقریبی | نکات مهم |
|---|---|---|
| ۳ روز | ۰.۵ تا ۱.۵ کیلوگرم | بیشتر کاهش وزن ناشی از آب بدن است. |
| ۵ روز | ۱ تا ۳ کیلوگرم | نیاز به کنترل کالری و مصرف پروتئین بیشتر وحود دارد. |
| ۷ روز | ۲ تا ۴ کیلوگرم | ممکن است احساس خستگی همراه با کمبود مواد مغذی رخ دهد. |
مزایای رژیم لاغری مایعات
مهم‌ترین مزایای این برنامه به عنوان یکی از راه های رژیم لاغری فوری بررسی می‌کنیم:
- استراحت دستگاه گوارش
- کاهش فشار روی کبد و کلیه‌ها
- کاهش اختلالات گوارشی
- تسهیل عمل دفع
- کاهش دریافت کالری
- آماده‌سازی برای جراحی
برای کسب آگاهی کامل در مورد مزایای این رژیم، حتماً با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
هنگام رژیم غذایی مایعات به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
مهم‌ترین نکاتی که هنگام پیروی از این رژیم باید توجه داشته باشید، عبارتند از:
- برای جلوگیری از کاهش وزن افراطی، به تمام دستور‌العمل‌های پزشک دقت کنید؛
- غذاهای خود را حتماً به صورت پوره و مایع کامل میل کنید؛ (هیچ تکه قابل مشاهده‌ای نباید باشد)
- برای مرطوب‌شدن غذاهای خود میتوانید از شیر، آب، سس‌های سالاد و سس مایونز را به غذاهای خود اضافه کنید؛
- هنگام مصرف مایعات به سیگنال‌های بدن خود توجه کنید؛ (احساس سیری به معنی توقف نوشیدن است)
همچنین، سعی کنید مایعات روزانه خود را با ۱۵ تا ۲۰ دقیقه فاصله از یکدیگر بنوشید.
دستور رعایت رژیم غذایی مایعات، حتماً باید از سوی دکتر تغذیه یا متخصصین دیگر باشد.
نکته! در اغلب عمل بیماری‌های گوارشی، بیمار ابتدا رژیم را با مصرف مایعات آغاز میکند. برای مثال، در رژیم غذایی بعد از عمل کیسه صفرا، مصرف غذاهای سنگین و چرب ممنوع است. از این رو، رژیم غذایی مایعات به بدن کمک میکند تا بعد از برداشتن کیسه صفرا، به‌آرامی به هضم غذاهای معمولی عادت کند.
کدام نوشیدنی‌ها در رژیم غذایی مایعات مجاز هستند؟
مصرف نوشیدنیهای زیر در رژیم غذایی مایعات مجاز است:
- آب
- بستنی
- ژله
- انواع میلک‌شیک و اسموتی
- آبمیوهها
- آب سبزیجات
- نوشیدنیهای ورزشی
- محلول‌های آبرسان خوراکی
- قهوه
- چای
- شیرکاکائو
- انواع شیر گاو (کامل، کم‌چرب، بدون چربی)
- شیرهای گیاهی بدون لاکتوز (مانند سویا، بادام یا شیر کتان)
- آبگوشت شفاف (گوشت گاو، مرغ)
- سوپ‌های مختلف
در صورت حساسیت یا منع غذایی هرکدام از موارد فوق، سایر نوشیدنی‌ها را میل کنید.
مایعات ممنوع در رژیم غذایی مایعات
در رژیم غذایی مایعات، مصرف هرگونه غذای جامد غیرمجاز است. برای مثال:
- میوه‌ها یا سبزیجات خام، له‌شده و پخته (مانند آووکادو له‌شده)
- کنسروهای دارای پوست یا دانه
- آبمیوههای اسیدی (به‌ویژه بعد از عمل‌های معده)
- نوشیدنیهای گازدار (مانند آب، نوشابه و دلستر)
- گوشت و جایگزین‌های گوشتی
- غلات کامل
- پنیرهای سفت و نرم
- آجیل و دانه‌ها
رژیم غذایی مایعات، باید با انجام آزمایش‌های مختلف و آگاهی از وضعیت سلامت بدن شروع شود.
عوارض رژیم غذایی مایعات
از آنجایی که در این رژیم، فرد مواد مغذی را به صورت کافی دریافت نمی‌کند، ادامه دادن آن در طولانیمدت با عوارض متعددی همراه است. این عوارض را بررسی می‌کنیم:
- خستگی
- سرگیجه
- ریزش مو
- آسیب‌های قلبی
- سنگ کیسه صفرا
- یبوست (در صورت کاهش دریافت فیبر)
- صعف عضلانی
نکته! این رژیم، زمانی مضر است که فرد اصول علمی و دستور‌العمل‌های پزشک را هنگام اجرای آن رعایت نکند.
