سونوگرافی داپلر ابزاری است که از امواج صوتی آن برای گوش‌دادن به ضربان قلب جنین استفاده می‌کنند. این نوع از سونوگرافی در اواخر سه‌ماهه سوم بارداری استفاده می‌شود و به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های معمول دوران حاملگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از اهداف اصلی مراقبت‌های پیش از زایمان و به‌کارگیری ابزارهایی مانند سونوگرافی داپلر، شناسایی جنینِ در معرض خطر و اعمال مداخلات بالینی است؛ استفاده از چنین ابزار پزشکی می‌تواند باعث کاهش عوارض و مرگ و میر پیش از زایمان شود. داپلر با بررسی شکل موج‌های شریان نافی جنین می‌تواند مشکلات و آسیب‌های احتمالی را شناسایی کند. این دستگاه در دسته‌بندی تست‌های غربالگری کم‌خطر قرار می‌گیرد.
در این مقاله از مجله سلامتی و پزشکی دکتردکتر، درباره داپلر در بارداری، انواع، عوارض و تفاسیر آن در کنار آمادگی‌های لازم برای انجامش می‌خوانید. مطالعه این مطلب به حدود ۵ دقیقه زمان نیاز دارد.
محتوای پزشکی این مطلب توسط دکتر مجید رمضانی، متخصص تصویربرداری (رادیولوژی) در مشهد مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
اگر درباره این نوع از سونوگرافی در بارداری پرسشی دارید، در پایان همین صفحه سوالاتتان را مطرح کنید تا پزشک به شما پاسخ دهد.
سونوگرافی داپلر چیست؟
سونوگرافی داپلر (Doppler Ultrasound) برای تشخیص مشکلات قلب و عروق خونی استفاده می‌شود. این آزمایش جهت و سرعت حرکت خون در شریان‌ها و وریدها را نشان می‌دهد.
متخصصان با این سونوگرافی لخته‌های خون، عروق تنگ و سایر مشکلاتی را شناسایی می‌کنند که روی قلب و رگ‌های خونی در پاها، بازوها و معده تأثیر می‌گذارند. از داپلر در دوران بارداری هم استفاده می‌شود و با آن وضعیت قلب و عروق جنین (ضربان قلب و جریان خون جنین) مورد بررسی قرار می‌گیرد.
به گفته کتابخانه ملی پزشکی آمریکا، برخلاف اسکن اولتراسوند یا همان سونوگرافی معمولی، داپلر جنین فقط صدا تولید می‌کند، نه تصویر.
سونوگرافی داپلر در بارداری
داپلر نوعی سونوگرافی است که از امواج صوتی برای تشخیص صداهای جنین و جفت در هفته‌های مذکور استفاده می‌کند و در هفته ۳۲ بارداری به درخواست دکتر زنان انجام می‌شود. معمولا در هفته ۱۰ تا ۱۲ حاملگی، امکان تشخیص صدای قلب جنین با داپلر وجود دارد.
این نوع سونوگرافی براساس اثر داپلر عمل می‌کند، یعنی تشخیص می‌دهد که چگونه امواج فرکانس (در این مورد امواج صوتی) با حرکت ناظر به سمت یا دور شدن از منبع صدا تغییر می‌کنند.
برای استفاده از دستگاه داپلر، متخصصان در ابتدا پروب (بخشی از دستگاه سونوگرافی که روی بدن حرکت داده می‌شود تا امکان بررسی درون مقدور شود) را با ژل آغشته می‌کنند و سپس آن را روی شکم برهنه فرد باردار حرکت می‌دهند تا صدای جنین تشخیص داده شود.
صداها از طریق بلندگویی قابل شنیدن هستند. برخی از داپلرها تعداد ضربان قلب در واحد اصلی را هم نمایش می‌دهند. صدای قلب جنین معمولا بین ۱۱۰ تا ۱۶۰ تپش در دقیقه است.
اغلب صدای قلب در پاسخ به فعالیت یا انقباضات تغییر می‌کند، به‌همین دلیل است که نظارت بر صدای قلب جنین در طول زایمان بسیار مهم است. ضربان قلب غیرطبیعی می‌تواند نشان از کمبود اکسیژن دریافتی جنین یا مشکلات دیگر باشد.
انواع سونوگرافی داپلر در بارداری
برخی از دستگاه‌های سونوگرافی داپلر ضدآب هستند. این دستگاه‌ها قدرت‌های متنوعی دارند و توانشان براساس مگاهرتز (MHz) اندازه‌گیری می‌شود. توان داپلرهای موجود در مراکز سونوگرافی معمولا ۲ یا ۳ است.
انواع سونوگرافی داپلر در بارداری هم به‌شرح زیر است:
- واژینال
- شریان رحمی
- شریان ناف
- کاردیوتوکوگرافی
- شریان مغز
- داکتوس ونوس
- برای چسبندگی جفت
| داپلر واژینال | برای بررسی حاملگی خارج از رحم کاربرد دارد. |
| داپلر شریان رحمی | مقدار خون رسیده به رحم و جنین بررسی می‌شود. نرسیدن خون و اکسیژن کافی به جنین با بروز مشکلاتی روبه‌رو است و نیاز به بررسی دارد. |
| داپلر شریان ناف | جریان خون رسیده به جنین از راه بند ناف بررسی می‌شود. از کاربردهای آن، بررسی دریافت مواد مغذی جنین از راه بند ناف است. |
| داپلر کاردیوتوکوگرافی (Cardiography) | از صدا برای بررسی وضعیت قلب جنین استفاده می‌شود. |
| داپلر شریان مغز | میزان خونرسانی به مغز جنین را ارزیابی می‌کند. |
| داپلر داکتوس ونوس (Ductus venosus) | برای شناسایی اختلالات کروموزومی جنین و ارزیابی ورید نافی ناقل خون به قلب جنین در سه ماهه نخست باردرای انجام می‌شود. |
| داپلر برای چسبندگی جفت | برای تشخیص چسبندگی جفت به رحم کاربرد دارد. |
سونوگرافی کالر داپلر جنین چیست؟
کالر داپلر (Color Doppler Ultrasound) نوعی از سونوگرافی داپلر است که می‌تواند سرعت حرکت و روند جریان خون در رگ‌های بدن را نشان بدهد. با کالر داپلر، دستگاه اصوات و امواج صوتی داپلر را به تصاویری رنگی بدل می‌کند. در نتیجه، متخصصان سونوگرافی می‌توانند از سرعت و جهت جریان خون در رگ‌ها باخبر شوند.
در چه مواردی پزشک دستور انجام سونوگرافی کالر داپلر را برای خانم‌های باردار می‌دهد؟
- بارداری چندقلو
- شاخص توده بدنی (BMI) پایین یا بالای مادر
- ابتلای مادر به دیابت و فشار خون بالا
- سرعت کم رشدکردن جنین
- داشتن سابقه سقط جنین یا تولد نوزاد سبک‌وزن و غیرعادی
- سیگارکشیدن مادر
ضرورت سونوگرافی داپلر در بارداری
استفاده از روش سونوگرافی داپلر در موارد زیر ضروری به‌نظر می‌رسد:
- کندبودن رشد جنین
- سیگاری‌بودن مادر
- وجود شائبه چسبندگی جفت
- وجود سابقه سقط جنین برای مادر
- ابتلای مادر به فشار خون بالا در حاملگی
- پایین یا بالابودن بیش از حد شاخص توده بدنی مادر
آمادگی قبل از سونوگرافی داپلر بارداری
نیازی به آمادگی قبل از سونوگرافی داپلر رشد جنین نیست. باید بدانید که:
- احتیاجی به ناشتابودن نیست.
- سونوگرافی داپلر در ماه هشتم بارداری انجام می‌شود.
- لازم نیست، پیش از انجام سونوگرافی آب زیادی نوشیده شود.
تفسیر سونوگرافی داپلر در بارداری
در تفسیر سونوگرافی داپلر در رشد جنین به موارد زیر پرداخته می‌شود:
- اختلالات خونرسانی به جنین
- چسبندگی غیرطبیعی جفت
- شاخص ضربان شریانی
- تعداد عروق بند ناف
- شریان نافی
برای برخورداری از مشاوره درمانی صحیح و ضرورت انجام این آزمایش، می‌توانید با پزشک مشورت کنید.
| اختلالات خونرسانی به جنین | دو شاخص مقاومتی و ضربان شریانی برای بررسی اختلالات خونرسانی به جنین در اثر سن حاملگی در داپلر ارزیابی می‌شوند. |
| چسبندگی غیرطبیعی جفت | برای بررسی اینکه فضاهای عروقی پرشمار درون جفت و عروق فراوان در حد فاصل میان جفت و رحم نباشند از داپلر استفاده می‌شود. |
| شاخص ضربان شریانی | جریان خون عروق مغزی جنین مقاومت بالایی دارند و برای بررسی وضعیت آنها از شاخص ضربان شریانی در سونوگرافی داپلر استفاده می‌شود. |
| تعداد عروق بند ناف | بند ناف شامل دو شریان و یک ورید است. این موضوع با داپلر بررسی می‌شود تا وضعیت طبیعی باشد. |
| شریان نافی | برای بررسی وضعیت عروق بستر جفت از داپلر استفاده می‌شود. |
سوالات متداول سونوگرافی داپلر در بارداری
سونوگرافی داپلر در رشد جنین از امواج صوتی برای تشخیص حرکت خون در رگ‌ها استفاده می‌کند. زمانی که شائبه مشکلات قلبی با علائمی مانند تنگی نفس، خستگی و تورم پای مادر دیده شود یا نشانه‌هایی از علائم بیماری شریان محیطی مانند تهوع و ضعف عضلانی رخ بدهد هم از داپلر استفاده می‌شود.
خیر، لازم نیست که زنان باردار برای انجام این تست ناشتا باشند.
این نوع سونوگرافی عوارض آنچنان مشخصی در پی ندارد اما برای احتیاط بهتر است که فقط در صورت تجویز پزشک انجام شود.
منابع:
