آرتروز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی محسوب می‌شود و سالانه میلیون‌ها نفر را درگیر خود می‌کند. این عارضه در پی از بین‌رفتن تدریجی غضروف‌های بین مفصلی، باعث برخورد مستقیم دو سر اسخوان با یکدیگر و به دنبال آن، ایجاد دردهای شدید در نواحی مختلفی مثل زانو، دست، گردن، ستون فقرات و دیگر عضوهای بدن می‌شود.
آرتروز از جمله بیماری‌هایی است که با افزایش سن احتمال ابتلا به آن بالاتر هم می‌رود. از طرفی تحقیقات نشان داده که احتمال وقوع این بیماری در خانمها بیشتر از آقایان است.
اما منشا اصلی این بیماری فراگیر کجاست؟ چه راهکارهایی برای درمان یا کنترل آن وجود دارد؟ اول از همه برای درمان به دکتر روماتولوژی (مفاصل و استخوان) مراجعه کنید اما قبل از آن ما به منظور پیش‌آگاهی درباره آرتروز برای شما گفته‌ایم؛ برای همین از شما درخواست می‌کنیم تا به انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
چرا دچار آرتروز می‌شویم؟
انتهای استخوان‌های مفاصل بدن، با ماده‌ای لغزنده به نام غضروف پوشیده شده است. این ماده وظیفه دارد که با کم کردن مقدار اصطحکاک بین دو سر استخوان، فرآیند‌های حرکتی بدن را آسان‌تر، سریع‌تر و بدون درد کند.
اما فرسودگی این غضروف که بسته به عوامل مختلفی مثل کهولت سن، خودالتهابی، عفونت و سایر موارد رخ می‌دهد، باعث ساییدگی دو سر استخوان‌ها روی یکدیگر و بیماری آرتروز می‌شود. گاهی علت درد زانو آرتروز است.
علائم آرتروز
علائم آرتروز بسته به نوع آن می‌تواند متفاوت باشد. گاهی بی‌آن‌که علائمی از خود نشان دهد، تنها از طریق عکس‌برداری قابل تشخیص است و گاهی با ورم، درد یا کاهش دامنه حرکات بدن در طی فعالیت‌های روزمره مثل بالا رفتن از پله‌ها، پیاده‌روی و حتی نشستن‌های طولانی خود را نشان می‌دهد.
گفتیم که آرتروز باعث ایجاد تغییرات دائمی در مفاصل بدن می‌شود، همین مورد می‌تواند در مواردی بهم‌ریختگی اتصالات انگشت‌های دست را در پی داشته باشد. گاهی دامنه تخریب این بیماری از مفاصل درگیر فراتر رفته و به قلب، کلیه، چشم و پوست آسیب می‌زند.
- علائم آرتروز در حالت کلی عبارتند از:
- درد مفاصل قبل یا بعد از انجام فعالیت‌های طولانی مثل راه رفتن، نشستن و خوابیدن
- سفت شدن مفاصل و ایجاد صدای ترق‌ترق از نواحی درونی مفصل بعد از استراحت‌های طولانی
- ایجاد محدودیت در دامنه حرکات که ممکن است به‌صورت لحظه‌ای از بین برود
- تغییر رنگ پوست ناحیه درگیر، تغییر و التهاب خفیف
انواع آرتروز
تا کنون بیش از صد گونه مختلف آرتروز شناسایی شده است. این اختلال در نتیجه تجزیه بیوشیمیایی غضروف در مفاصل سینوویال است که علائم آن به تدریج خود را نشان می‌دهند و شامل دردهای مفصلی، سفتی و تورم است.
انواع آرترزو عبارتند از:
آرتروز اولیه
آرتروز اولیه را می‌توان شایع‌ترین نوع آرتروز نامید. این بیماری با عبور از سن 40 سالگی خود را نشان می‌دهد. در اصل، سن، اصلی‌ترین عامل در از بین رفتن تدریجی غضروف موجود در مفاصل و ایجاد ساییدگی در دو سر استخوان است.
آرتروز ثانویه
این آرتروز در اثر وضعیت نامناسب فیزیک بدن ایجاد می‌شود و نواحی زیرین غضروف را تغییر می‌دهد. برای مثال چاقی، حمل وزنه‌های سنگین توسط ورزشکاران یا انجام حرکت‌هایی که در دراز مدت باعث تحمیل فشاری بیشتر از حالت استاندارد به مفاصل شود، می‌تواند خطر ابتلا به آرتروز ثانویه را افزایش دهد.
آرتروز التهابی
این آرتروز به دلیل ایجاد انحراف در سیستم ایمنی بدن است. از آنجایی که یک سیستم ایمنی سالم با فعال کردن التهاب درونی به سراغ مقابله با عوامل خارجی مثل عفونت‌ها و ویروس‌ها می‌رود، گاهی امکان دارد دچار اشتباه شده و با حمله به بافت‌های سالم باعث تخریب و تجزیه مفاصل و حتی عضوهای دیگری مثل چشم، قلب، کلیه و نواحی دیگر شود.
آرتروز عفونی
آرتروز عفونی (septic arthritis) زمانی ایجاد می‌شود که میکروب‌ها بتوانند به نواحی درونی مفاصل راه پیدا کنند و در بافت سینوویال مفصل که از سایر بخش‌ها پر خون‌تر است تکثیر شوند.
از نشانه‌های اصلی این آرتروز درد شدید به همراه تب است. ورود میکروب‌ها به درون مفاصل می‌تواند از طریق راه‌های مختلفی اتفاق بیوفتد. پارگی‌های عمیق روی سطح پوست یا بیماری‌های عفونی مثل گلو درد باعث می‌شوند که باکتری‌ها از طریق جریان خون به درون مفاصل راه پیدا کنند.
از مهم‌ترین علائم آرتریت عفونی می‌توان به:
- درد مفصل درگیر
- متورم و گرم‌شدن مفصل مبتلا به عفونت
- قرمز شدن پوست نزدیک مفصل
- تب و لرز
- بی‌اشتهایی
- تهوع و استفراغ
- ضعیف شدن مفصل و بالا رفتن تعداد نبض
- آرتروز متابولیک
اسید اوریک در اصل، پسماند سوختن پروتئین در بدن است. هنگامی که تولید این ماده زیاد شود و بدن نتواند از پس دفع آن برآید، به شکل کریستال‌های ریز و سوزنی شکل در مفاصل رسوب کرده و باعث درد و التهاب می‌شود.
نام دیگر این نوع آرتروز نقرس است و در صورت پایین آمدن مقدار اسید اوریک درمان و کنترل می‌شود.
آرتروز در کودکان
آرتریت ایدیوپاتیک یا JIA شایع‌ترین نوع آرتروز در کودکان و نوجوانان است. این نوع آرتروز در گروه آرتروز‌های خودالتهابی قرار می‌گیرد و باعث ایجاد درد و تورم‌های شدید در مفاصل کودکان و نوجوانان می‌شود.
نشانه‌های این بیماری عبارتند از:
- درد و سفتی مفصل
- ایجاد قرمزی و تورم
- احساس خستگی
- تاری دید
- کاهش اشتها
آرتروز بیشتر سراغ کدام یک از بخش‌های بدن می‌رود؟
با این که هر بخشی از بدن مستعد درگیری با آرتروز است اما برخی از اندام‌ها و مفاصل هستند که بیشتر از دیگر قسمت‌ها مستعد درگیری با آرتروز هستند:
زانو
آرتروز زانو مرسوم‌ترین نوع آرتروز مخصوصا در میان خانم‌هاست. این بیماری در صورت عدم توجه به آن و مراجعه نکردن به پزشک می‌تواند منجر به درد، خشکی، بی‌حرکتی و حتی تغییر شکل مفضل زانو شود.
هرچند آرتروز به‌عنوان علت درد زانو به طور قطعی قابل درمان نیست، اما کاملا قابل کنترل است.
گردن
این آرتروز با از بین رفتن مایعات موجود در دیسک‌ها و مفاصل گردن، به علت فرسایش طبیعی بدن و بالا رفتن سن بوجود می‌آید.
در نتیجه ی تحلیل رفتن دیسک و دیگر غضروف ها، استخوان‌های اضافی به نام استئوفیت در گردن به وجود می‌آید که می‌تواند باعث تنگ شدن کانال نخاعی و یا محل‌های خروج ریشه‌های عصبی شود. به این عارضه تنگی کانال نخاع گردنی هم می‌گویند.
لگن و ران
افزایش وزن و کهولت سن از علل اصلی آرتروز لگن و ران محسوب می‌شود. حتی در مواردی برخی از اختلالات ژنتیکی می‌تواند این آرتروز را به وجود بیاورد.
علائم آرتروز لگن، با گذشت زمان وخیم‌تر شده و در برخی مواقعمانند نشستن‌های طولانی مدت یا پس از بیدار شدن از خواب شدیدتر هم می‌شود.
دست و انگشت‌ها
در میان تمام مفصل‌های دست ما، غضروف‌هایی قرار گرفته‌اند که حرکت انگشتان را نرم‌تر و راحت‌تر می‌کند. زمانی که غضروف مفصلی بنا به دلایل مختلفی مثل استفاده بیش از حد از آنها یا کهولت سن دچار فرسایش شود، بیماری آرتریت انگشتان دست ایجاد می‌شود.
تفاوت آرتروز، آرتریت و رماتیسم مفصلی
هرچند آرتروز و آرتریت شبیه هم هستند، اما نباید این دو عارضه مفصلی را بایکدیگر اشتباه گرفت.
آرتریت یک اصطلاح گسترده است که از آن برای توصیف چندین بیماری مربوط به التهاب مفاصل استفاده می‌کنند.
در اصل آرتروز نوعی از آرتریت است و همانطور که گفته شد، با تجزیه و تخریب کامل غضروف در دراز مدت موجب ساییدگی دو سر استخوان و ایجاد درد و التهاب در نواحی مختلف بدن می‌شود.
آرتروز چه فرقی با رماتیسم مفصلی دارد؟
آرتروز و رماتیسم مفصلی از جمله بیماری‌های شایع مخصوصا در زنان هستند و از جهات گوناگون شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند، تا جایی که شباهت‌های بین این دو عارضه مفصلی گاهی باعث اشتباه پزشکان در تشخیص آن دو از یکدیگر می‌شود.
مفاصل بدن با بهره‌گیری از بافت‌های محافظتی مثل غضروف، هم از برخورد استخوان‌ها با یکدیگر جلوگیری می‌کنند و هم باعث تسهیل در انجام حرکات سبک و سنگین می‌شود.
روماتیسم مفصلی یا RA یک بیماری خودایمنی است. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن به اشتباه، بافت‌های سالم بدن را مورد حمله قرار داده و با تخریب مفاصل، ایجاد التهاب می‌کند.
فرآیند تخریب غضروف در آرتروز یا OA به شکلی کاملا تدریجی اتفاق می‌افتد، به گونه‌ای که پس از افزایش سن و همچنین عواملی مثل چاقی، لایه محافظ بین مفصلی از بین می‌رود.
راه‌های پیشگیری از آرتروز
معمولا با افزایش سن، احتمال ابتلا به آرتروز هم بیشتر می‌شود. خانمها به دلیل کاهش ترشح هورمون استروژن، بیشتر از آقایان در معرض خطر درگیری با آرتروز هستند.
هر چند تا این لحظه راه حل قطعی برای درمان آرتروز پیدا نشده، اما می‌توان با تمرین عادت‌های زیر از پیشرفت این عارضه جلوگیری کرده و عمل جراحی را به تعویق انداخت.
تمرین‌های ورزشی
هرچه عضلات ناحیه چهار سر ران قوی‌تر باشند، احتمال ابتلا به آرتروز در بخش‌های پایین تنه کمتر می‌شود. برای همین انجام ورزش‌هایی که تقویت عضلات زانو، لگن و ران را به دنبال دارند، نقش موثری در پیشگیری از آرتروز ایفا می‌کنند دوچرخه سواری سبک، بلند کردن وزنه‌های سبک و حرکات کششی از جمله این ورزش‌ها هستند.
کاهش وزن بدن
درصد احتمال ابتلا به آرتروز با افزایش وزن ارتباط مستقیم دارد. تحقیقات نشان داده 97درصد از افرادی که از آرتروز رنج می‌برند، درگیر اضافه وزن هستند.
کم کردن هر کیلو از وزن بدن، می‌تواند فشار وارده بر زانو‌ها را تا ۴ کیلوگرم کاهش دهد و بنا بر تحقیقات انجام شده، با کاهش تنها ۱۰ درصد از وزن بدن، احتمال وقوع آرتروز تا ۵۰ درصد کاهش پیدا می‌کند.
کنترل قند خون
یکی از عواملی که می‌تواند باعث سفتی و تجزیه غضروف‌ها شود، بالا بودن سطح گلوکز خون است.
به همین دلیل بسیاری از افراد مبتلا به آرتروز از علائم دیابت نیز رنج می‌برند. برای همین کنترل مقدار قند خون به صورت مستمر می‌تواند در آگاهی شما از وضعیت بدنتان مفید باشد.
حفظ محدوده حرکت
انجام حرکات مختلف روزانه و حتی تمرین‌های ورزشی، مشروط به اینکه باعث ایجاد فشار سنگین و فراتر از ظرفیت مفاصل نباشند، بهترین گزینه برای پیشگیری از آرتروز هستند.
درمان آرتروز
بهترین درمان برای آرتروز باید با توجه به علائم بالینی و شدت آنها توسط پزشک متخصص ارتوپدی یا دکتر روماتولوژی تجویز شود. معمولا درمان این بیماری با اقدامات غیرتهاجمی مثل درمان دارویی و تغییر سبک زندگی آغاز می‌شود. درمان‌های تهاجمی هم شامل جراحی ارتوپدی می‌شود که باید بعد از امتحان درمان‌های مختلف صورت بگیرد. درمان پزشکی آرتروز کمی سخت و پیچیده است اما بخشی از توصیه‌های پزشک، درمان خانگی آرتروز است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
راه‌های درمان خانگی آرتروز
از آنجایی که آرتروز را یکی از انواع بیماری‌های ارتوپدی می‌دانند،درمان‌های خانگی آن باید تحت نظر پزشک تجویز می‌شوند و باید توسط یک فرد آشنا انجام شوند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
ماساژ
ماساژ ماهیچه‌های اطراف نواحی ملتهب و درگیر آرتروز، یکی از بهترین گزینه‌ها برای بالا رفتن جریان خون در رهایی از چنگ اسپاسم‌های دردناک عضلانی است.
یادگیری تکنیک‌های ساده ماساژ و پیاده سازی آنها می‌تواند تسکین‌دهنده دردهای مفصلی در خانه باشد.
کیسه آب گرم
کیسه‌های آب گرم وسایل ساده‌ای هستند که در اکثر خانه‌ها یافت می‌شوند. کافیست چند دقیقه این کیسه را روی مفاصل ملتهب خود قرار دهید تا اثر بهبودبخش آن را حس کنید.
مصرف کمتر گلوتن
گلوتن از جمله مواد مضری است که در ایجاد آرتریت‌های التهابی نقش موثری دارد. اکثر نان‌ها و بیسکویت‌ها حاوی گلوتن هستند، بنابراین تنها راه مطمئن شدن از عدم وجود گلوتن در آنها این است که اطلاعات مربوط به مواد تشکیل‌دهنده خوراکی‌ها را بخوانید.
بهترین جایگزین برای خوراکی‌های گلوتن‌دار، سبزیجات و انواع حبوبات هستند.
آرتروز و رژیم غذایی
اگر آرتروز دارید سراغ این خوراکی‌ها نروید زیرا این بخش مهمی از درمان آرتروز است:
- سیب‌زمینی، پیاز
- غذاهای کنسروی و از پیش آماده‌شده
- نوشابه و شیرینی
- پیتزا
- گوشت قزمز
- نان سفید و برخی بیسکوبیت‌ها کلیه مواد گلوتن‌دار
اگر آرتروز دارید حتما این خوردنی‌ها را میل کنید:
- میوه و سبزیجات، مخصوصا آن‌هایی که رنگ‌های تیره، زرد و نارنجی دارند مثل اسفناج، هویج، کلم بروکلی
- خوراکی‌هایی که در آنها امگا3 وجود دارد مثل روغن زیتون، گردو، تخم کدو، ماهی‌های چرب مثل سالمون و ساردین
- زرد چوبه، زنجبیل و رزماری
- خوراکی‌های پروبیوتیک و تخمیر شده مثل ماست، کفیر، کلم‌ترش، سیرترشی همچنین دمنوش‌های التیام‌بخشی مثل چای سبز و به‌لیمو
ورزش‌هایی برای درمان و کنترل آرتروز
این روز‌ها نقش مفید ورزش‌های روزانه در سطوح مختلف حرفه‌ای یا آماتور، در تقویت مفاصل از کسی پوشیده نیست. اما انتخاب نادرست ورزش در افرادی با شرایط خاص نه تنها باعث تقویت و بهبود نمی‌شود، بلکه می‌تواند آثار جبران‌ناپذیری را ایجاد کند.
در ادامه به چند نمونه از ورزش‌هایی که برای مبتلایان به آرتروز مفید است اشاره خواهیم کرد:
کشش همسترینگ(دراز کشیده)
ابتدا روی زمین دراز کشیده و زانوی راستتان را به سمت قفسه سینه خم کنید.
سپس دو دست خود را در پشت ران گذاشته و آن را در همان حالت نگه دارید.
حالا وقت آن است که زانوی خود را به سمت بالا بکشید تا کاملا عمود شود.
چند بار دیگر زانوهایتان را به همین شکل خم و راست کنید.
این حرکت برای بالا بردن انعطاف‌پذیری و دامنه حرکت زانو بسیار مناسب استئ
قرار دادن پاها در حالت صلیب
به صورت چهار زانو روی زمین نشسته و کف دو دست خود را در مجاورت پهلوها روی زمین بگذارید.
حالا دو سر زانوهایتان را که در حالت خمیده است رو به بالا بکشید و 10 الا 30 ثانیه نگه دارید. این حرکت را به صورت متوالی انجام دهید.
این ورزش ساده در بهبود دامنه حرکت و تقویت عضلات چهار سر ران و ساق پا موثر است.
پای شیب‌دار
در انجام این حرکت بهتر است برای حفظ تعادل دو صندلی در دو طرف خود قرار دهید.
در حالی که با دو دست لبه صندلی‌ها را گرفته‌اید، یکی از پاها‌یتان را خم کنید تا ارتفاع بدنتان پایین بیاید.
نگذارید پای دیگراتان به زمین بخورد کند. بعد از پنج بار خم و راست کردن یک پا، بار دیگر همین حرکت را روی پای دیگر تکرار کنید.
مشت‌کردن دست
این تمرین ساده را می‌توانید هر زمانی که در دستانتان احساس سفتی و خشکی مفاصل کردید، انجام دهید.
دست خود را باز کرده و انگشتانتان را صاف نگه دارید. سپس به آرامی دست خود را مشت کنید، به گونه‌ای که انگشت شست روی سایر انگشت‌ها باشد.
حرکت O
مانند تمرین قبلی انگشتانتان را باز کنید صاف نگه دارید. حالا انگشتانتان را تا حدی که روی انگشت شست قرار بگیرد، خم کنید تا حرف O ساخته شود.
زندگی با آرتروز چطور است؟
متاسفانه آرتروز از جمله بیماری‌هایی است که در طول روز اکثر فعالیت‌های افراد مبتلا به آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این اتفاق می‌تواند آثار روحی مخربی در بیمار ایجاد کند. علت درد زانو گاهی همین است و عوارض ناخوشایندی دارد.
از آنجایی که هنوز درمان قطعی برای آرتروز پیدا نشده و فرآیند‌های بهبودبخش آن نیز زمان‌برند، جلوگیری از تبدیل این بیماری به یک دغدغه ذهنی از اصلی‌ترین اقداماتی است که مبتلایان به آرتروز می‌بایست به آن توجه کنند.
پس برای کاهش استرس و منفی‌نگری‌تان تلاش کنید. گوش دادن به موسیقی، طبیعت‌گردی چیزهایی از این قبیل موثر هستند. ایجاد یک نگرش مثبت، می‌تواند سخت‌ترین شرایط را هم برایتان قابل تحمل کند.
اگر در این را نیاز به مشورت پزشک دارید، می‌توانید برای دریافت نوبت آنلاین از پلتفرم دکتردکتر اقدام کنید.
در انتها از شما می‌خواهیم که اگر نظری در این زمینه دارید، با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.
منابع:
درود برشما، تشریح کامل در تمام موارد،
بسیار کامل و جامع بود.
سپاسگزار از زحمات جنابعالی.
سلام توضیحات بسیار عالی و موثربودن ممنون
سلام ممنون از بازخورد مثبتتون