رژیم غذایی مایعات برای چه افرادی مناسب است؟
این رژیم غذایی، معمولاً برای افرادی که شرایط زیر را دارند تجویز میشود:
- قبل و بعد از جراحی؛ مانند جراحی‌های دستگاه گوارش، برای استراحت روده و آماده‌سازی برای جراحی یا بهبود پس از آن
- بیماری‌های گوارشی؛ مانند التهاب روده، کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و اسهال شدید، برای کاهش فشار روی روده و تسکین علائم
- مشکلات در جویدن یا بلع؛ مانند بیماری‌های دهان و دندان، سکته مغزی یا مشکلات عصبی، مشکل در جویدن یا بلع
- آمادگی برای برخی آزمایشات پزشکی؛ به‌ویژه آزمایشات مرتبط با دستگاه گوارش
برنامه غذایی این رژیم برای تکمیل مراحل درمانی بسیار ویژه و دقیق است.
رژیم غذایی مایعات برای چه افرادی مناسب نیست؟
افرادی که در دسته‌بندی‌های زیر قرار میگیرند، نباید این رژیم را دنبال کنند:
کودکان؛ به دلیل نیاز به مواد مغذی برای رشد
- زنان باردار و شیرده؛ برای نیاز به مواد مغدی بیشتر برای خود، جنین و نوزاد
- افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن؛ مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و کلیوی
- افراد خواستار کاهش وزن زیاد؛ بروز عوارض جدی
در حالت کلی، این رژیم رژیمی متعادلی نیست و میتواند باعث کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی شود. برای دریافت رژیم مناسب وضعیت جسمانی خود، میتوانید مطلب رژیم یک هفته ای را مطالعه کنید.
آیا لازم است همراه با این رژیم غذایی مکمل دارد؟
استفاده از مکمل‌ها همراه با رژیم غذایی مایعات به شرایط فرد و مدت زمان اجرای رژیم بستگی دارد. این رژیم معمولاً کوتاهمدت است و اگر تنوع مایعات مصرفی کافی باشد، ممکن است نیاز به مکمل فوری وجود نداشته باشد. با این حال، در موارد زیر توصیه میشود:
- مدت طولانی رژیم؛ اگر رژیم بیش از چند روز ادامه یابد، احتمال کمبود پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی افزایش می‌یابد و استفاده از مکمل‌های مایع یا پودرهای تغذیه‌ای ضروری میشود.
- شرایط پزشکی خاص؛ افرادی که به دلیل بیماری‌های گوارشی، ضعف سیستم ایمنی یا مشکلات بلع نمی‌توانند مقدار کافی کالری و مواد مغذی دریافت کنند، باید از مکمل استفاده کنند.
- کنترل تغذیه‌ای دقیق؛ مکمل‌ها به تأمین پروتئین، آهن، کلسیم، ویتامین D و سایر ریزمغذی‌ها کمک می‌کنند و از کاهش انرژی و ضعف بدنی جلوگیری می‌کنند.
بنابراین، استفاده از مکمل‌ها بهتر است تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود تا رژیم مایعات، ایمن و مؤثر باشد و کمبودهای تغذیه‌ای ایجاد نشود. برای خرید انواع مکمل غذایی و لاغری، میتوانید از کمک داروخانه آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
تجربه دیگران از رژیم غذایی مایعات چه بوده است؟
بر اساس گزارش‌های مردمی در منابع معتبر، مهم‌ترین نکات از نظر دیگران را بررسی می‌کنیم:
- آزاردهنده بودن احساس گرسنگی مداوم
- خسته‌کننده بودن و غیرقابل تحمل‌بودن رژیم
- کسب نتایج مطلوب همراه با خستگی و کمبود انرژی
در نتیجه، این رژیم برای افراد عادی مناسب نیست و بیشتر برای تجویز‌های درمانی کاربرد دارد.
برای مشورت درباره رژیم غذایی مایعات به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟
بدیهی است که برای دریافت مشاوره و راهنمایی در خصوص رژیم مایعات، باید به دکتر تغذیه مراجعه کنید. البته اگر امکان مراجعه حضوری در مطب پزشک را ندارید، میتوانید از طریق سامانه نوبت دهی دکتردکتر، مشاوره آنلاین تغذیه بگیرید.
منابع:
