ویتامین B12 ؛منابع، موارد مصرف، عوارض جانبی

ویتامین B12 یکی از انواع مهم ویتامین B است. این ویتامین برای سلامت بافت عصبی، عملکرد مغز و تولید گلبول های قرمز بسیار مهم است. کوبالامین نام دیگر ویتامین B12 است.

کمبود یا نارسایی زمانی رخ می دهد که سطح ویتامین B12 برای پاسخگویی به نیازهای بدن بسیار کم شود. این می تواند منجر به بروز برخی علائم گردد و در صورت عدم درمان حتی می تواند به مشکلات عصبی برگشت ناپذیر تبدیل شود.

ویتامین B12 مانند سایر ویتامین های گروه B یک ویتامین محلول در آب است. این بدان معنی است که می تواند در آب حل شود و از طریق جریان خون حرکت کند. بدن می تواند ویتامین B12 را تا 4 سال ذخیره کند و می تواند از شر هر ویتامین B12 اضافی یا ناخواسته در ادرار خلاص شود.

ویتامین B12 نقس بسیار مهمی در بدن ایفا می‌کند. به عنوان مثال، به ساخت DNA گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند. از آنجایی که بدن خود توانایی تولید ویتامین B12 را ندارد، باید آن را از غذاهای حیوانی یا مکمل‌ها دریافت کنید. و این دریافت ویتامین باید به طور منظم انجام شود.

اگرچه ویتامین B12 تا پنج سال در کبد ذخیره می‌شود، اما در صورت نداشتن یک رژیم غذایی سالم ممکن است به کمبود آن دچار شوید.

ویتامین B12 برای فرآیندهای مختلف بدن بسیار مهم است، از جمله:

• عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی
• عملکرد شناختی (توانایی تفکر)
• تشکیل گلبول های قرمز و پیشگیری از کم خونی
• کمک به ایجاد و تنظیم DNA
• جلوگیری از ناهنجاری های مادرزادی
• کمک به محافظت از چشم در برابر دژنراسیون ماکولا
• برای تولید انرژی لازم است

ویتامین B12 برای خون سالم ضروری است. وقتی بدن B12 کافی نداشته باشد، منجر به کاهش تولید طبیعی گلبول‌های قرمز خون (کم خونی) می‌شود و در رساندن اکسیژن اختلال ایجاد می‌کند.

کم خونی مگالوبلاستیک که به آن کم خونی کمبود تغذیه نیز گفته می شود، نوعی کم خونی است که در اثر کمبود B12 یا فولات ایجاد می شود. کم خونی مگالوبلاستیک با اختلال در سنتز DNA و تشکیل گلبول های قرمز بزرگ، غیر طبیعی و نابالغ مشخص می شود.

متیل کوبالامین شکل فعال ویتامین B12 است. سیانوکوبالامین، که باید توسط بدن به شکل فعال تبدیل شود، رایج ترین نوع مورد استفاده در مکمل ها است.

افراد معمولاً از ویتامین B12 برای رفع کمبود این ویتامین،  مسمومیت با سیانید و سطوح بالای هموسیستئین در خون استفاده می کنند. همچنین این ویتامین برای درمان زخم‌های شانکر، آب مروارید، بیماری آلزایمر، پوکی استخوان، خستگی و بسیاری از بیماری‌های دیگر استفاده می‌شود، اما شواهد علمی معتبری برای تایید بسیاری از این موارد  وجود ندارد.

یک بیماری ارثی نادر که با کمبود ویتامین B12 مشخص می شود (بیماری ایمرسلوند-گراسبک) نام دارد. پزشکان عقیده دارند تزریق ویتامین B12 به صورت تزریقی به مدت 10 روز و سپس تزریق ماهانه برای درمان این بیماری موثر است.

تحقیقات نشان داده که استفاده از پماد حاوی ویتامین B12 یا مصرف ویتامین B12 به کاهش علائم آفت کمک می کند.

همچنین تزریق ویتامین B12 به شکل متیل کوبالامین زیر پوست شش بار در هفته به مدت حداکثر 4 هفته، درد افراد مبتلا به آسیب عصبی ناشی از زونا را کاهش می دهد.

مصرف بیش از حد ویتامین B12 خاصیت سمی یا مضری را نشان نداده است. با این حال، افراد باید قبل از شروع هر گونه مکمل جدید با پزشک مشورت نمایید.

برخی از داروها ممکن است جذب ویتامین B12 را از غذاها کاهش دهند. این داروها عبارتند از:

• متفورمین
• مهارکننده های پمپ پروتون
• آگونیست های گیرنده H2 که اغلب برای بیماری زخم پپتیک استفاده می شود

بهترین منابع ویتامین B12

منابع غذایی خوب ویتامین B12 عبارتند از:

• گوشت گاو
• گوشت خوک
• ژامبون
• طیور
• گوشت بره
• ماهی، به خصوص هدوک و ماهی تن
• محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست
• برخی از محصولات مخمر تغذیه ای
• تخم مرغ ( در مقاله تخم مرغ برای مو از خواص بی‌نظیر تخم مرغ برای رشد موها آگاه شوید.)

علاوه بر این، برخی از انواع شیر گیاهی و غلات صبحانه را با ویتامین B12 غنی می شوند.

داشتن سطوح پایین یا کمبود B12 می تواند منجر به علائمی شود که برخی از آنها می توانند جدی باشند. این امر می تواند منجر به آسیب غیرقابل برگشت و بالقوه شدید به ویژه به سیستم عصبی و مغز شود.

حتی سطوح کمی پایین تر از حد طبیعی ویتامین B12 می تواند علائم را تحریک کند. علائمی نظیر:

• افسردگی
• گیجی
• مشکلات حافظه
• خستگی
• سردرد
• تغییرات خلق و خوی
• مشکل در تمرکز

هرچه علائم پیشرفته تر شوند، می توانند شامل تغییرات عصبی مانند بی حسی و گزگز در دست ها و پاها باشند. برخی از افراد ممکن است در حفظ تعادل هم مشکل پیدا کنند.

نوزادانی که فاقد ویتامین B12 هستند ممکن است چنین علائمی داشته باشند:

• حرکات غیر معمول، مانند لرزش صورت
• مشکلات رفلکس
• مشکلات تغذیه
• تحریک
• مشکلات رشد نهایی در صورت عدم درمان

کمبود B12 با افزایش خطر ابتلا به اختلالات شناختی و افسردگی نیز مرتبط است.

همچنین کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به کم خونی شود. شایع ترین علائم کم خونی خستگی، تنگی نفس و ضربان قلب نامنظم می باشد. افراد مبتلا به کم خونی ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند:

• درد دهان یا زبان
• کاهش وزن
• رنگ پریدگی یا زرد شدن پوست
• اسهال
• مشکلات قاعدگی

چه افرادی در معرض خطر هستند؟

گیاهخواران با خطر کمبود ویتامین B12 روبرو هستند، زیرا رژیم غذایی آنها محصولات غذایی حیوانی را حذف می کند. بارداری و شیردهی می تواند کمبود ویتامین را در گیاهخواران تشدید کند.

تا زمانی که رژیم گیاهخواری به دقت برنامه ریزی نشده باشد، دریافت ویتامین B12 کافی تنها از طریق غذاهای گیاهی دشوار است. به همین دلیل، برای کسانی که از رژیم های گیاهی پیروی می کنند، توصیه می شود مکمل B12 را مصرف کنند.

افراد مبتلا به کم خونی خطرناک ممکن است فاقد ویتامین B12 باشند. کم خونی پرنیشیوز یک بیماری خود ایمنی است که خون را تحت تاثیر قرار می دهد. بیماران مبتلا به این اختلال فاکتور درونی (IF) کافی ندارند، پروتئینی در معده که به بدن اجازه می دهد ویتامین B12 را جذب کند.

افراد مبتلا به اختلال مزمن مصرف الکل ممکن است فاقد ویتامین B12 باشند، زیرا بدن آنها ممکن است مواد مغذی را به طور موثر جذب نکند.

افراد مبتلا به دیابت که تحت درمان با متفورمین هستند، باید سطح B12 خود را به طور منظم توسط متخصص مراقبت های بهداشتی آزمایش کنند. این به این دلیل است که متفورمین میزان جذب ویتامین B12 را کاهش می دهد.

این ویتامین به شیوه‌های مختلفی استفاده می شود:

• مصرف خوراکی
• تزریق
• اسپری به بینی

ویتامین B12 در صورت استفاده مناسب احتمالا برای اکثر افراد بی خطر است. اما در برخی شرایط باید در مصرف آن احتیاط کنید.

بارداری و شیردهی : ویتامین B12 در صورت مصرف خوراکی در دوران بارداری یا شیردهی در مقادیر توصیه شده احتمالاً بی خطر است. مقدار توصیه شده برای بارداری 2.6 میکروگرم در روز است. مصرف بیش از حد آن توصیه نمی‌شود.

قرار دادن استنت بعد از جراحی : از مصرف ترکیبی از ویتامین B12، فولات و ویتامین B6 پس از دریافت استنت کرونری خودداری کنید. این ترکیب ممکن است خطر باریک شدن عروق خونی را افزایش دهد.

آلرژی یا حساسیت به کبالت یا کوبالامین: در صورت ابتلا به این بیماری از ویتامین B12 استفاده نکنید.

چه مقدار ویتامین B12 باید دریافت کنیم؟

پاسخ به این سوال به فاکتورهایی مانند سن، عادات غذایی، بیماری‌های زمینه‌ای و داروهایی که مصرف می‌کنید، بستگی دارد. میانگین مقادیر توصیه شده که بر حسب میکروگرم (mcg) اندازه گیری می‌شود، بر اساس سن متفاوت است:

• نوزادان تا 6 ماهگی: 4/0 میکروگرم
• نوزادان 7-12 ماهه: 5/0 میکروگرم
• کودکان 1 تا 3 ساله: 9/0 میکروگرم
• کودکان 4-8 ساله: 2/1 میکروگرم
• کودکان 9-13 ساله: 8/1 میکروگرم
• نوجوانان 14 تا 18 ساله: 4/2 میکروگرم (6/2 میکروگرم در روز در صورت بارداری و 8/2 میکروگرم در روز در صورت شیردهی)
• بزرگسالان: 4/2 میکروگرم (6/2 میکروگرم در روز در صورت بارداری و 8/2 میکروگرم در روز در صورت شیردهی)

کمبود ویتامین B12

اکثر افراد مقدار کافی این ویتامین را دریافت می‌کنند، اما اگر مطمئن نیستید از پزشک خود بخواهید تا برای شما آزمایش خون بنویسد تا سطح ویتامین B12 را بررسی کند.

با افزایش سن، جذب این ویتامین برای بدن سخت‌تر می‌شود. همچنین ممکن است در صورت انجام عمل جراحی کاهش وزن یا عمل دیگری که بخشی از معده شما را برداشته باشد، یا در صورت مصرف بیش از حد مشروبات الکلی این اتفاق بیفتد.

همچنین در صورت داشتن موارد زیر ممکن است احتمال ابتلا به کمبود ویتامین B12 افزایش یابد:

• گاستریت آتروفیک، که در آن پوشش معده شما نازک شده است،
• کم خونی شدید که جذب ویتامین B12 را برای بدن دشوار می‌کند،
• بیماری‌هایی که روده کوچک شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند، مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک، رشد باکتری یا یک انگل،
• سوء مصرف یا مصرف بیش از حد مشروبات الکی که می‌تواند جذب مواد مغذی برای بدن را دشوارتر کند یا رژیم غذایی شما را از تعادل خارج کند. یکی از علائمی که نشان می‌دهد کمبود ویتامین B12 دارید، تورم و التهاب زبان است.
• اختلالات سیستم ایمنی، مانند بیماری گریوز یا لوپوس،
• مصرف داروهای خاص که با جذب این ویتامین تداخل دارند. این داروها شامل داروهای سوزش سردل از جمله مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) مانند اسمومپرازول (Nexium)، لانزوپرازول (Prevacid)، امپرازول (Prilosec OTC)، پانتوپرازول (Protonix) و رابپرازول (Aciphex)، مهارکننده‌های H2 مانند سایمتیدین (Tagamet)؛ فاموتیدین (Pepcid AC)؛ و برخی داروهای دیابت مانند متفورمین (گلوکوفاژ) هستند.

علاوه بر موارد فوق، اگر رژیم غذایی گیاهخواری دارید نیز ممکن است به کمبود ویتامین B12 دچار شوید. اگر این چنین است، شما می‌توانید غذاهای غنی شده با ویتامین B12 را به رژیم غذایی خود اضافه کنید یا مکمل مصرف کنید.

زنان باردار

آیا شما یک زن باردار هستید که رژیم گیاهخواری دارید و می‌خواهید به نوزاد خود شیر دهید؟ شما باید قبل از بچه دار شدن با پزشک خود صحبت کنید تا برنامه‌ای برای دریافت ویتامین B12 کافی برای حفظ سلامت کودک خود داشته باشید.

بدون ویتامین B12 کافی، رشد کودک ممکن است دچار مشکل شود و کودک شما آنطور که باید رشد نکند.

علائم کمبود ویتامین B12

اگر از کمبود ویتامین B12 رنج می‌برید، ممکن است به کم خونی مبتلا شوید. اگر کمبود این ویتامین در حد خفیف باشد، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد. اما اگر درمان نشود منجر به علائم زیر خواهد شد:

• ضعف، خستگی یا سبکی سر
• تپش قلب و تنگی نفس
• پوست رنگ‌پریده
• زبان صاف
• یبوست، اسهال، از دست دادن اشتها، یا گاز
• مشکلات عصبی مانند بی حسی یا سوزن سوزن شدن، ضعف عضلانی و مشکلات راه رفتن
• از دست دادن بینایی
• مشکلات روانی مانند افسردگی، از دست دادن حافظه یا تغییرات رفتاری

درمان کمبود ویتامین B12

اگر کم خونی شدید یا مشکل در جذب ویتامین B12 دارید، در ابتدا به تزریق این ویتامین نیاز خواهید داشت. ممکن است لازم باشد این تزریق‌ها را ادامه دهید، دوز بالایی از مکمل خوراکی را مصرف کنید و یا از طریق استنشاقی آن را دریافت کنید.

اگر محصولات حیوانی مصرف نمی‌کنید، گزینه‌های دیگری برای شما وجود دارند. در صورت کمبود، شما می‌توانید رژیم غذایی خود را طوری تغییر دهید که شامل غلات غنی شده با ویتامین B12، مکمل یا تزریق B12 یا ویتامین B12 خوراکی با دوز بالا باشد.

افراد مسنی که کمبود ویتامین B12 دارند باید روزانه یک مکمل B12 یا یک مولتی ویتامین حاوی B12 مصرف کنند.

برای اکثر افراد، درمان مشکل را حل می‌کند. اما، هر گونه آسیب عصبی که به دلیل کمبود این ویتامین رخ دهد می‌تواند دائمی باشد.

پیشگیری از کمبود ویتامین B12

اکثر افراد می‌توانند با مصرف گوشت، مرغ، غذاهای دریایی، محصولات لبنی و تخم مرغ، ویتامین B12 مورد نیاز بدن خود را تامین کنند.

اگر محصولات حیوانی نمی‌خورید یا بیماری دارید که میزان جذب این ویتامین توسط بدن را محدود می‌کند، می‌توانید ویتامین B12 را از طریق مصرف مولتی ویتامین‌ها یا مکمل‌های ویتامین B12 یا مواد غذایی غنی شده با این ویتامین تامین کنید.

اگر مصرف مکمل‌های ویتامین B12 را مد نظر دارید، به پزشک خود اطلاع دهید تا به شما بگوید که چه مقدار نیاز دارید و این که مطمئن شوید که این مکمل با هیچ دارویی که مصرف می‌کنید، تداخل نداشته باشد.

منبع medicalnews – webmd